ગ્રામીણ ભારતમાં 1945 માં એક દિવસ શાળાએથી પાછા ફરતા, એક 11 વર્ષના છોકરાએ તેની પેન્સિલ ઝાડીઓમાં ફેંકી દીધી. પરંતુ જેમ જેમ રાત પડી, તેને પેન્સિલ શોધવા માટે મશાલ સાથે પાછો મોકલવામાં આવ્યો, છોકરાના દાદાએ તેને નવી પેન્સિલ આપવાનો ઇનકાર કર્યો હતો અને આગ્રહ કર્યો હતો કે તે જૂની પેન્સિલ શોધીને લાવે, જેમાં છોકરાને બે કલાક લાગ્યા. જો તે દાદા તરફથી કોઈ વિચિત્ર અતિશય પ્રતિક્રિયા અથવા અત્યંત કંજૂસનો કિસ્સો લાગે, તો એકવાર તમે શીખી લો કે શાળાના છોકરા અરુણ ગાંધી અને દાદા મોહનદાસ કરમચંદ ગાંધી હતા, ભારતીય આધ્યાત્મિક નેતા જેમની અહિંસક સવિનય આજ્ઞાભંગની ચળવળ હતી તે સમજવું સરળ બને છે. 20મી સદીના સૌથી પ્રભાવશાળી લોકોમાં તેઓ મોખરે હતા.
“જ્યારે આખરે મને પેન્સિલ મળી અને તે તેમની પાસે લાવ્યો, ત્યારે મારા દાદાએ કહ્યું: ‘હવે હું ઈચ્છું છું કે તમે અહીં બેસો અને બે ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ પાઠ શીખો,”. ‘પ્રથમ એ છે કે પેન્સિલ જેવી સરળ વસ્તુ બનાવવા માટે, આપણે વિશ્વના ઘણા કુદરતી સંસાધનોનો ઉપયોગ કરીએ છીએ, અને તેને ફેંકી દેવું એ પ્રકૃતિ સામે હિંસા છે. બીજો પાઠ એ છે કે આપણે આ બધી વસ્તુઓનો વધુ પડતો ઉપયોગ કરીએ છીએ, તેથી આપણે લોકોને આ સંસાધનોથી અન્યત્ર વંચિત કરીએ છીએ, અને તેઓએ ગરીબીમાં જીવવું પડે છે, અને તે માનવતા સામે હિંસા છે.
“તે મને પહેલીવાર સમજાયું કે આપણે દરરોજ જે નાની વસ્તુઓ કરીએ છીએ – વધુ પડતો વપરાશ, લોકોનો ન્યાય કરવો – એ નિષ્ક્રિય હિંસાનું એક સ્વરૂપ છે.” નેવી જેકેટ અને ટાઇમાં નરમાશથી બોલતા અરુણ, 83, મતભેદમાં સહેજ અદભૂત આકૃતિને કાપી નાખે છે. તેમની નોકરી સાથે તેમણે ગાંધીવાદી સંદેશ ફેલાવતા ભાષણો આપ્યા. અરુણ મધ્ય ભારતમાં તેમના સેવાગ્રામ આશ્રમમાં તેમની સાથે રહેતા બે વર્ષમાં મહાત્મા દ્વારા તેમને શીખવવામાં આવેલા પાઠોથી બનેલા તેમના પુસ્તક ધ ગિફ્ટ ઑફ એન્ગરના પ્રચાર માટે તેઓ અહીં આવ્યા છે. અરુણ ગાંધીના પાઠને લોભ, કચરો, આતંકવાદ અને હિંસા જેવી વ્યાપક સામાજિક સમસ્યાઓ સાથે જોડે છે. પાઠો ખૂબ જ સરળ હોવા છતાં, પુસ્તકની સુંદરતા એ આંતરદૃષ્ટિમાં છે જે તે ગાંધીને દાદા અને એક માણસ તરીકે પ્રદાન કરે છે.
આ પણ વાંચો : ધોરણ -12 સાયન્સ 2023નું પરિણામ જાહેર, અરવલ્લી જિલ્લામાં ગયા વર્ષ કરતા આટલું ઓછું પરિણામ
ગાંધીજીના પુત્ર મણિલાલના પુત્ર અરુણનો ઉછેર દક્ષિણ આફ્રિકામાં ડરબન નજીકના ગાંધીના ફોનિક્સ આશ્રમમાં થયો હતો. પરંતુ, શ્વેત અને કાળા બંને બાળકો દ્વારા છોકરા પર વંશીય પ્રેરિત હુમલાઓ થયા પછી, તેના માતા-પિતા તેને તેના દાદા સાથે રહેવા લઈ ગયા, જેમને તેઓ આશા રાખતા હતા કે તે હુમલાઓ દ્વારા ઉશ્કેરવામાં આવેલા ગુસ્સાથી તેને દૂર કરી શકે છે.
અરુણ જે ગાંધીનું વર્ણન કરે છે તેને આપણે સામાન્ય નિરૂપણથી ઓળખીએ છીએ. “હું ભાગ્યે જ તેમને ઓળખતો હતો, પરંતુ તે એટલા પ્રેમાળ વ્યક્તિ હતા કે મને તેમની સાથે જોડાવા માટે માત્ર પાંચ મિનિટ લાગી”. “તે ખૂબ જ દયાળુ હતા, અને પ્રથમ ક્ષણથી જ તેમણે મને અને મારી નાની બહેનને પ્રેમ આપ્યો.” શિસ્તમાં ગાંધીની માન્યતાનો અર્થ એ છે કે દિવસો સખત રીતે સમયપત્રક હતા, જેમાં સવારે 5 વાગ્યે પ્રાર્થના, ફરજિયાત કસરત, કામકાજ, ટ્યુટરિંગ અને નાટક. આશ્રમમાં મોકલવામાં આવેલ શાળાના છોકરાનો ગુસ્સો તેના દાદાના માર્ગદર્શન હેઠળ સમાવિષ્ટ હતો. “તેમણે ગુસ્સાને સારી વસ્તુ તરીકે, પરિવર્તનના બળતણ તરીકે જોયો, પરંતુ તેમણે મને સમજાવ્યું કે તમારે તેના પર નિયંત્રણ મેળવવું જોઈએ.”
ગાંધીએ અરુણ સાથે ગપસપ કરવા અને કપાસ કાંતવા માટે દરરોજ એક કલાક અલગ રાખ્યો હતો અને, અરુણ કહે છે કે, તેમના સન્યાસી હોવા છતાં, તેઓ જોકર હતા. “લોકો માને છે કે તે એક કડક વ્યક્તિ હતા, પરંતુ તેમની પાસે રમૂજની જબરદસ્ત ભાવના હતી અને તે ખૂબ જ રમુજી હતા” અને ક્યારેક રમતિયાળ પણ. “તે બે લોકોને વૉકિંગ સ્ટીક્સ તરીકે ઉપયોગ કરીને ચાલવા જતા. તે અમારા ખભાની આસપાસ તેમના હાથ મૂકતા અને કેટલીકવાર તે અચાનક તેમના પગ ઊંચો કરીને તમારા પર લટકતા અને બાળકની જેમ ઝૂલતા.” અરુણનો તેના દાદાના ઘૂંટણ પરનો કાર્યકાળ ડિસેમ્બર 1947 માં સમાપ્ત થયો, જ્યારે તેના માતાપિતા તેને ઘરે લઈ ગયા. માત્ર એક મહિના પછી, ગાંધીજીની હત્યા કરવામાં આવી હતી, જેને અરુણ “વિખેરાઈ” કહે છે. માત્ર 13 વર્ષનો, અરુણે તેના માતાપિતાને કહ્યું કે જો તે ત્યાં હોત, તો તેણે ગુનેગારને ગળું દબાવી દીધું હોત. “તેઓએ કહ્યું: ‘દાદા આવી વાતોની કદર કરશે નહીં. તે જેની પ્રશંસા કરશે તે એ છે કે જો તમે દૃઢતાથી અનુભવો છો, તો આ પ્રકારની હિંસા હવે ન થાય તેની ખાતરી કરવા માટે તમારી જાતને સમર્પિત કરો.”
આ પણ વાંચો : ધોરણ-12 સાયન્સ પરિણામ 2023 : અમદાવાદમાં શહેર કરતા ગ્રામ્ય વિસ્તારમાં વધુ સારુ પરિણામ, વિરમગામ કેન્દ્ર ટોચ પર
“તમે જે પરિવર્તન જોવા માંગો છો તે બનો” ગાંધીજીના ઉપદેશને અનુસરીને અરુણે તે કર્યું છે. તેમણે લગ્ન કર્યા અને 30 વર્ષ સુધી મુંબઈમાં ટાઈમ્સ ઓફ ઈન્ડિયાના પત્રકાર તરીકે કામ કર્યું, જે દરમિયાન તેમણે અને તેમની સ્વર્ગસ્થ પત્ની સુનંદાએ 100 થી વધુ ત્યજી દેવાયેલા ભારતીય બાળકોને વિદેશમાં દત્તક લેવાનું આયોજન કર્યું. 1987 માં યુ.એસ.માં સ્થળાંતર કર્યા પછી, તેઓએ 1991 માં અહિંસા માટે એમકે ગાંધી સંસ્થા ખોલી, જે હવે ન્યુ યોર્ક રાજ્યની યુનિવર્સિટી ઓફ રોચેસ્ટરમાં સ્થિત છે. 2008 માં અરુણનું મિશન ખરાબ રીતે સ્થાપિત થયું જ્યારે વોશિંગ્ટન પોસ્ટ બ્લોગમાં તેણે ઇઝરાયલના લશ્કરવાદની નિંદા કરી હતી તે ટિપ્પણીઓને કારણે તેને સંસ્થા છોડવાની ફરજ પડી હતી. તેઓ તેમની ટીકાઓને વધુ સારી રીતે કહી શક્યા હોત, તેઓ કહે છે: “જ્યારે યુનિવર્સિટીના પ્રમુખે કહ્યું કે, ‘ક્યાં તો તમે રાજીનામું આપો અથવા અમે આખી સંસ્થાને કાઢી નાખીશું ત્યારે મને દુઃખ થયું હતું.’ પરંતુ મેં રાજીનામું આપ્યું. સારી વાત છે, કારણ કે મારા પોતાના જીવનકાળમાં હું જોઈ શકું છું કે સંસ્થા મારા ઇનપુટ વિના તેનું કામ કરવાનું ચાલુ રાખશે.”ગાંધીજીનો અહિંસાનો સંદેશ ચોક્કસપણે આપણી સમજની બહાર પહેલા કરતાં વધુ લાગે છે, જો કે અરુણને પ્રેક્ષકો ગ્રહણશીલ લાગે છે. 1999ના શાળા હત્યાકાંડ પછી ક્ષમાની હિમાયત કરતા કોલમ્બાઈન ખાતેના તેમના ભાષણને સ્ટેન્ડિંગ ઓવેશન આપવામાં આવ્યું હતું. તેમણે ફર્ગ્યુસન, મિઝોરીમાં વાત કરી હતી, જ્યાં 2014માં 18 વર્ષીય આફ્રિકન-અમેરિકન વ્યક્તિ નિઃશસ્ત્ર માઈકલ બ્રાઉનની પોલીસ હત્યા બાદ રમખાણો ફાટી નીકળ્યા હતા.
“એક મિત્રએ મને માતાપિતા સાથે વાત કરવા [કોલમ્બાઈન] આમંત્રણ આપ્યું. મેં કહ્યું ઓકે અને જે દિવસે હું ડેનવરમાં ઉતર્યો, તેણે મને ઉપાડ્યો અને કહ્યું, ‘તમે તારી વાત તૈયાર કરી છે ?’ મેં કહ્યું, હા, હું તેમને માફ કરવા અને આગળ વધવા અને બદલો ન લેવા વિશે કહીશ. તેણે કહ્યું: ‘તેઓ તમને સભાગૃહમાંથી બહાર કાઢી મૂકશે, તેઓ માફ કરવાના મૂડમાં નથી.’ મેં કહ્યું તે અહિંસાનો સંદેશ છે, હું તેમને બદલો લેવા જવાનું કહી શકતો નથી અને જ્યાં સુધી કોઈ પૈસા ચૂકવે નહીં ત્યાં સુધી સંતુષ્ટ ન થાઓ. તેના માટે, હું તેમને કહી શકતો નથી. અહિંસાનો સંદેશ ક્ષમા કરવાનો છે અને ભૂલવાનો નથી … ક્ષમા આપવો અને ખાતરી કરવી કે આ પ્રકારની હિંસા હવે ન થાય. તેઓએ તમામ પીડિત પરિવારોને એકઠાં કરવા જોઈએ અને કોઈ પણ શાળા ફરીથી આમાંથી પસાર ન થાય તેની ખાતરી કરવા માટે કામ કરે – તે આદર્શ ગાંધીવાદી ઉકેલ હશે. તેથી હું ગયો અને મારે જે કરવાનું હતું તે બધું કહ્યું અને તેઓએ મને સ્ટેન્ડિંગ ઓવેશન આપ્યું. અને તેથી, તમે જાણો છો, આ હું ફર્ગ્યુસન પાસે ગયો અને તેમને કહ્યું.
આ પણ વાંચો : Arun Gandhi : મહાત્મા ગાંધીના પૌત્ર અરુણ ગાંધીનું 89 વર્ષની વયે નિધન
અરુણે ચર્ચ અને શાળાઓમાં અહિંસાનો ઉપદેશ આપતા અને 1,000 ભારતીય બાળકોને ખવડાવતા અને કપડાં પહેરાવતી સખાવતી સંસ્થાને ભંડોળ પૂરું પાડવાની તેમની પ્રખ્યાત અટકની જવાબદારી ઉઠાવી છે. “હું લોકોને નિખાલસપણે કહું છું કે હું જે કરી શકું તે કરી રહ્યો છું,” અરુણ કહે છે. “હું એકલ વ્યક્તિ છું અને જો તમે શક્તિનો ગુણાકાર કરવા માંગતા હો, તો મારી સાથે જોડાઓ.”
આ ઇંટરવ્યૂ અરુણ ગાંધીએ The Guardianને 30સપ્ટેમ્બર 2017 માં આપ્યું હતું, અમે માત્ર તેનું ગુજરાતી અનુવાદ કર્યું છે
