કોરોના દરમિયાન ઉપયોગમાં લેવાતા આરોગ્ય સેતુનો ડેટા ક્યાં ગયો?

આરોગ્ય સેતુ મોબાઇલ એપ્લિકેશન કોરોના રોગચાળા દરમિયાન કોરોનાના સંભવિત કેસોને શોધવા માટે લોન્ચ કરવામાં આવી હતી. હવે કેન્દ્ર સરકારે સંસદમાં જણાવ્યું કે આ એપ દ્વારા એકત્રિત કરવામાં આવેલ તમામ કોન્ટેક્ટ ટ્રેસિંગ ડેટા એટલે કે યુઝરનો અંગત ડેટા હટાવી દેવામાં આવ્યો છે.

આ એપ કોરોના મહામારીના પ્રથમ મોજા દરમિયાન બનાવવામાં આવી હતી. ભારત સરકારનું કહેવું છે કે આ એપ દ્વારા કોરોના સંક્રમિત લોકો અને હોમ ક્વોરેન્ટાઈન પર રાખવામાં આવેલા લોકો પર નજર રાખવામાં આવી રહી હતી અને તે યુઝર્સની પ્રાઈવસીને ધ્યાનમાં રાખીને બનાવવામાં આવી છે. જ્યારે વિપક્ષનો આરોપ છે કે આ એપ દ્વારા કેન્દ્ર સરકાર લોકોની અંગત માહિતીનો ડેટા એકત્ર કરી રહી છે.

હવે લોકસભામાં એક લેખિત જવાબમાં ઈલેક્ટ્રોનિક્સ અને આઈટી રાજ્ય મંત્રી રાજીવ ચંદ્રશેખરે કહ્યું કે કોવિડ પ્રોટોકોલની જોગવાઈઓ હેઠળ વર્ષ 2020માં લોન્ચ કરાયેલી એપનું કોન્ટેક્ટ-ટ્રેસિંગ ફીચર બંધ કરવામાં આવ્યું છે. તેમણે એમ પણ કહ્યું કે 10 મે, 2022 સુધી એપ દ્વારા એકત્રિત કરવામાં આવેલ તમામ ડેટા ડિલીટ કરવામાં આવ્યો છે.

ડેટાનો ઉપયોગ કેવી રીતે થાય છે

8 ફેબ્રુઆરીએ સંસદમાં કોરોના સંબંધિત એક મુદ્દા પર કોંગ્રેસના સાંસદ અમર સિંહે કેન્દ્ર સરકારને પૂછ્યું હતું કે આરોગ્ય સેતુ એપ દ્વારા એકત્રિત કરવામાં આવેલા ડેટાનું શું થયું? અને કોની પાસે તેની ઍક્સેસ છે?

આ પ્રશ્નના જવાબમાં ચંદ્રશેખરે કહ્યું કે આરોગ્ય સેતુ ડેટા એક્સેસ એન્ડ નોલેજ શેરિંગ પ્રોટોકોલ, 2020 મુજબ, આ મોબાઈલ એપની કોન્ટેક્ટ ટ્રેસિંગ સુવિધાને અક્ષમ કરી દેવામાં આવી છે અને અત્યાર સુધી એકત્રિત કરાયેલા કોન્ટેક્ટ ટ્રેસિંગ ડેટાને કાઢી નાખવામાં આવ્યો છે.

તેમણે કહ્યું, “આપત્તિ વ્યવસ્થાપન અધિનિયમ, 2005 હેઠળ રચાયેલી રાષ્ટ્રીય કાર્યકારી સમિતિએ 29 માર્ચ 2020ના રોજ એક આદેશ જારી કર્યો હતો, જેમાં સમસ્યાના વિસ્તારોને સમજવા અને તેનો ઉકેલ લાવવા માટે ટેક્નોલોજીની મદદથી એક જૂથની રચના કરવામાં આવી હતી. આ ગ્રુપમાં ઘણા લોકો સામેલ હતા.

એમ્પાવર્ડ ગ્રૂપના નિર્ણય મુજબ, તેના અધ્યક્ષે આરોગ્ય સેતુ ડેટા એક્સેસ એન્ડ નોલેજ શેરિંગ પ્રોટોકોલ, 2020 ને આરોગ્ય સેતુ મોબાઇલ એપ્લિકેશન દ્વારા ડેટાના સુરક્ષિત સંગ્રહને સુનિશ્ચિત કરવા, વ્યક્તિગત ડેટાના રક્ષણની ખાતરી કરવા માટે, 11 મે 2020 ના રોજ એક આદેશ જારી કર્યો. વ્યક્તિગત અથવા બિન-વ્યક્તિગત ડેટાના કાર્યક્ષમ ઉપયોગ અને શેરિંગ પર.

ડેટાની ઍક્સેસ કોની પાસે હતી?

આ ઉપરાંત, તેમણે માહિતી આપી હતી કે, “આરોગ્ય સેતુ દ્વારા એકત્રિત કરવામાં આવેલ ડેટાની સુરક્ષિત ઍક્સેસ આરોગ્ય અને પરિવાર કલ્યાણ મંત્રાલય, રાજ્યના આરોગ્ય વિભાગો, રાષ્ટ્રીય અને રાજ્ય આપત્તિ વ્યવસ્થાપન સત્તાધિકારીઓ અને જિલ્લા સિવિલ સર્જનોના માન્ય અધિકારીઓને આપવામાં આવી હતી.”

વર્ષ 2020માં લોન્ચ કરવામાં આવી હતી

આરોગ્ય સેતુ એપ કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા વર્ષ 2020માં કોરોના મહામારી દરમિયાન લોન્ચ કરવામાં આવી હતી. ત્યારે કોરોનાના વધતા જતા કેસોને જોતા એરપોર્ટથી રેલ્વે સ્ટેશન જેવા સાર્વજનિક સ્થળો પર પ્રવેશ માટે લોકોના ફોનમાં આ એપ હોવી ફરજિયાત કરવામાં આવી હતી. માત્ર કેન્દ્ર સરકાર જ નહીં, પરંતુ સ્વિગી અને ઝોમેટો જેવા પ્લેટફોર્મે પણ તેમના ડિલિવરી પાર્ટનરના ફોનમાં આ એપ ઇન્સ્ટોલ કરવાનું ફરજિયાત બનાવ્યું છે.

આવી સ્થિતિમાં, સ્વિગી અથવા ઝોમેટોથી ફૂડ ઓર્ડર કરનારા તમામ ગ્રાહકો તેનું સ્ટેટસ જોઈ શકશે. જે બાદ તમામ સંસ્થાઓએ આ એપ દ્વારા એકત્રિત કરવામાં આવેલા ડેટા અને રેલ અને હવાઈ મુસાફરી દરમિયાન તેની આવશ્યકતા પર પ્રશ્નો ઉઠાવ્યા હતા.

સરકારના આ આદેશ સામે બે કેસ પણ દાખલ કરવામાં આવ્યા હતા. જો કે, ધીમે ધીમે જેમ જેમ કોરોના સંક્રમિતોની સંખ્યા ઘટતી ગઈ અને કેસ ઘટતા ગયા, તેવી જ રીતે આરોગ્ય સેતુ એપને આયુષ્માન ભારત ડિજિટલ મિશન સાથે સંકલિત કરવામાં આવી.

આરોગ્ય સેતુ વિશે શું ચિંતા હતી?

આ એપ બની ત્યારથી છેલ્લા ત્રણ વર્ષમાં તેના વિશે ઘણું બધું કહેવામાં આવ્યું છે. પરંતુ જ્યારે સાયબર સુરક્ષા નિષ્ણાતો અને ભૂતપૂર્વ ગુપ્તચર અધિકારીઓએ લાખો ભારતીયોને સંડોવતા ડેટા ભંગની શક્યતા વિશે વાત કરી, ત્યારે ભારતીય સરકારી અધિકારીઓએ આ ચિંતાઓને ફગાવી દીધી. સરકારે દાવો કર્યો હતો કે ડેટા એનક્રિપ્ટેડ છે. જો કે, તે સ્પષ્ટ નથી થયું કે અનામીકરણ માટે કયા પ્રોટોકોલનો ઉપયોગ કરવામાં આવી રહ્યો છે.

આરોગ્ય સેતુ એપનું હવે શું થશે?

નેશનલ હેલ્થ ઓથોરિટીએ આરોગ્ય સેતુને આયુષ્માન ભારત ડિજિટલ મિશન સાથે જોડવાની જાહેરાત કરી હતી. જેના દ્વારા યુઝર્સ તેમનો 14 અંકનો આયુષ્માન ભારત હેલ્થ એકાઉન્ટ નંબર જનરેટ કરી શકશે. ટેસ્ટિંગ લેબ, હેલ્થ એડવાઈઝરી, હેલ્થ સ્ટેટસ શેર કરવાની સુવિધા જેવી સુવિધાઓ તેમાં ઉપલબ્ધ છે.