આજે વિશ્વ પોલિયો દિવસ : જાણો કેવી રીતે જડમાંથી નાબૂદ થયો આ રોગ

વિશ્વ પોલિયો દિવસ દર વર્ષે 24 ઓક્ટોબરે મનાવવામાં આવે છે.

પોલિયો શું છે?

પોલિયો (પોલિયોમેલિટિસ) એ પોલિઓવાયરસને કારણે થતો અશક્ત અને જીવલેણ રોગ છે. આ વાયરસ એક વ્યક્તિથી બીજામાં ફેલાય છે અને તે વ્યક્તિની કરોડરજ્જુને ચેપ લગાવી શકે છે, જેના કારણે લકવો થાય છે.

પોલિયો એ અત્યંત ચેપી રોગ છે, જે પોલિઓવાયરસથી થાય છે, જે નર્વસ સિસ્ટમ પર હુમલો કરે છે. ડબ્લ્યુએચઓ (વર્લ્ડ હેલ્થ ઓર્ગેનાઈઝેશન) મુજબ આ રોગનું સ્તર એટલું ઊંચું છે કે 200 માંથી 1 ચેપગ્રસ્ત વ્યક્તિ કાયમી લકવાનું જોખમ ધરાવે છે. તેથી, વૈશ્વિક સ્તરે પોલિયો નાબૂદીને મહત્વપૂર્ણ માનવામાં આવતું હતું. તેથી જ વિશ્વ પોલિયો દિવસ એ એક મહત્વપૂર્ણ દિવસ છે જે પોલિયો નાબૂદી માટે પોલિયો રસીકરણ માટે જાગૃતિ લાવવા માટે મનાવવામાં આવે છે.

આ પણ વાંચો : આજે વિશ્વ ઓસ્ટીયોપોરોસીસ દિવસ : જાણો તેનો ઇતિહાસ, મહત્વ અને થીમ

પોલિયો એક જીવલેણ રોગ છે અને આ તથ્યો તમને આ રોગને સમજવામાં અને પોલિયો નાબૂદી દિવસના મહત્વથી વાકેફ કરવામાં મદદ કરશે. પોલિયો મુખ્યત્વે ચેપગ્રસ્ત મળ, દૂષિત પાણી, ઉધરસ અથવા છીંક દ્વારા ફેલાય છે. વય જૂથ: જ્યારે કોઈ પણ ઉંમરની વ્યક્તિને આ રોગનો ચેપ લાગે છે, ત્યારે તે મુખ્યત્વે નબળા રોગપ્રતિકારક શક્તિ ધરાવતા લોકો, સગર્ભા સ્ત્રીઓ અને 5 વર્ષથી ઓછી ઉંમરના બાળકોને અસર કરે છે.

આ રોગના બે મૂળભૂત પ્રકારો છે – પ્રથમ પ્રકાર એ એક નાની બીમારી છે, જેને ગર્ભપાત પોલિયોમેલિટિસ કહેવાય છે, જે સેન્ટ્રલ નર્વસ સિસ્ટમ (CNS) ને અસર કરતી નથી. બીજો પ્રકાર વધુ ખતરનાક છે, તે સેન્ટ્રલ નર્વસ સિસ્ટમને સીધી અસર કરે છે અને તે લકવાગ્રસ્ત અથવા બિન-લકવાગ્રસ્ત હોઈ શકે છે. લગભગ 95% કેસોમાં, પોલિયો રોગ કોઈ લક્ષણો દર્શાવતો નથી. પોસ્ટ પોલિયો સિન્ડ્રોમ પણ રોગનો એક ભાગ છે. કેટલાક કિસ્સાઓમાં, પોલિયોમાંથી બચી ગયેલા લોકો પુનઃપ્રાપ્તિના વર્ષો પછી ફરી વળે છે. લકવાગ્રસ્ત લોકોના કિસ્સામાં, 5 થી 10% દર્દીઓ મૃત્યુ પામે છે.  પોલિયોનો કોઈ ઈલાજ નથી તેથી જ રસીઓ દ્વારા નિવારણ ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. ગ્લોબલ કમિશન ફોર ધ સર્ટિફિકેશન ઑફ પોલિયોમેલિટિસ ઇરેડિકેશન એ જાહેર કર્યું છે કે જંગલી પોલિઓવાયરસ વૈશ્વિક સ્તરે નાબૂદ થઈ ગયો છે.

વિશ્વ પોલિયો દિવસનો ઈતિહાસ 

ઈ.સ. 1970- વિકાસશીલ દેશોમાં રસીકરણના પ્રયાસો- સર્વેક્ષણોના પરિણામે, પોલિયોને નિયંત્રિત કરવામાં મદદ કરવા માટે ઘણા વિકાસશીલ દેશોમાં રસીઓ રજૂ કરવામાં આવી રહી છે. ઈ.સ.1985 માં રોટરી ઇન્ટરનેશનલે બાળકોને પોલિયો સામે રસી આપવા માટે વૈશ્વિક પ્રયાસ શરૂ કર્યો. ઈ.સ.1988 માં વૈશ્વિક પોલિયો નાબૂદી પહેલ  થઈ.

ઈ.સ. 1894: યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સના વર્મોન્ટમાં પોલિયો ફાટી નીકળ્યો હતો, પછી ઈ.સ.1905 માં સ્વીડિશ ચિકિત્સક ઇવર વિકમેને પોલિયોને ચેપી રોગ તરીકે ઓળખાવ્યો હતો.ઈ.સ.1908માં વિયેનાના ચિકિત્સકો એર્વિન પોપર અને કાર્લ લેન્ડસ્ટેઈનરે શોધ્યું કે વાયરસ એ પોલિયોનું કારણ બને છે. ઈ.સ.1916 માં પોલિયોને કારણે  ન્યૂયોર્કમાં 2,000 લોકો અને સમગ્ર યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સમાં 6,000 લોકોના મોત થયા. ઈ.સ. 1960 માં યુએસ સરકારે ડો. આલ્બર્ટ સબીન દ્વારા વિકસિત મૌખિક પોલિયો રસીને લાઇસન્સ આપ્યું. ઈ.સ.1979 માં રોટરી ઇન્ટરનેશનલે પોલિયો સામેની લડત શરૂ કરી હતી. ત્યારબાદ ફિલિપાઇન્સમાં 6 મિલિયન બાળકોને રસીકરણ કરવા માટે એક બહુ-વર્ષીય પ્રોજેક્ટ શરૂ કરવામાં આવ્યો હતો. ઈ.સ.1985 માં રોટરી ઇન્ટરનેશનલે પોલિયોપ્લસની શરૂઆત કરી, જે જાહેર આરોગ્ય પહેલ માટે આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે સંકલિત ખાનગી-ક્ષેત્રની સહાય છે. તે વિશ્વ પોલિયો દિવસનું પણ આયોજન કરે છે. વર્ષ 2000માં રેકોર્ડ 550 મિલિયન બાળકોને (વિશ્વની વસ્તીના લગભગ 10%) ને ઓરલ પોલિયો રસી આપવામાં આવી હતી. વર્ષ 2003 માં રોટરી ફાઉન્ડેશને 12 મહિનાના અભિયાનમાં $119 મિલિયન એકત્ર કર્યા.

અફઘાનિસ્તાન, ઇજિપ્ત, ભારત, નાઇજર, નાઇજીરીયા અને પાકિસ્તાન વર્ષ 2006 માં ચાર દેશો જે પોલિયો-સ્થાયી રહ્યા છે. વર્ષ 2012 માં ભારતમાં એક વર્ષ માટે શૂન્ય કેસ નોંધાયા છે અને પોલિયોને દૂર કરવામાં આવ્યો. વર્ષ 2014 માં WHO દ્વારા ભારતને પોલિયો મુક્ત જાહેર કરવામાં આવ્યું. ઉપરાંત વર્ષ 2020 માં આફ્રિકા અને તેની નજીકના પ્રદેશોને પણ WHO દ્વારા પોલિયો મુક્ત જાહેર કરવામાં આવ્યા છે.

ભારતમાં પોલિયો

ભારત હજુ પણ પોલિયો વાયરસથી પ્રભાવિત દેશોમાંનો એક છે. તેથી, ભારત સરકારે દેશવ્યાપી પોલિયો નાબૂદી કાર્યક્રમ જાહેર કરવા માટે દેશમાં રાષ્ટ્રીય પોલિયો દિવસની શરૂઆત કરી. ત્રણ વર્ષ સુધી શૂન્ય કેસ નોંધાયા બાદ જાન્યુઆરી 2014માં ભારત પોલિયો મુક્ત બન્યું. 13 જાન્યુઆરી 2011ના રોજ પશ્ચિમ બંગાળમાં છેલ્લો વાઇલ્ડ પોલિયોવાયરસ કેસ નોંધાયો હતો. પોલિયો પેટા-રાષ્ટ્રીય રસીકરણ દિવસ 19 જૂન 2022 થી 11 રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં હાથ ધરવામાં આવશે. આ પોલિયો અભિયાન દરમિયાન, 5 વર્ષથી ઓછી ઉંમરના લગભગ 3.9 કરોડ બાળકોને બૂથ, ઘરે-ઘરે, મોબાઈલ અને ટ્રાન્ઝિટ ટીમ દ્વારા પોલિયોના ટીપાં પીવડાવવાનો લક્ષ્યાંક છે. વિશ્વમાં, પોલિયો હજુ પણ બે દેશોમાં સ્થાનિક છે: અફઘાનિસ્તાન અને પાકિસ્તાન. દરેક દેશની રાજ્ય સરકારો અને WHO, UNICEF, રોટરી ઇન્ટરનેશનલ અને અન્ય ભાગીદારો જેવી સંસ્થાઓએ માત્ર પોલિયો નાબૂદીમાં જ નહીં પરંતુ નિયમિત રસીકરણ પહેલને સુધારવામાં પણ મુખ્ય ભૂમિકા ભજવી છે.

વિશ્વ પોલિયો દિવસ શા માટે ઉજવવામાં આવે છે?

 વિશ્વ પોલિયો દિવસ પર, વિશ્વભરની સંસ્થાઓ, જેમ કે રોટરી ઇન્ટરનેશનલ, ડબ્લ્યુએચઓ, યુનિસેફ વગેરે પોલિયો વાયરસ સામેની વૈશ્વિક લડતમાં સામેલ વ્યક્તિઓ અને સંસ્થાઓ અને વાયરસને નાબૂદ કરવાના તેમના પ્રયાસોની ઉજવણી કરે છે. આ દિવસ વાયરસ અને કોઈપણ સંભવિત ફાટી નીકળવાના મહત્વ વિશે, તેમજ આ ઉદ્દેશ્યને હાંસલ કરવા માટે ભંડોળ એકત્ર કરવાના પ્રયત્નો કરવા માટે, દરેક અને બધામાં જાગૃતિ ફેલાવવાનો પ્રયાસ કરે છે.

વિશ્વ પોલિયો દિવસ 2022 થીમ:

થીમ વિશ્વ પોલિયો દિવસ 2022 ની થીમ છે: માતાઓ અને બાળકો માટે તંદુરસ્ત ભવિષ્ય. વિશ્વ પોલિયો દિવસ માટે પાછલા વર્ષોની થીમ્સ છેલ્લાં કેટલાંક વર્ષોમાં, આ દિવસની થીમ્સ નીચે મુજબની છે: પોલિયો નાબૂદીના અસંગત નાયકોની ઉજવણી હવે પોલિયોને સમાપ્ત કરો