યુદ્ધમાં AIનો ઉપયોગ બની શકે છે ‘પરમાણુ બોમ્બ’ કરતાં વધુ ખતરનાક

HD ન્યૂઝ ડેસ્ક, 12 સપ્ટેમ્બર : આજના સમયમાં આર્ટિફિશિયલ ઈન્ટેલિજન્સ એટલે કે AI માનવ જીવનનો સૌથી મોટો સાથી બની રહ્યો છે. પરંતુ જો લોકો AI નો ઉપયોગ વિનાશ કરવા માટે એકબીજા સામે શરૂ કરે તો શું? થોડા સમય પહેલા એવા અહેવાલો આવ્યા હતા કે ઈઝરાયેલ-ગાઝા યુદ્ધ દરમિયાન ઈઝરાયેલ ડિફેન્સ ફોર્સિસ (IDF)એ ગાઝામાં હમાસ વિરુદ્ધ ‘હબસોરા’ નામની AI ટેક્નોલોજીનો ઉપયોગ કર્યો હતો. આ ટેક્નોલોજીનો ઉપયોગ બોમ્બ ધડાકા કરવા, ટાર્ગેટ પસંદ કરવા, હમાસના ઉગ્રવાદીઓના ઠેકાણા શોધવા અને મૃતકોની સંભવિત સંખ્યાનો અગાઉથી અંદાજ લગાવવા માટે થાય છે.

લશ્કરી ઉપયોગ માટે AI પર પ્રયોગો

છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં, અમેરિકા અને ચીન સહિત ઘણા દેશો લશ્કરી ઉપયોગ માટે AI પર પ્રયોગ કરી રહ્યા છે. મામલો એ હદે વધી ગયો છે કે હવે AI દ્વારા પરમાણુ હથિયારો નિયંત્રિત થવાનો ખતરો છે. આ જ કારણ છે કે જેમ દુનિયાભરની સેનાઓમાં AIનો ઉપયોગ વધી રહ્યો છે, તેમ યુદ્ધમાં આ ટેક્નોલોજીના ઉપયોગને નિયંત્રિત કરવા માટે રાજકીય પ્રયાસો પણ વધી રહ્યા છે.

જો યુક્રેન અને ગાઝામાં ચાલી રહેલા યુદ્ધો “AI પ્રયોગશાળાઓ” બની રહ્યા છે, તો આ ટેક્નોલોજીના જોખમોને મર્યાદિત કરવા માટે કેટલાક સામાન્ય પરિમાણો સ્થાપિત કરવા માટે રાજદ્વારી પ્રયાસો પણ છે.

REAIM સમિટ યુદ્ધમાં AIના ખતરા અને ઉપયોગને ઘટાડવાના પ્રયાસોમાં સામેલ છે. 9 સપ્ટેમ્બર 2024ના રોજ આયોજિત આ કોન્ફરન્સમાં વિશ્વના 60 દેશો દક્ષિણ કોરિયામાં એકઠા થયા હતા. આ કોન્ફરન્સનો ધ્યેય એ જાહેર કરવાનો હતો કે પરમાણુ શસ્ત્રોનું નિયંત્રણ AIના નહીં પણ મનુષ્યના હાથમાં રહેશે.

અમેરિકા અને યુનાઇટેડ કિંગડમ (UK) જેવા ઘણા મોટા દેશો પણ આ કરારમાં સામેલ છે, જોકે ચીને પોતાને તેનાથી દૂર રાખ્યા છે. યુક્રેન સાથે ચાલી રહેલા યુદ્ધને કારણે રશિયાને કોન્ફરન્સમાં સામેલ કરવામાં આવ્યું ન હતું. એટલે કે, વિશ્વમાં પરમાણુ શસ્ત્રોનો સૌથી મોટો ભંડાર ધરાવતા બે દેશો એ વિચાર સાથે સહમત નથી કે પરમાણુ શસ્ત્રોનું નિયંત્રણ માનવ હાથમાં હોવું જોઈએ. આ બંને દેશોના શિખર સંમેલનથી દૂર રહેવું એ માત્ર અમેરિકા માટે જ નહીં પરંતુ અન્ય પશ્ચિમી દેશો માટે પણ માથાનો દુખાવો છે.

REAIM સમિટ શું છે

REAIM એ એક સમિટ છે જેનું પૂરું નામ છે “સૈનિક ડોમેનમાં આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સનો જવાબદાર ઉપયોગ”. તેનો ઉદ્દેશ્ય આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ (AI) ના જવાબદાર લશ્કરી ઉપયોગ માટે વૈશ્વિક ધોરણો અને માર્ગદર્શિકા સ્થાપિત કરવાનો છે.

REAIM કોન્ફરન્સ હેઠળ, વિવિધ દેશોના પ્રતિનિધિઓ, આંતરરાષ્ટ્રીય સંસ્થાઓ, ટેક્નોલોજી કંપનીઓ, શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ અને નાગરિક સમાજ લશ્કરી ક્ષેત્રમાં AI ને કેવી રીતે જવાબદારીપૂર્વક અને સુરક્ષિત રીતે લાગુ કરી શકાય તેની ચર્ચા કરવા માટે એકસાથે આવે છે. આ સમિટ આ વખતે 9 સપ્ટેમ્બરે દક્ષિણ કોરિયાના સિયોલમાં શરૂ થઈ હતી અને તેની યજમાની કેન્યા, નેધરલેન્ડ, સિંગાપોર અને યુનાઈટેડ કિંગડમ કરે છે.

આ સમિટની બીજી આવૃત્તિ છે. પ્રથમ સમિટ ફેબ્રુઆરી 2023 માં હેગમાં યોજાઈ હતી, જેનું આયોજન નેધરલેન્ડ સરકાર દ્વારા કરવામાં આવ્યું હતું. ધ હેગ કોન્ફરન્સે કોઈ મોટા પરિણામો આપ્યા ન હોવા છતાં, તેણે AIના લશ્કરી ઉપયોગ પર વૈશ્વિક ચર્ચાને વિસ્તૃત કરી અને ઘણા નવા હિસ્સેદારોને ચર્ચામાં લાવ્યા.

કોન્ફરન્સમાં કયા મુદ્દાઓ પર ચર્ચા કરવામાં આવી હતી

આ કોન્ફરન્સમાં AI સંબંધિત ઘણી બાબતો પર ચર્ચા કરવામાં આવી હતી. તેમાં યુદ્ધ દરમિયાન સ્વાયત્ત શસ્ત્રોનો ઉપયોગ પણ સામેલ છે. AI ની મદદથી બનાવવામાં આવેલ સ્વાયત્ત શસ્ત્ર પ્રણાલીઓ, જેને ઘણીવાર ‘કિલર રોબોટ્સ’ કહેવામાં આવે છે, તે એક મોટા જોખમનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે. આ સિસ્ટમો કોઈપણ માનવ હસ્તક્ષેપ વિના લક્ષ્યોને ઓળખી અને હુમલો કરી શકે છે.

આનો અર્થ એ છે કે કોઈ પણ માનવ વિચારો કે લાગણીઓ વિના મશીન કોને અને ક્યારે મારવા તે નક્કી કરી શકે છે. જો આવી સિસ્ટમ્સ ભૂલથી અથવા કોઈ ટેકનિકલ ભૂલને કારણે ખોટો નિર્ણય લે છે, તો તે મોટી સંખ્યામાં નાગરિકોના મૃત્યુ તરફ દોરી શકે છે.

‘બ્લુ પ્રિન્ટ ઓફ એક્શન’ને મંજૂરી મળી

સિયોલમાં આયોજિત REAIM સમિટમાં લગભગ 100 દેશોને આમંત્રણ આપવામાં આવ્યું હતું, જેમાંથી લગભગ 60 દેશો હાજર રહ્યા હતા. આ દેશોએ ‘બ્લુપ્રિન્ટ ઓફ એક્શન’ને મંજૂરી આપી હતી. જે બાદ જાહેર કરવામાં આવ્યું હતું કે ‘પરમાણુ હથિયારોના ઉપયોગથી સંબંધિત તમામ કામગીરી માટે માનવ નિયંત્રણ અને ભાગીદારી જાળવવી જરૂરી છે’. આ ઘોષણા બિન-બંધનકર્તા કરાર છે.

AIના ઉપયોગ પર વાંધાઓ નોંધવામાં આવ્યા છે

ડિસેમ્બર 2023 માં પ્રથમ વખત, સંયુક્ત રાષ્ટ્ર મહાસભાએ ઘાતક સ્વાયત્ત શસ્ત્ર પ્રણાલીઓ (LAWS) પર ચર્ચા કરી. તે સમયે, સેક્રેટરી-જનરલને સભ્ય દેશોના મંતવ્યો એકત્રિત કરવા અને સ્વાયત્ત શસ્ત્રો સાથે સંકળાયેલા નૈતિક, કાનૂની અને ઓપરેશનલ પડકારોને ઉકેલવા માટેના સંભવિત માર્ગો પર અહેવાલ સબમિટ કરવા માટે કહેવામાં આવ્યું હતું આ મહિનાના અંતમાં સામાન્ય સભાની બેઠક થવાની ધારણા છે.

યુદ્ધમાં AI નો ઉપયોગ કેમ ખતરનાક છે, 5 મુદ્દામાં સમજો

ખોટા નિર્ણયો લેવાની સંભાવના: AI સિસ્ટમ્સ લાગણીઓ અથવા નીતિશાસ્ત્ર વિના નિર્ણયો લે છે. જો તેઓ કોઈ ભૂલ કરે છે અથવા અસામાન્ય પરિસ્થિતિનો યોગ્ય રીતે અનુમાન કરી શકતા નથી, તો તેઓ ખોટા નિર્ણયો લઈ શકે છે. તેનાથી નિર્દોષ લોકોના જીવ જોખમમાં મુકાઈ શકે છે.

સ્વાયત્તતાનો અભાવ: AI સાથેના સ્વાયત્ત શસ્ત્રો માનવ નિયંત્રણ વિના કામ કરી શકે છે. જેનો અર્થ એ છે કે માણસો સીધો નિર્ણય કરી શકતા નથી કે કોના પર હુમલો કરવો કે નહીં, જેના કારણે યુદ્ધ દરમિયાન માનવ નિર્ણય અને સલામતીનો અભાવ થઈ શકે છે.

વધુ ઝડપી નિર્ણયો: AI સિસ્ટમ ખૂબ જ ઝડપથી નિર્ણયો લઈ શકે છે, જે યુદ્ધની પરિસ્થિતિને બદલી શકે છે અને ઝડપથી નુકસાન પહોંચાડી શકે છે. આનાથી કેટલીકવાર પરિસ્થિતિ વધુ કાબૂ બહાર થઈ શકે છે.

સાયબર હુમલાનું જોખમ: AI સિસ્ટમ્સ સાયબર હુમલાઓ માટે સંવેદનશીલ હોઈ શકે છે. જો કોઈ પ્રતિસ્પર્ધી આ સિસ્ટમોને હેક કરે છે, તો તેઓ ખોટા આદેશો આપી શકે છે અથવા તેનો નાશ કરી શકે છે, જેનાથી સુરક્ષા જોખમ વધી શકે છે.

REAIM સમિટના સમાંતર પ્રયાસ તરીકે, યુએસએ આ વર્ષની શરૂઆતમાં યુનાઇટેડ નેશન્સ જનરલ એસેમ્બલી (UNGA) ખાતે AI ના જવાબદાર ઉપયોગ અંગેનો ઠરાવ રજૂ કર્યો હતો, જેને 123 દેશો દ્વારા સર્વસંમતિથી અપનાવવામાં આવ્યો હતો. જ્યારે UN પ્રયાસ વ્યાપક ઉદ્દેશ્યો પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે, REAIM પ્રક્રિયા વધુ સ્પષ્ટીકરણો પર ચર્ચા કરવા અને લશ્કરી AI પર નવા વૈશ્વિક ધોરણો વિકસાવવા માટે વ્યાપક આંતરરાષ્ટ્રીય ગઠબંધન બનાવવા પર કેન્દ્રિત છે.

50 થી વધુ દેશોએ સૈન્ય ક્ષેત્રમાં AIના જવાબદાર ઉપયોગ પર યુએસ રાજકીય ઢંઢેરાને સમર્થન આપ્યું છે. યુ.એસ. ગ્લોબલ સાઉથના દેશો સુધી પહોંચવા માટે તેમને જાણ કરી રહ્યું છે અને નવી AI પહેલ માટે તેમનો ટેકો માંગી રહ્યું છે. આ ચર્ચામાં ભારત ‘વોચ એન્ડ રાહ’ની સ્થિતિમાં છે.

ભારત વર્તમાન મુદ્દાઓ અને તેમના લાંબા ગાળાના મહત્વનો અભ્યાસ કરી રહ્યું છે, જ્યારે સંપૂર્ણપણે નવી AI પહેલોમાં સામેલ થવાથી દૂર રહે છે. ભારત આ ચર્ચાને સાવધાનીપૂર્વક જોઈ રહ્યું છે પરંતુ તેમાં સક્રિયપણે ભાગ લઈ રહ્યું નથી.

આ પણ વાંચો :વરિષ્ઠ CPI(M) નેતા સીતારામ યેચુરીનું નિધન, 72 વર્ષની વયે લીધા અંતિમ શ્વાસ