પહેલી વાર ક્યારે થઈ હતી જાતિ ગણતરીની માંગ? કોણે કરી હતી?

વિધાનસભા ચૂંટણી અને 2024ની લોકસભા ચૂંટણીના થોડા મહિનાઓ પહેલા બિહારની નીતિશ કુમાર સરકારે કાસ્ટ સર્વેના આંકડા જાહેર કરીને રાજકીય વાતાવરણમાં હલચલ મચાવી દીધી છે. હવે જાતિ સર્વેક્ષણની ચર્ચા અન્ય રાજ્યોમાં પણ તેજ થઈ છે અને ચૂંટણી રાજ્યોમાં પક્ષોએ તેને તેમના એજન્ડામાં સામેલ કરી લીધો છે. મધ્યપ્રદેશમાં કોંગ્રેસે કહ્યું છે કે સત્તામાં આવ્યા બાદ તે પણ સર્વે કરશે.

બિહારનો જાતિ સર્વે રિપોર્ટ

બિહારના જાતિ સર્વે રિપોર્ટ અનુસાર, રાજ્યની 13 કરોડથી વધુ વસ્તીમાંથી OBC 27.13 ટકા છે, અત્યંત પછાત વર્ગ 36.01 ટકા અને સામાન્ય વર્ગ 15.52 ટકા છે. ભૂમિહારની વસ્તી 2.86 ટકા, કુર્મીની વસ્તી 2.87 ટકા, બ્રાહ્મણોની વસ્તી 3.66 ટકા, રાજપૂતોની વસ્તી 3.45 ટકા, મુસહરની વસ્તી 3 ટકા અને યાદવોની વસ્તી 14 ટકા છે. રિપોર્ટમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે રાજ્યમાં હિંદુઓની વસ્તી 81.99 ટકા, મુસ્લિમ 17.70 ટકા, ખ્રિસ્તીઓ 0.05 ટકા, શીખ 0.011 ટકા, જૈન સમુદાય 0.0096 ટકા, બૌદ્ધ 0.0851 ટકા અને અન્ય ધર્મોની વસ્તી 0.1274 ટકા છે. ત્યારે 2146 લોકો એવા છે જેઓ કોઈપણ ધર્મમાં માનતા નથી.

જાતિનીની વસ્તી ગણતરીનો મુદ્દો ઘણો જૂનો

જાતિની વસ્તી ગણતરીનો મુદ્દો ઘણો જૂનો છે. જ્યારે પણ વસ્તી ગણતરી હાથ ધરવામાં આવે છે, ત્યારે જાતિની વસ્તી ગણતરીની માંગ પણ વધવા લાગે છે. 1931 પછી જાતિની વસ્તી ગણતરીના ડેટા ક્યારેય બહાર પાડવામાં આવ્યા ન હતા, જ્યારે 1941માં પણ એક સર્વે હાથ ધરવામાં આવ્યો હતો, પરંતુ ડેટા જાહેર થઈ શક્યો ન હતો. ત્યારબાદ 1951માં તેની માંગ ઉભી થઈ અને તત્કાલીન ગૃહમંત્રી સરદાર પટેલે તે પ્રસ્તાવને ફગાવી દીધો હતો. બાદમાં સરકારે SC-ST સિવાય જ્ઞાતિવાર વસ્તી ગણતરી ન કરવાનો નિર્ણય લીધો અને હવે વસ્તી ગણતરીના ડેટા માત્ર ધર્મના આધારે રજૂ કરવામાં આવે છે.

જાતિની વસ્તી ગણતરીને કોણે પ્રોત્સાહન આપ્યું?

દેશમાં પ્રાદેશિક પક્ષોની શરૂઆત 80ના દાયકામાં થઈ હતી. બહુજન સમાજ પાર્ટીના નેતા કાંશીરામે સૌથી પહેલા જાતિની વસ્તીના આધારે અનામતની માંગ કરી હતી અને ‘જેની સંખ્યા મોટી, તેનો હિસ્સો મોટો’ એવું સૂત્ર આપ્યું હતું. અન્ય ઘણા પક્ષોમાં પણ વિવિધ પછાત જાતિના લોકો હતા અને તેઓએ આગળની જાતિઓના વર્ચસ્વને પડકારીને તેમનો રાજકીય આધાર મજબૂત બનાવ્યો હતો. પછાત જાતિઓ માટે શિક્ષણ અને નોકરીઓમાં આરક્ષણની માંગ ઉઠાવી, તેથી જ 1979 માં કેન્દ્ર સરકારે મંડલ કમિશનની રચના કરી, જેના અધ્યક્ષ બિંદેશ્વરી પ્રસાદ મંડળ એટલે કે બીપી મંડલ હતા. તેમણે જ અનામતની માંગ પર રિપોર્ટ તૈયાર કરવાનો હતો. મંડલ સાહેબે 1980માં એક રિપોર્ટ તૈયાર કર્યો અને પછાત વર્ગને 27% અનામત આપવાની ભલામણ કરી હતી. 10 વર્ષ પછી વીપી સિંહની સરકારે તેનો અમલ કર્યો. મંડલ કમિશનનો અહેવાલ લાગુ થયો ત્યારે દેશમાં ભારે હોબાળો થયો હતો, પરંતુ જાતિ ગણતરીના આધારે અનામતની માંગ હજુ પણ અકબંધ રહી છે.

આ પણ વાંચો: બિહાર સરકાર દ્વારા જાતિ આધારિત સર્વે રિપોર્ટ જાહેર