AMUના લઘુમતી દરજ્જા મામલે સુપ્રીમે ચુકાદો આપ્યા બાદ પણ શા માટે 3 જજોની નવી બેંચની રચના કરાઈ?

નવી દિલ્હી, 08 નવેમ્બર 2024 : અલીગઢ મુસ્લિમ યુનિવર્સિટી (AMU)નો લઘુમતી દરજ્જો યથાવત રહેશે. સુપ્રીમ કોર્ટે આજે શુક્રવારે 1967માં આવેલા સુપ્રીમ કોર્ટની જ પાંચ જજોની બેંચના નિર્ણયને રદ કર્યો હતો જેમાં કહેવામાં આવ્યું હતું કે એએમયુને લઘુમતી સંસ્થા ગણી શકાય નહીં કારણ કે તે કેન્દ્રીય કાયદા દ્વારા બનાવવામાં આવી હતી. આ સાથે સુપ્રીમ કોર્ટે AMUના લઘુમતી દરજ્જાના પ્રશ્નને નવી બેંચ પાસે મોકલી દીધો છે.

આજના નિર્ણયનો અર્થ એ છે કે સુપ્રીમ કોર્ટે 1967ના નિર્ણયને રદ કરી દીધો છે અને કોર્ટે એ પણ સ્પષ્ટ કર્યું છે કે AMUને લઘુમતીનો દરજ્જો આપવા અંગેનો નિર્ણય 3 જજોની સામાન્ય બેંચ લેશે. એટલે કે આજે લઘુમતીનો દરજ્જો રહેશે કે નહીં તે નક્કી નથી. હવે આ મામલે નવેસરથી સુનાવણી થશે. 7 જજોની બેન્ચે આ અંગે પોતાનો નિર્ણય સંભળાવ્યો છે. જો કે, નિર્ણયમાં મહત્વની વાત એ હતી કે જો યુનિવર્સિટી લઘુમતીઓ દ્વારા સ્થાપિત કરવામાં આવી હોય તો તેને બંધારણની કલમ 30 હેઠળ લઘુમતીનો દરજ્જો મળવો જોઈએ. આ રીતે, સુપ્રીમ કોર્ટના 7 ન્યાયાધીશોની બંધારણીય બેન્ચે 4-3ના નિર્ણય દ્વારા યથાસ્થિતિ જાળવી રાખી છે, પરંતુ લઘુમતીનો દરજ્જો રહેશે કે નહીં તે નક્કી કર્યું નથી. નવી બેંચ આ અંગે નિર્ણય કરશે.

કેન્દ્રના સ્ટેન્ડમાં ફેરફારને કારણે પરિસ્થિતિ બદલાઈ ગઈ

2016 માં, ભારતીય જનતા પાર્ટીની આગેવાની હેઠળની કેન્દ્ર સરકાર (એનડીએ સરકાર) એ એએમયુની સ્થિતિ અંગેના AMU કાયદામાં 1981ના સુધારાને સ્વીકારવાનો ઇનકાર કર્યો હતો. કેન્દ્રએ કહ્યું કે તે લઘુમતીઓ વતી બનાવવામાં આવી નથી. લઘુમતીઓ દ્વારા નિયમો અને શરતો પણ નક્કી કરવામાં આવી ન હતી. તેથી, આજના નિર્ણયથી હવે સ્પષ્ટ થઈ ગયું છે કે લઘુમતી દરજ્જા અંગે 7 જજની બેંચનો આજનો નિર્ણય કે 1967માં 5 જજની બેન્ચ દ્વારા આપવામાં આવેલો નિર્ણય માન્ય રહેશે નહીં. હવે 3 જજોની નવી બેંચ યુનિવર્સિટીની સ્થિતિ તેમજ નિયમો અને શરતો નક્કી કરશે.

કોર્ટે પોતાના નિર્ણયમાં ચોક્કસપણે કહ્યું છે કે AMUને લઘુમતીનો દરજ્જો આપવો જોઈએ, પરંતુ સાથે જ સ્પષ્ટ કર્યું છે કે આ 1967નો નિર્ણય હતો અને આજે તેને રદ કરવામાં આવી રહ્યો છે. 7 જજોની ખંડપીઠ એ પણ નિર્ણય કરે છે કે સામાન્ય ન્યાયાધીશોની બેન્ચે કેસની સુનાવણી કરવી જોઈએ અને સ્થિતિ, નિયમો અને નવી શરતો નક્કી કરવી જોઈએ. કોર્ટના આજના નિર્ણયે 1967માં જસ્ટિસ અઝીઝ બાશાની આગેવાની હેઠળની 5 જજોની બેન્ચના નિર્ણયને રદ કરી દીધો છે. લઘુમતી દરજ્જા અંગેના આજના નિર્ણયનો પણ અમલ નહીં થાય.

હવે નવી બેંચ લઘુમતીનો દરજ્જો નક્કી કરશે

આજના નિર્ણયનો અમલ ન થવાનો અર્થ એ છે કે 1967નો નિર્ણય રદ કરવામાં આવ્યો છે. માત્ર મોટી બેંચ જ 5 જજોની બેંચના નિર્ણયને રદ કરી શકે છે, તેથી 7 જજોની મોટી બેન્ચે તેને રદ કર્યો. અને તેણે મામલો જનરલ બેંચને મોકલી આપ્યો જેથી નવી બાબતોનો નિર્ણય લઈ શકાય. એએમયુને લઈને આટલા લાંબા સમયથી લડાઈ ચાલી રહી હતી. આ માટે 1920, 1955, 1967, 1981, 2006 અને 2016ના કેસ જોવામાં આવ્યા હતા. કોર્ટે 1967ના નિર્ણયને ફગાવી દીધો હતો જેમાં કહ્યું હતું કે AMU કેન્દ્રીય યુનિવર્સિટી હોવાથી તેને લઘુમતી સંસ્થા ગણી શકાય નહીં. આ નિર્ણયની વિરુદ્ધ, કેન્દ્ર સરકારે 1981માં સંસદમાં AMU (સુધારો) અધિનિયમ લાવ્યો. સંસદ દ્વારા તેને પસાર કરીને, AMUને ફરીથી લઘુમતીનો દરજ્જો આપવામાં આવ્યો.

5 ન્યાયાધીશોના નિર્ણયને 4 ન્યાયાધીશો ઉલટાવી શકતા નથી!

જોકે, મામલો ફરી હાઈકોર્ટમાં પહોંચ્યો હતો. વર્ષ 2006માં અલ્હાબાદ હાઈકોર્ટે આ અંગે પોતાનો નિર્ણય સંભળાવ્યો હતો. જાન્યુઆરી 2006માં હાઈકોર્ટે 1981ના કાયદાની જોગવાઈને રદ કરી હતી જેના હેઠળ AMUને લઘુમતીનો દરજ્જો આપવામાં આવ્યો હતો. જ્યારે 2016માં કેન્દ્રની તત્કાલિન એનડીએ સરકારે અગાઉની યુપીએ સરકારનું નિવેદન બદલી નાખ્યું હતું. પહેલા સરકારનું વલણ અલગ હતું અને જ્યારે કેન્દ્રમાં સરકાર બદલાઈ ત્યારે તેમનું નિવેદન અલગ થઈ ગયું.હવે 7 જજોની લાર્જર બેન્ચે નવી પરિસ્થિતિ સ્પષ્ટ કરી અને સામાન્ય બેંચને આ મામલે નવેસરથી નિર્ણય લેવા કહ્યું. જોકે, સુપ્રીમ કોર્ટે પોતે 4-3ના નિર્ણયમાં કહ્યું હતું કે AMUને લઘુમતીનો દરજ્જો મળવો જોઈએ. હવે 3 જજોની બેન્ચ દ્વારા નિર્ણય ન આવે ત્યાં સુધી લઘુમતીનો દરજ્જો યથાવત રહેશે.

યુનિવર્સિટીની સ્થાપના કોણે કરી તેની તપાસ થશે

તેમજ આજે કોર્ટમાં 7 જજોની બેન્ચે 1967ના નિર્ણયને 4-3 દ્વારા રદ કરી દીધો હતો, આવી સ્થિતિમાં દેશની સર્વોચ્ચ અદાલતે તેને યોગ્ય નથી માન્યું કે 4-3નો નિર્ણય 5 જજોના નિર્ણયને કેવી રીતે રદ કરી રહી છે. પરંતુ નવો નિર્ણય આપી રહી છે. આવી સ્થિતિમાં અગાઉના નિર્ણયને રદ કરતી વખતે તેણે તેના નિર્ણયનો અમલ પણ કર્યો ન હતો. હવે 3 જજોની નવી બેંચ આ સમગ્ર મામલે નિર્ણય કરશે. અગાઉ, મુખ્ય ન્યાયાધીશ ડીવાય ચંદ્રચુડની આગેવાની હેઠળની બહુમતી બેન્ચે અઝીઝ બાશાના નિર્ણયને ફગાવી દીધો હતો અને કહ્યું હતું કે કોઈ પણ સંસ્થા તેની લઘુમતી દરજ્જો ગુમાવશે નહીં કારણ કે તે કાયદા દ્વારા બનાવવામાં આવી છે. કોર્ટે તપાસ કરવી જોઈએ કે યુનિવર્સિટીની સ્થાપના કોણે કરી અને તેની પાછળ “મન” કોણ હતું. જો તે તપાસ અહેવાલ લઘુમતી સમુદાય તરફ નિર્દેશ કરે છે, તો સંસ્થા કલમ 30 હેઠળ લઘુમતી દરજ્જાનો દાવો કરી શકે છે. આ માટે બંધારણીય બેંચે મામલો સામાન્ય બેંચને મોકલી આપ્યો હતો.

આ પણ વાંચો : ઉત્તર પ્રદેશના પુરૂષો આ કામો નહીં કરી શકે, મહિલા આયોગે લગાવ્યો પ્રતિબંધ