ઈરાન અને સાઉદી અરેબિયાની ‘મિત્રતા’નો અર્થ પાંચ મુદ્દામાં સમજો
પશ્ચિમ એશિયાના દેશો ઈરાન અને સાઉદી અરેબિયા ફરી એકવાર દુશ્મની ભૂલીને પોતાના રાજદ્વારી સંબંધો પુનઃસ્થાપિત કરી રહ્યા છે. આ બે ઈસ્લામિક દેશો વચ્ચે શિયા-સુન્ની વિચારધારાની લડાઈ પણ હતી, જોકે હવે તેઓ એકબીજાના સ્થાને તેમના દૂતાવાસો ફરીથી ખોલવા માટે સંમત થયા છે. બંનેએ એકબીજાની સાર્વભૌમત્વનું સન્માન કરવાનું વચન પણ આપ્યું છે. આવો જાણીએ આ બંનેની દુશ્મની ‘મિત્રતા’માં બદલાઈ ત્યાં સુધીની વાત.
બંનેના રાજદ્વારી સંબંધો 2016માં તૂટ્યા
લગભગ 7 વર્ષ પહેલા બંનેએ પોતાના રાજદ્વારી સંબંધો તોડી નાખ્યા હતા અને બંને વચ્ચે તણાવ એટલો વધી ગયો હતો કે અરબ દ્વીપકલ્પમાં યુદ્ધના વાદળો છવાઈ ગયા હતા. અમેરિકા પહેલાથી જ સાઉદી અરેબિયામાં પગ ફેલાવી રહ્યું હતું, તેથી 2017માં ઈરાનના ખતરાને ધ્યાનમાં રાખીને અમેરિકન સેનાને અહીં તૈનાત કરવામાં આવી હતી.
શિયા અને સુન્નીની વિચારધારામાં ફરક
સાઉદી અરેબિયા અને ઈરાનમાં બે પ્રકારના મુસ્લિમોની બહુમતી છે. આ પૈકી ઈરાન શિયા છે જ્યારે સાઉદી અરેબિયા સુન્ની મુસ્લિમોની બહુમતી ધરાવતો દેશ છે. વિશ્વના મોટાભાગના મુસ્લિમો સુન્ની છે અને તેઓ પોતાને શિયાઓ કરતા વધુ સારા માને છે. તેથી જ આ બંને દેશો વચ્ચેના વ્યવહારિક સંબંધો એટલા મધુર નહોતા. હવે જ્યારે ચીને બંનેના પ્રતિનિધિઓ વચ્ચે મધ્યસ્થી કરી છે ત્યારે તેમના પરસ્પર સંબંધોમાં સુધારો થવાના સંકેત દેખાઈ રહ્યા છે.
Game over for the USA on the world stage. China has replaced us. Saudi Arabia and the Islamic Republic of Iran agree to resume diplomatic relations and reopen embassies. China brokered the agreement. pic.twitter.com/pamuOdz2Jf
— Bryan E. Leib (@BryanLeibFL) March 10, 2023
ઈરાને પુષ્ટિ કરી, સાઉદી અરેબિયા ચૂપ
ચીનની રાજધાનીમાં બંને દેશોના પ્રતિનિધિઓ વચ્ચે શું થયું તે અંગે વધુ માહિતી બહાર આવી નથી. જો કે, ઈરાનની સત્તાવાર સમાચાર એજન્સીના અહેવાલમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે ઈરાનની સુપ્રીમ નેશનલ સિક્યુરિટી કાઉન્સિલના ચીફ અલી શામકહાની ચીનમાં તેમના સમકક્ષ મોસેદ બિન મોહમ્મદ અલ ઈબાનને મળ્યા હતા. ઈરાની વેબસાઈટ્સે આ બેઠક બાદ સમજૂતીના સમાચાર આવરી લીધા હતા, પરંતુ ઈરાન દ્વારા નિવેદન જારી થયાના કલાકો પછી પણ સાઉદી અરેબિયા અને અમેરિકા મૌન રહ્યા હતા.
બંને વચ્ચેના સંબંધો સુધરવા અમેરિકા માટે સારું નથી!
સાઉદી અરેબિયાના મૌન પાછળ અમેરિકા હોવાનું માનવામાં આવે છે. સાઉદી સરકારને ડર છે કે ચીનના કારણે થયેલા આ કરારથી અમેરિકા નારાજ થઈ શકે છે, કારણ કે તેને આ મામલે સાઉદી સરકારે અંધારામાં રાખ્યું હતું, જેના 90% શસ્ત્રો અને તમામ ટેક્નોલોજી માત્ર અમેરિકાની છે. ઈરાનનો ડર સાઉદી અરેબિયાને સતાવી રહ્યો છે. સાઉદીને હંમેશા લાગતું હતું કે જો ઈરાન પરમાણુ હથિયારો મેળવી લેશે તો તે સાઉદી માટે સૌથી મોટો ખતરો હશે. આ ડર સાઉદીને અમેરિકાની નજીક લઈ ગયો. અમેરિકા અને ઈરાન વચ્ચે દુશ્મની છે. ઈરાન અને ઉત્તર કોરિયા દુનિયાના એવા દેશો છે, જે કોઈ પણ સંજોગોમાં અમેરિકાને અનુકૂળ નથી.
આ પણ વાંચોઃ સાઉદી અરેબિયા અને ઈરાન પરસ્પર સંબંધો પુનઃસ્થાપિત કરશે, ચીને કરાવી મધ્યસ્થી
હવે આ વિસ્તારમાં ચીનનો ખતરો વધશે
વર્ષો જૂના કટ્ટર દુશ્મનો ઈરાન અને સાઉદી અરેબિયાની ‘મિત્રતા’નો અર્થ ચીનના સંદર્ભમાં જોવામાં આવે છે. કારણ કે, ચીનમાં જ આ બંને દેશો વચ્ચે છેલ્લા ચાર દિવસથી વાતચીત ચાલી રહી હતી, પરંતુ તેને ગુપ્ત રાખવામાં આવી હતી. બાદમાં, ઈરાની મીડિયા દ્વારા પ્રસારિત કરવામાં આવેલા ફૂટેજમાં, ચીનના રાજદ્વારી વાંગને સમજદારીભર્યા પગલા માટે બંને દેશોને હૃદયપૂર્વક અભિનંદન આપતા સાંભળવામાં આવ્યા હતા. વાંગે કહ્યું કે ચીન ઈરાન અને સાઉદી અરેબિયા વચ્ચેના કરારનું સંપૂર્ણ સમર્થન કરે છે. આ આર્બિટ્રેશનમાં ચીનના પોતાના હિતો વધુ હતા, કારણ કે ચીન એવો દેશ છે જે ઈરાન અને સાઉદી અરેબિયા બંને સાથે સારા વેપારી સંબંધો ધરાવે છે. આ બંને વચ્ચે ‘મિત્રતા’ બનાવવાનો શ્રેય ચીનને ગયો છે, તેથી આ ક્ષેત્રમાં ચીનની પહોંચ વધુ વધશે. તેની અસર પણ નોંધપાત્ર રીતે વધશે.
બંને દેશોએ ચીનને આડે હાથે લીધું હતું
ઈરાન અને સાઉદી અરેબિયા વચ્ચે વર્ષોથી ચાલી રહેલા તણાવનો અંત આવ્યો છે, તેથી તે ચીનની મધ્યસ્થીને કારણે થયું. દુનિયા આ વાત સ્વીકારશે. એક વાત નોંધનીય છે કે ચીને તાજેતરમાં ઈરાનના રાષ્ટ્રપતિ ઈબ્રાહિમ રાયસીને આમંત્રણ આપ્યું હતું. ચીનના રાષ્ટ્રપતિ શી જિનપિંગે પણ રિયાધની મુલાકાત લીધી હતી અને તેલ સમૃદ્ધ ગલ્ફ આરબ દેશો સાથેની બેઠકોમાં ભાગ લીધો હતો.
