રાજ્ય સરકારે લાગુ કરેલ ‘યુનિફોર્મ સિવિલ કોડ’ આખરે છે શું ? જાણો વિગતવાર રીતે

ગુજરાતમાં વિધાનસભાની ચૂંટણી પહેલા ગૃહરાજ્ય મંત્રી હર્ષ સંઘવીએ આજે પ્રેસ કોન્ફરન્સ કરીને  જાહેરાત કરી હતી. જેમાં રાજ્ય સરકારે અત્યાર સુધીનો સૌથી મોટો અને મહત્વપૂર્ણ નિર્ણય લીધો છે. આજે મુખ્યમંત્રીની આગેવાનીમાં મળેલી કેબિનેટ બેઠકમાં રાજ્યમાં યુનિફોર્મ સિવિલ કોડ લાગુ કરવાનો નિર્ણય કર્યો છે. હવે આ યુનિફોર્મ સિવિલ કોડ શું છે? તેનાં ફાયદા-નુકસાન શું છે ? તે જાણીએ.

આ પણ વાંચો : આખરે ગુજરાત સરકારે કોમન સિવિલ કોડ પર લગાવી મહોર, હવે શું હશે પ્રક્રિયા ?

રાજ્યમાં સમાન સીવીલ કોડ (Uniform Civil Code)ની આવશ્યકતા ચકાસવા તથા આ કોડ માટેનો મુસદ્દો તૈયાર કરવા સુપ્રિમ કોર્ટ/હાઇકોર્ટના નિવૃત્ત ન્યાયાધીશશ્રીની અધ્યક્ષતામાં ઉચ્ચકક્ષાની સમિતિની રચના કરવાનો મહત્વપૂર્ણ નિર્ણય આજે રાજ્ય મંત્રીમંડળની બેઠકમાં લેવામાં આવ્યો છે.

— Bhupendra Patel (@Bhupendrapbjp) October 29, 2022

યુનિફોર્મ સિવિલ કોડ શું છે?

યુનિફોર્મ સિવિલ કોડ એટલે તમામ નાગરિકો માટે સમાન નિયમો. એટલે કે ભારતમાં રહેતા દરેક નાગરિક માટે એક સમાન કાયદો હશે, પછી ભલે તે ધર્મ કે જાતિના હોય. તેના અમલીકરણ પર, લગ્ન, છૂટાછેડા, જમીન મિલકતની વહેંચણીમાં સમાન કાયદો લાગુ થશે, જેનું પાલન તમામ ધર્મના લોકો માટે ફરજિયાત હશે.

ભારતમાં યુનિફોર્મ સિવિલ કોડ (યુસીસી) દેશના દરેક મુખ્ય ધાર્મિક સમુદાયના ધર્મગ્રંથો અને રિવાજો પર આધારિત વ્યક્તિગત કાયદાઓને બદલવાની દરખાસ્ત કરે છે, જે દરેક નાગરિકને નિયંત્રિત કરે છે. બંધારણમાં રાજ્ય નીતિના નિર્દેશક સિદ્ધાંત તરીકે કલમ 44 માં સમાન નાગરિક સંહિતાની જોગવાઈ છે, જે જણાવે છે કે “ભારતના સમગ્ર પ્રદેશમાં નાગરિકો માટે સમાન નાગરિક સંહિતા સુરક્ષિત કરવાનો પ્રયાસ કરશે.”

યુનિફોર્મ સિવિલ કોડના ફાયદા શું છે?

જેમ દરેક સિક્કાની બે બાજુ હોય તેમ આ કોડની પણ બે બાજુ છે, જેમાં તેનાં ફાયદા-નુકસાનનો સમાવેશ થાય છે.

• તમામ નાગરિકોને સમાન દરજ્જો આપવો

આધુનિક યુગમાં, બિનસાંપ્રદાયિક લોકશાહી પ્રજાસત્તાકમાં તેના નાગરિકો માટે તેમના ધર્મ, વર્ગ, જાતિ, લિંગ વગેરેને ધ્યાનમાં લીધા વિના સમાન નાગરિક અને વ્યક્તિગત કાયદા હોવા જોઈએ.

• લિંગ સમાનતાને પ્રોત્સાહન આપવું

સામાન્ય રીતે જોવામાં આવે છે કે લગભગ તમામ ધર્મોના અંગત કાયદાઓ મહિલાઓ પ્રત્યે ભેદભાવપૂર્ણ છે. ઉત્તરાધિકાર અને વારસાની બાબતોમાં પુરુષોને સામાન્ય રીતે ઉચ્ચ પસંદગીનો દરજ્જો આપવામાં આવે છે. યુનિફોર્મ સિવિલ કોડ સ્ત્રી અને પુરૂષ બંનેને સમાન ગણે છે.

• યુવા વસ્તીની આકાંક્ષાઓને સમાવવા માટે

સમકાલીન ભારત એ તદ્દન નવો સમાજ છે જેમાં તેની 55% વસ્તી 25 વર્ષથી ઓછી વયની છે. તેમના સામાજિક વલણો અને આકાંક્ષાઓ સમાનતા, માનવતા અને આધુનિકતાના સાર્વત્રિક અને વૈશ્વિક સિદ્ધાંતો દ્વારા ઘડવામાં આવે છે. કોઈપણ ધર્મના આધારે ઓળખને દૂર કરવાના તેમના દૃષ્ટિકોણને ગંભીરતાથી ધ્યાનમાં લેવું જોઈએ, જેથી રાષ્ટ્ર નિર્માણમાં તેમની સંપૂર્ણ ક્ષમતાનો ઉપયોગ કરી શકાય.

• રાષ્ટ્રીય એકીકરણને ટેકો આપવા માટે

તમામ ભારતીય નાગરિકો પહેલાથી જ કાયદાની અદાલત સમક્ષ સમાન છે, કારણ કે ફોજદારી કાયદાઓ અને અન્ય નાગરિક કાયદાઓ (વ્યક્તિગત કાયદા સિવાય) બધા માટે સમાન છે. યુનિફોર્મ સિવિલ કોડના અમલીકરણ સાથે, તમામ નાગરિક વ્યક્તિગત કાયદાઓનો સમાન સમૂહ વહેંચશે. કોઈ ચોક્કસ સમુદાય દ્વારા તેમના ચોક્કસ ધાર્મિક વ્યક્તિગત કાયદાઓના આધારે ભેદભાવ અથવા છૂટછાટો અથવા વિશેષ વિશેષાધિકારોના મુદ્દાઓનું રાજનીતિકરણ કરવાનો કોઈ અવકાશ રહેશે નહીં.

• વ્યક્તિગત કાયદાઓમાં સુધારાના વિવાદાસ્પદ મુદ્દાને બાયપાસ કરવા

હાલના અંગત કાયદાઓ મુખ્યત્વે તમામ ધર્મોમાં સમાજના ઉચ્ચ-વર્ગના પિતૃસત્તાક વિચારો પર આધારિત છે. UCC ની માંગ સામાન્ય રીતે પીડિત મહિલાઓ દ્વારા હાલના વ્યક્તિગત કાયદાના વિકલ્પ તરીકે કરવામાં આવે છે કારણ કે પિતૃસત્તાક રૂઢિચુસ્ત લોકો હજુ પણ માને છે કે વ્યક્તિગત કાયદામાં સુધારાઓ તેમની પવિત્રતાનો નાશ કરશે અને તેનો ભારે વિરોધ કરશે.

યુનિફોર્મ સિવિલ કોડના ગેરફાયદા શું છે?

• ભારતમાં વિવિધતાને કારણે વ્યવહારિક મુશ્કેલીઓ

સમગ્ર ભારતમાં ધર્મો, સંપ્રદાયો, જાતિઓ, રાજ્યો વગેરેમાં પ્રચંડ સાંસ્કૃતિક વિવિધતાને કારણે લગ્ન જેવા વ્યક્તિગત મુદ્દાઓ માટે સામાન્ય અને સમાન નિયમો સાથે આવવું વ્યવહારીક રીતે અઘરું છે.

• ધાર્મિક સ્વતંત્રતા પર અતિક્રમણ તરીકે UCC ની ધારણા

ઘણા સમુદાયો, ખાસ કરીને લઘુમતી સમુદાયો સમાન નાગરિક સંહિતાને તેમના ધાર્મિક સ્વતંત્રતાના અધિકારો પર અતિક્રમણ તરીકે માને છે. તેમને ડર છે કે એક સામાન્ય સંહિતા તેમની પરંપરાઓની અવગણના કરશે અને નિયમો લાદશે, જે મુખ્યત્વે બહુમતી ધાર્મિક સમુદાયો દ્વારા નક્કી કરવામાં આવશે અને પ્રભાવિત થશે.

• અંગત બાબતોમાં રાજ્યની દખલગીરી

બંધારણમાં પોતાની પસંદગીના ધર્મની સ્વતંત્રતાના અધિકારની જોગવાઈ છે. સમાન નિયમોના સંહિતાકરણ અને તેની ફરજિયાતતા સાથે, ધર્મની સ્વતંત્રતાનો અવકાશ ઘટશે તેમજ અંગત બાબતોમાં રાજ્ય દખલગીરી કરશે.

• સંવેદનશીલતા

બહુમતી અને લઘુમતી સમુદાયો સાથે વ્યવહાર કરતી વખતે સરકારે પ્રત્યેક પગલા પર સંવેદનશીલ અને નિષ્પક્ષ બનવું જોઈએ. નહિંતર, તે સાંપ્રદાયિક હિંસાના સ્વરૂપમાં વધુ વિનાશક બની શકે છે.

• આ સુધારા માટે હજુ સમય યોગ્ય નથી

ગૌમાંસ, શાળા-કોલેજના અભ્યાસક્રમનું ભગવાકરણ, લવ જેહાદ અને આ વિવાદો પર ટોચની નેતાગીરીનું મૌન, આ મુદ્દાને લઈને ભારતમાં મુસ્લિમ સમુદાયના મોટા વિરોધને ધ્યાનમાં રાખીને, આત્મવિશ્વાસ જગાડવા માટે પૂરતો સમય આપવો જરૂરી છે. સમુદાયમાં નહિંતર, સામાન્ય તરફના આ પ્રયાસો પ્રતિકૂળ સાબિત થશે જેનાથી લઘુમતી વર્ગ ખાસ કરીને મુસ્લિમો કટ્ટરવાદી અને ઉગ્રવાદી વિચારધારાઓ તરફ આકર્ષિત થવા માટે વધુ અસુરક્ષિત અને સંવેદનશીલ બનશે.