આજથી લાગુ થનારી આચારસંહિતા શું છે? નાગરિકોને શું અસર કરે?

નવી દિલ્હી, 15 માર્ચ: આજે લોકસભા ચૂંટણી 2024ની તારીખોનું એલાન થશે. બપોરે 3 વાગ્યે ચૂંટણી પંચ પ્રેસ કોન્ફરન્સ કરશે જેમાં ચૂંટણીની તારીખો જાહેર થશે. કહેવામાં આવી રહ્યું છે કે, આ વખતે લોકસભા ચૂંટણી સાતથી આઠ તબક્કામાં યોજાઈ શકે છે. મહત્ત્વનું છે કે, 2024ની લોકસભા ચૂંટણીની તારીખોની જાહેરાત પછી આદર્શ આચાર સંહિતા અમલમાં આવશે. જેનો અર્થ ચૂંટણી પંચની સૂચનાઓ છે જેનું પાલન ચૂંટણીના અંત સુધી દરેક ચૂંટણી લડનારા પક્ષોએ કરવાનું રહેશે. કેન્દ્ર સરકાર હોય કે રાજ્ય સરકાર, તમામ પક્ષ આચારસંહિતાના દાયરામાં આવે છે. તો ચાલો જાણીએ આચાર સંહિતા વિશે…

આચારસંહિતા શું છે?

ચૂંટણી પંચ દ્વારા ચૂંટણીની જાહેરાત થતા જ આદર્શ આચારસંહિતા લાગુ થઈ જાય છે. જેની મદદથી ચૂંટણી સંપૂર્ણપણે નિષ્પક્ષ અને મુક્ત રીતે થઈ શકે છે. આ અંતર્ગત કેટલાક નિયમો નક્કી કરાય છે જેનું તમામ રાજકીય દળોએ ચૂંટણી પ્રક્રિયા દરમિયાન પાલન કરવાનું હોય છે. આચારસંહિતાનું પાલન ચૂંટણી સમાપન સુધી ચાલુ રહે છે.

આચારસંહિતાનું પાલન ન થાય તો શું થશે?

જો કોઈપણ રાજકીય પક્ષ અથવા રાજકીય પક્ષના કોઈપણ ઉમેદવાર આદર્શ આચારસંહિતાનું પાલન ન કરે તો તેમની સામે ચૂંટણી પંચ દ્વારા કાર્યવાહી કરવામાં આવે છે. ઉદાહરણ તરીકે, ઉમેદવારને ચૂંટણી લડવાથી પ્રતિબંધિત કરી શકાય છે. જો જરૂરી હોય તો ફોજદારી કેસ પણ નોંધી શકાય છે. એટલું જ નહીં, નિયમોનું ઉલ્લંઘન કરવા પર જેલ પણ થઈ શકે છે.

રાજકીય બેઠકો સંબંધિત નિયમો

• પોલીસ અધિકારીઓને મીટિંગના સ્થળ અને સમય વિશે અગાઉથી માહિતી આપવી જોઈએ.
• સૌપ્રથમ સભા સ્થળે લાઉડસ્પીકરનો ઉપયોગ કરવાની પરવાનગી મેળવવી જોઈએ.
• પક્ષો અથવા ઉમેદવારોએ અગાઉથી ખાતરી કરવી જોઈએ કે તેઓએ પસંદ કરેલા સ્થાન પર પ્રતિબંધ અમલમાં નથી.
• સભાના આયોજકોએ વિક્ષેપ પાડનારાઓ સામે કાર્યવાહી કરવા પોલીસની મદદ માંગવી જોઈએ.

શાસક પક્ષ માટેના નિયમ

મંત્રીઓએ સત્તાવાર પ્રવાસ દરમિયાન ચૂંટણી પ્રચાર કરવો જોઈએ નહીં. ચૂંટણી પ્રચાર દરમિયાન સરકારી વાહનો, મશીનરી, હેલિપેડ, સરકારી રહેઠાણ અને કર્મચારીઓને ઉપયોગ કરી શકાશે નહીં. આ ઉપરાંત, મંત્રીઓ જ્યારે સર્કિટ હાઉસ રોકાશે ત્યારે તેમની સત્તાવર મુલાકાતના પગલે ગાર્ડ તૈનાત કરાશે. આચારસંહિતા લાગુ થતાં કેન્દ્ર સરકાર કોઈપણ કેબિનેટ બેઠક યોજશે નહીં. ટ્રાન્સફર અને પોસ્ટિંગના કિસ્સામાં કમિશનની પૂર્વ મંજૂરી જરૂરી છે.

અધિકારીઓ માટેના કેટલાક ખાસ નિયમ

• સરકારી કર્મચારીઓ કોઈપણ ઉમેદવારના ચૂંટણી, મતદાર કે કાઉન્ટિંગ એજન્ટ બની શકશે નહીં.
• પ્રવાસ દરમિયાન મંત્રી ખાનગી નિવાસસ્થાને રોકાશે તો અધિકારીઓ દ્વારા બોલાવવા છતાં પણ તેઓ ત્યાં જશે નહીં.
• ચૂંટણીના કામ માટે જતા મંત્રીઓની સાથે નહીં જાય.
• જેમના માટે ફરજ લાદવામાં આવી છે તે સિવાય તેઓ કોઈપણ સભા કે અન્ય રાજકીય કાર્યક્રમમાં ભાગ લેશે નહીં.
• રાજકીય પક્ષોને બેઠકો માટે જગ્યા આપતી વખતે કોઈ ભેદભાવ રાખવામાં આવશે નહીં.

સામાન્ય નિયમ

• કોઈપણ પક્ષે એવું કંઈ ન કરવું જોઈએ જેનાથી જ્ઞાતિ,  ધર્મ અથવા ભાષાકીય સમુદાયો વચ્ચે મતભેદ વધે અથવા નફરત ફેલાય.
• રાજકીય પક્ષોની ટીકા માત્ર કાર્યક્રમો અને નીતિઓ સુધી સીમિત હોવી જોઈએ, ન તો અંગત પક્ષો સુધી.
• ધાર્મિક સ્થળોનો ચૂંટણી પ્રચાર માટે પ્લેટફોર્મ તરીકે ઉપયોગ ન કરવો જોઈએ.
• મત મેળવવા માટે ભ્રષ્ટાચારનો ઉપયોગ કરશો નહીં. જેમ કે લાંચ આપવી, મતદારોને હેરાન કરવા વગેરે.
• પરવાનગી વિના કોઈની દિવાલ, યાર્ડ અથવા જમીનનો ઉપયોગ કરશો નહીં.
• કોઈપણ પક્ષની સભા કે રેલીમાં અવરોધો પેદા કરવા ન જોઈએ.
• રાજકીય પક્ષો કોઈની ધાર્મિક અથવા જ્ઞાતિની લાગણીઓને ઠેસ પહોંચાડે તેવી કોઈ અપીલ જારી કરવી જોઈએ નહીં.

રેલી કે શોભાયાત્રા અંગેના નિયમો શું છે?

• શોભાયાત્રાનો સમય, શરૂઆતનું સ્થળ, રૂટ અને સમાપ્તિનો સમય નક્કી કરો અને પોલીસને જાણ કરો.
• શોભાયાત્રાની વ્યવસ્થા એવી હોવી જોઈએ કે ટ્રાફિકને અસર ન થાય.
• જો રાજકીય પક્ષો એક જ દિવસે અને તે જ રૂટ પરથી સરઘસ કાઢવાનો પ્રસ્તાવ મૂકે તો પહેલા સમયની ચર્ચા કરો.
• રસ્તાની જમણી બાજુએથી શોભાયાત્રા કાઢવામાં આવે.
• શોભાયાત્રામાં આવી વસ્તુઓનો ઉપયોગ ન કરો, જેનો ઉત્તેજનાની ક્ષણોમાં દુરુપયોગ થઈ શકે.

મતદાન દિવસ સંબંધિત નિયમ

મતદાન મથક પર અધિકારીઓને ઓળખ કાર્ડ આપવા જોઈએ. મતદારોને અપાયેલી સ્લીપ સાદા કાગળ પર હોવી જોઈએ અને તેમાં કોઈ પણ ચિહ્ન, ઉમેદવાર અથવા પક્ષનું નામ ન હોવું જોઈએ. મતદાનના દિવસે અને તેના 24 કલાક પહેલા કોઈએ પણ દારૂનું વિતરણ ન કરવું જોઈએ. મતદાન મથકની નજીક સ્થાપિત કેમ્પમાં ભીડ ન કરવી. આ ઉપરાંત, વૉટિંગના દિવસે વાહનો ચલાવવા માટે પરમિટ મેળવવું જોઈએ.

આ પણ વાંચો: ચૂંટણીની જાહેરાત થતાં જ લાગુ પડશે આચારસંહિતા, જિલ્લા મેજિસ્ટ્રેટની વધશે જવાબદારી