RBIએ કેમ રેપો રેટ વધાર્યો, શું છે તેનું કારણ ? અહીં સરળ ભાષામાં સમજો

મોંઘવારી વચ્ચે RBIએ ફરી રેપો રેટમાં વધારો કરવાની જાહેરાત કરી છે. મોનેટરી પોલિસી કમિટીની બેઠક બાદ RBI ગવર્નર શક્તિકાંત દાસે કહ્યું કે રેપો રેટમાં 0.25 ટકાનો વધારો કરવામાં આવ્યો છે. શક્તિકાંત દાસે જણાવ્યું કે બેઠકમાં રેપો રેટમાં 4-1નો વધારો કરવાનો નિર્ણય લેવામાં આવ્યો છે.

RBI Governor Shaktikanta Das announces that RBI increases the repo rate by 25 basis points to 6.5% pic.twitter.com/2ZyUSbCxEO

— ANI (@ANI) February 8, 2023

વધારા બાદ રેપો રેટ 6.25 ટકાથી વધીને 6.50 થઈ ગયો છે. રેપો રેટમાં વધારાની સીધી અસર હોમ, ઓટો અને પર્સનલ અને તેની EMI સહિતની તમામ લોન પર પડશે. 2022 પછી રેપો રેટમાં આ સતત છઠ્ઠો વધારો છે. RBI અનુસાર, છેલ્લા 8 મહિનામાં રેપો રેટમાં 2.50 ટકાનો વધારો કરવામાં આવ્યો છે.

2018 પછી, RBIએ મે 2022માં રેપો રેટમાં 0.40 ટકા, જૂન 2022માં 0.50 ટકા, ઓગસ્ટ 2022માં 0.50 ટકા, સપ્ટેમ્બરમાં 0.50 ટકા, ડિસેમ્બર 2022માં 0.35 ટકા અને હવે ફેબ્રુઆરી 2023માં 0.25 ટકાનો વધારો કર્યો છે.

રેપો રેટ અને રિવર્સ રેપો રેટ શું છે?

રિઝર્વ બેંક અન્ય બેંકોને લોન આપે છે અને તે લોનના બદલામાં જે ચાર્જ લે છે તેને રેપો રેટ કહે છે. બીજી તરફ, જ્યારે બેંક તેના નાણાં RBI પાસે રાખે છે અને તેના બદલામાં વ્યાજ મળે છે, તેને રિવર્સ રેપો રેટ કહેવામાં આવે છે.

જો રેપો રેટ વધે છે, તો બેંક ગ્રાહકોને વધુ વ્યાજ દરે લોન આપે છે. જ્યારે બજારમાં વધુ રોકડ હોય ત્યારે રિવર્સ રેપો રેટ વધારવામાં આવે છે.

મોંઘવારી કેવી રીતે વધે છે, હવે શું છે સ્થિતિ?

વધતી જતી મોંઘવારીની આખી રમત માંગ અને પુરવઠા પર આધારિત છે. જો સામાન્ય માણસ પાસે રોકડ અને પૈસા હોય તો તે સામાન ખરીદવાનો આગ્રહ રાખે છે, જેના કારણે માંગ વધે છે.

બીજી તરફ સપ્લાય ચેઇનમાં અવરોધને કારણે માલનો સપ્લાય શક્ય નથી. આના માટે અન્ય ઘણા કારણો હોઈ શકે છે. આવી સ્થિતિમાં જ્યારે પુરવઠો સામાન્ય રીતે નથી થતો ત્યારે મોંઘવારી વધી છે.

RBIના જણાવ્યા અનુસાર, રિટેલ ફુગાવાનો દર ચાલુ નાણાકીય વર્ષમાં 6.5 ટકા અને આગામી નાણાકીય વર્ષ 2023-24માં 5.3 ટકા રહેવાનો અંદાજ છે. જો કે, ડિસેમ્બર 2022માં, ફુગાવાના દરમાં ઘટાડો જોવા મળ્યો હતો અને તે 5.72 ટકા પર પહોંચી ગયો હતો. RBIનું લક્ષ્ય મોંઘવારી દરને 4 ટકાથી નીચે લાવવાનો છે.

રેપો રેટ સાથે ફુગાવાનો શું સંબંધ?

1) રેપો રેટ વધવાથી માંગ ઘટશે

રેપો રેટ વધારવા પાછળ, RBI સામાન્ય માણસ દ્વારા લેવામાં આવેલી લોન અથવા આગામી લોનની EMI મોંઘી બનાવવાનો પ્રયાસ કરે છે, જેનાથી નાણાંનો પ્રવાહ ઘટશે અને માંગમાં ઘટાડો થશે.

તેને આ રીતે વિચારો – રેપો રેટ વધાર્યા પછી, RBI વ્યાપારી બેંકોને ઊંચા વ્યાજ દરે લોન આપશે, તો બેંક પણ વ્યાજ વધારશે, જેની સીધી અસર સામાન્ય ગ્રાહક પર પડશે અને માંગ ઘટશે.

માંગમાં ઘટાડો થતાં જ પુરવઠો વધશે અને છૂટક ફુગાવાને અસર થશે. જો કે, આ પરંપરાગત ફોર્મ્યુલા છેલ્લા કેટલાક વર્ષોથી વધુ કામ કરી રહી નથી.

2) આર્થિક વ્યવસ્થાને સુધારવાના પ્રયાસો

રિપોર્ટ અનુસાર છેલ્લા કેટલાક સમયથી લોનની માંગ સતત વધી રહી છે. તેને ઘટાડવા માટે RBI પાસે રેપો રેટ વધારવા સિવાય કોઈ વિકલ્પ નથી.

વિશ્વના અન્ય દેશોમાં પણ વ્યાજ દરો વધી રહ્યા છે. કેટલાક પૈસા ભારતમાં પણ રોકાણ કરવામાં આવે છે, જેના પર વધુ વ્યાજ ચૂકવવું પડે છે. આવી સ્થિતિમાં જો રેપો રેટમાં વધારો કરવામાં નહીં આવે તો આર્થિક વ્યવસ્થા જ ખોરવાઈ જશે.

આ સ્થિતિમાં મોંઘવારી પર કાબૂ મેળવવો આસાન નહીં હોય. RBI લાંબા ગાળાને ધ્યાનમાં લઈને રેપો રેટમાં ઘણી વખત વધારો કરવાનો નિર્ણય પણ લે છે.

રૂપિયો પણ મજબૂત થવાની ધારણા

રેપો રેટમાં વધારા પછી, બજારમાં સામાન્ય લોકો પાસે ઉપલબ્ધ નાણાં બેંકો અને પછી RBI પાસે આવે છે. આવી સ્થિતિમાં રૂપિયામાં પણ મજબૂતી જોવા મળી રહી છે.

છેલ્લા કેટલાક સપ્તાહમાં ડોલર સામે રૂપિયો સતત ગગડી રહ્યો હતો. આવી સ્થિતિમાં, RBI રેપો રેટ વધારીને રૂપિયાને પુનર્જીવિત કરવાનો પ્રયાસ કરી રહી છે.

8 મહિનામાં 6 ગણો વધારો, આગળ શું થશે?

RBIએ મે 2022થી અત્યાર સુધીમાં 8 મહિનામાં રેપો રેટમાં 6 વખત વધારો કર્યો છે. આવી સ્થિતિમાં હવે સવાલ એ ઉઠી રહ્યો છે કે શું ભવિષ્યમાં પણ આવા ભાવવધારા થશે?

ઇન્ડસ્ટ્રી એસોચેમના સેક્રેટરી જનરલના કહેવા મુજબ- મને લાગે છે કે આ વર્ષનો આ છેલ્લો વધારો છે. વિશ્વની વર્તમાન પરિસ્થિતિને પહોંચી વળવા અને મોંઘવારી ઘટાડવા માટે આ નિર્ણય લેવામાં આવ્યો છે.

શું રેપો રેટમાં પણ ઘટાડો થઈ શકે છે?

બેંક ઓફ બરોડાના ચીફ ઈકોનોમિસ્ટ મદન સબનવીસના કહેવા મુજબ – વર્તમાન નાણાકીય વર્ષ એટલે કે 2022-23માં રેપો રેટમાં ઘટાડો થવાની શક્યતા ઓછી છે. અત્યારે મોંઘવારી વધવાનું જોખમ હોઈ શકે છે, એટલા માટે RBIએ આ નિર્ણય લીધો છે.

RBIની આગામી નાણાકીય નીતિ સમિતિની આગામી બેઠક 3 થી 6 એપ્રિલ, 2023 વચ્ચે પ્રસ્તાવિત છે. આવી સ્થિતિમાં, હવે જે પણ નિર્ણય લેવામાં આવશે, તે નાણાકીય વર્ષ 2023-24ના પરિપ્રેક્ષ્યમાં હશે.