રામાનંદ સંપ્રદાય શું છે અને તે અન્ય સંપ્રદાયોથી કેવી રીતે અલગ છે?

અયોધ્યા, 12 જાન્યુઆરી : અયોધ્યામાં બનેલા રામલલાના ભવ્ય રામ મંદિરની પ્રાણ પ્રતિષ્ઠા 22 જાન્યુઆરી 2024ના રોજ છે. રામ જન્મભૂમિ ટ્રસ્ટના મહાસચિવ ચંપત રાય સમયાંતરે મંદિર અને મંદિરની પ્રાણ પ્રતિષ્ઠા સંબંધિત તમામ માહિતી આપતા રહે છે. તેનું એક નિવેદન હેડલાઇન્સમાં છે, જેમાં તેણે કહ્યું કે, અયોધ્યા રામ મંદિર રામાનંદ સંપ્રદાયનું છે. જેમાં તેણે રામાનંદ સંપ્રદાયનો ઉલ્લેખ કર્યો છે. તેમના આ નિવેદન બાદ અનેક સવાલો ઉઠી રહ્યા છે. પરંતુ સૌથી પહેલા એ જાણવું જરૂરી છે કે, રામાનંદ સંપ્રદાય શું છે, તેની શરૂઆત કેવી રીતે થઈ અને તે અન્ય સંપ્રદાયોથી કેવી રીતે અલગ છે અને શા માટે?

સંપ્રદાય શું છે

હિન્દુ પરંપરામાં ઘણા સંપ્રદાયો છે, જેમ કે વૈષ્ણવ, શૈવ, શાક્ત, સ્માર્ત, વૈદિક અને ચાવર્ક સંપ્રદાયો વગેરે. આ તમામ સંપ્રદાયોમાં પેટા સંપ્રદાયો પણ છે. વૈષ્ણવ સંપ્રદાય એ એક છે જે મુખ્યત્વે ભગવાન વિષ્ણુમાં માને છે. એટલે કે આ સંપ્રદાયના પૂજનીય ભગવાન શ્રી હરિ છે. વૈષ્ણવ સંપ્રદાય ચાર ભાગમાં વહેંચાયેલો છે, જેમાં સૌથી મોટો શ્રી સંપ્રદાય છે. તેની બે શાખાઓ છે – રામાનંદ અને રામાનુજ. રામાનંદ સંપ્રદાયના લોકો ભગવાન રામ અને સીતાની પૂજા કરે છે. તેમનો મૂળ મંત્ર છે ‘ઓમ રામાય નમઃ’

કહેવાય છે કે, આ એકમાત્ર સંપ્રદાય છે જે ભગવાન રામ અને સીતાની પૂજા કરે છે. પરંતુ આનો અર્થ એવો બિલકુલ નથી કે હિન્દુ ધર્મના અન્ય સંપ્રદાયો રામ-સીતાની પૂજા નથી કરતા. પરંતુ અન્ય સંપ્રદાયોના પ્રાથમિક દેવતાઓ અલગ છે. રામાનંદ સંપ્રદાયના પૂજનીય દેવતાઓ ભગવાન રામ અને સીતા છે. આ સંપ્રદાય અસ્પૃશ્યતા વગેરેને બદલે માત્ર ભક્તિ માર્ગની પુષ્ટિ કરે છે. આ સંપ્રદાયના લોકો શુક્લ શ્રી, બિંદુ શ્રી, રક્ત શ્રી, લશ્કરી વગેરેનું તિલક લગાવે છે.

રામાનંદ પરંપરાની શરૂઆત કોણે કરી?

રામાનંદ સંપ્રદાયની સ્થાપનાનો શ્રેય શ્રીમદ જગદગુરુ રામાનંદાચાર્યને આપવામાં આવે છે. શ્રીમદ રામાનંદાચાર્ય પહેલા આ સંપ્રદાય શ્રી સંપ્રદાય તરીકે ઓળખાતો હતો. પરંતુ શ્રીમદ જગદગુરુ રામાનંદાચાર્યના પ્રગટ થયા પછી, આચાર્યના માનમાં શ્રી રામાનંદ સંપ્રદાય તરીકે તેની શરૂઆત થઈ.એવું કહેવાય છે કે ભગવાન શ્રી રામ સ્વયં તેમના આચાર્ય તરીકે પ્રગટ થયા હતા. ઉત્તર ભારતમાં જગદગુરુ રામાનંદાચાર્યને ભક્તિનો પ્રચાર કરવાનો શ્રેય પણ આપવામાં આવે છે. તેમણે વૈષ્ણવ વૈરાગી સંપ્રદાયની પણ સ્થાપના કરી, જે રામાનંદી સંપ્રદાય તરીકે ઓળખાય છે.

શૈવ સંપ્રદાય – ભગવાન શિવ
વૈષ્ણવ સંપ્રદાય – ભગવાન વિષ્ણુ
શાક્ત સંપ્રદાય – દેવી પૂજા
નાથ સંપ્રદાય – ગુરુ પૂજા
સ્માર્ત સંપ્રદાય – ભગવાનના વિવિધ સ્વરૂપોમાં માને છે

આ સંપ્રદાયનો જન્મ અસ્પૃશ્યતા નાબૂદી માટે થયો હતો

તીર્થયાત્રા કરીને રામાનંદ ગુરુમઠ પહોંચ્યા ત્યારે તેના ગુરુ ભાઈઓએ તેની સાથે ભોજન લેવા સામે વાંધો ઉઠાવ્યો હતો. કારણ કે તેમનું એવું અનુમાન હતું કે રામાનંદે તીર્થયાત્રા દરમિયાન ભોજન કરતી વખતે અસ્પૃશ્યતાનું ધ્યાન રાખ્યું નહીં હોય. આ પછી રામાનંદે તેમના ગુરુ ભાઈઓ અને શિષ્યોને એક નવો સંપ્રદાય ચલાવવા કહ્યું જેમાં જાતિવાદ, અસ્પૃશ્યતા વગેરે ધાર્મિક કે આધ્યાત્મિક પ્રવૃત્તિઓના માર્ગમાં ન આવે. ત્યારથી રામાનંદ સંપ્રદાયનો જન્મ થયો હતો.

આ પણ વાંચો : સાત વર્ષ પહેલાની રામ સ્તુતિ PMને આવી પસંદ, કોણ છે 17 વર્ષની સિંગર?