આજે ગુજરાત વિદ્યાપીઠનો 102 મો સ્થાપના દિન : ગાંધીજીના લક્ષ્યો સાથે કાર્યરત છે વિદ્યાપીઠ

ગુજરાત વિદ્યાપીઠની સ્થાપના 18 ઓક્ટોબર 1920 ના રોજ મહાત્મા ગાંધી દ્વારા ‘રાષ્ટ્રીય વિદ્યાપીઠ’ (‘રાષ્ટ્રીય યુનિવર્સિટી’) તરીકે કરવામાં આવી હતી, જેઓએ તેમના સમગ્ર જીવન દરમિયાન કુલપતિ (ચાન્સેલર) તરીકે સેવા આપી હતી. હાલ જે ગુજરાત વિદ્યાપીઠ છે તે પહેલા ગુજરાત વિદ્યાપીઠ કોચરબ આશ્રમની પાછળ ડાહ્યાભાઈ મહેતાના બંગલામાં શરૂ કરવામાં આવી હતી.

આ પણ વાંચો : આજે ‘આંતરરાષ્ટ્રીય ગરીબી નાબૂદી દિવસ’ : ગરીબી જેવા વૈશ્વિક મુદ્દા અંગે આજે જાગૃતિ લાવવાનો દિવસ

ગુજરાત વિદ્યાપીઠનો હેતુ બ્રિટિશ સત્તાવાળાઓના નાણાકીય અને વહીવટી નિયંત્રણની બહાર ભારતીયો માટે ભારતીયો દ્વારા ચલાવવામાં આવતી શૈક્ષણિક સંસ્થાઓને પ્રોત્સાહન આપવાનો હતો. ઘણી યુનિવર્સિટીઓએ રાષ્ટ્રવાદીઓને તમામ ભારતીયો માટે શિક્ષણની પ્રણાલી સ્થાપિત કરવામાં મદદ કરી હતી, આમ બ્રિટિશ સંચાલિત સંસ્થાઓથી દેશની સ્વતંત્રતા સાબિત કરી અને બ્રિટિશ રાજને કાયદેસર બનાવ્યું નહીં. તેથી ભારતમાં બ્રિટિશ શાસનને શાંતિપૂર્ણ રીતે સમાપ્ત કરવાના સાધન તરીકે ગાંધી દ્વારા શરૂ કરાયેલ સત્યાગ્રહની નોંધપાત્ર ઘટનાઓમાંની એક ઘટનામાં ગુજરાત વિદ્યાપીઠનો મહત્વનો પાયો હતો.

વિદ્યાપીઠની સ્થાપના બનારસ, બોમ્બે, કલકત્તા, નાગપુર, મદ્રાસ અને ભારતના અન્ય ઘણા શહેરોમાં રાષ્ટ્રવાદીઓ દ્વારા કરવામાં આવી હતી. આઝાદીની લડત વખતે બ્રિટિશ સંસ્થાઓ, પ્રભાવો અને માલસામાનનો બહિષ્કાર કરવાના ગાંધીના આહ્વાનને પ્રતિસાદ આપતા, હજારો વિદ્યાર્થીઓ અને શિક્ષકોએ વિદ્યાપીઠમાં જોડાવા માટે બ્રિટિશ કોલેજો છોડી દીધી.

ગુજરાત વિદ્યાપીઠ 1963માં ‘ડીમ્ડ યુનિવર્સિટી’ બની. જે નવી દિલ્હીમાં કેન્દ્રીય માનવ સંસાધન વિકાસ મંત્રાલય હેઠળ યુનિવર્સિટી ગ્રાન્ટ્સ કમિશન દ્વારા ભંડોળ પૂરું પાડવામાં આવે છે અને સંચાલિત થાય છે. તેની રચના અને અભ્યાસક્રમ ઘણાંઆધુનિક હોવા છતાં, યુનિવર્સિટી ગાંધીવાદી આદર્શો, માનવીય અભ્યાસ, સમાજ સેવા અને વિકાસ કાર્ય પ્રત્યે તેની પ્રતિબદ્ધતા જાળવી રાખે તે માટે કરવામાં આવી હતી. 

ગુજરાત વિદ્યાપીઠનો લક્ષ્ય

ગુજરાત વિદ્યાપીઠ સંસ્થાએ સત્તાવાર રીતે ગાંધીજીના લક્ષ્યોને તેના મિશન તરીકે અપનાવ્યા હતા. જેનો ઉદ્દેશ્ય સત્ય અને અહિંસાનું પાલન કરવું, શ્રમના ગૌરવની ભાવના સાથે ઉત્પાદક કાર્યમાં ભાગીદારી આપવી, ધર્મોની સમાનતાનો સ્વીકાર કરવો, તમામ અભ્યાસક્રમોમાં ગ્રામજનોની જરૂરિયાતોને પ્રાથમિકતા આપવી, શિક્ષણના માધ્યમ તરીકે માતૃભાષાનો ઉપયોગ કરવો છે. 

ગુજરાત વિદ્યાપીઠ સાથે ઘણી કોલેજો અને સંસ્થાઓ પણ સંલગ્ન છે.જેમ કે, 

શિક્ષણ વિદ્યાશાખા (શિક્ષણ કોલેજ), અમદાવાદ

હિન્દી ટીચર ટ્રેનિંગ કોલેજ, અમદાવાદ

મહાદેવભાઈ દેસાઈ ગ્રામસેવા મહાવિદ્યાલય, રાધેજા

મહાદેવભાઈ દેસાઈ ગ્રામસેવા મહાવિદ્યાલય (કોલેજ), સદર

મહાદેવભાઈ દેસાઈ શારીરિક શિક્ષણ કોલેજ (શારીરિક શિક્ષણ કોલેજ), સદર

ગ્રામીણ વ્યવસ્થાપન કેન્દ્ર, રાંધેજા

આ સિવાય યુનિવર્સિટીએ પીએચડી પ્રોગ્રામ્સ અને ડોક્ટરલ અભ્યાસ સહિત વિશાળ શ્રેણીની ડિગ્રી પ્રદાન કરે છે. તે સમાજ સેવા, ગાંધીવાદી અભ્યાસ અને ધર્મ, માનવીય અભ્યાસ, સંસ્કૃતિ અને લોકસેવા સંબંધિત વિષયો પર ભાર આપવાનું ચાલુ રાખે છે.

ગુજરાત વિદ્યાપીઠનાં વિભાગો અને કેન્દ્રો

ગુજરાત વિદ્યાપીઠ (હિન્દી)

ઇતિહાસ અને સંસ્કૃતિ વિભાગ (સંપૂર્ણ સમયના અભ્યાસક્રમો ઓફર કરે છે: MA, M.Phil અને Ph.D.)

આદિજાતિ સંશોધન અને તાલીમ સંસ્થા (TRTI)

હિન્દી પ્રચાર સમિતિ (હિન્દી ભવન)

ભારતીય ભાષા સંસ્કૃતિ કેન્દ્ર

જમનાલાલ બજાજ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ સ્ટડીઝ ઇન નોનવાયોલન્સ (પીસ રિસર્ચ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ)

વસ્તી શિક્ષણ સહિત પુખ્ત અને સતત શિક્ષણ અને વિસ્તરણ કાર્ય વિભાગ

વસ્તી શિક્ષણ સહિત પુખ્ત અને સતત શિક્ષણ માટે રાજ્ય સંસાધન કેન્દ્ર (SRC).

ગુજરાત વિદ્યાપીઠ પુસ્તકાલય (ગાંધી ભવન)

પ્રકાશન વિભાગ

ગ્રામીણ સેવા વિસ્તરણ કેન્દ્ર

કૃષિ વિજ્ઞાન કેન્દ્ર

કૃષિ વિજ્ઞાન કેન્દ્ર – રાંધેજા (ગાંધીનગર) (કૃષિ વિજ્ઞાન કેન્દ્ર)

રાંધેજા ગામમાં ગ્રામીણ વ્યવસ્થાપનના અભ્યાસ માટે પીજી સેન્ટર

અમદાવાદ કેમ્પસ ખાતે ઇન્ટરનેશનલ સેન્ટર ફોર જૈન સ્ટડીઝ

સદરમાં બાયો-ગેસ સંશોધન શિક્ષણ અને વિસ્તરણ કેન્દ્ર

ગામ સાદરા ખાતે ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટેશન સેન્ટર (લેવલ-1) અને મોબાઈલ વોકેશનલ ટ્રેનિંગ સેન્ટર

સ્વ.જાનકીદેવી બજાજ નેચરોપેથી સેન્ટર, રાંધેજા

બાયો ગેસ રિસર્ચ સેન્ટર, સાદરા [પીએચડી, એમ.ફિલ., એમ.એસસી. (2 વર્ષ), B.Sc. (3 વર્ષ) માઇક્રોબાયોલોજીમાં]

B.Voc ફૂડ પ્રોસેસિંગ ટેકનોલોજી (3 વર્ષ)

પંચાયતી રાજ શિક્ષણ કેન્દ્ર

કમ્પ્યુટર સાયન્સ વિભાગ [બે પૂર્ણ સમયના અભ્યાસક્રમો ઓફર કરે છે: MCA (3 વર્ષ) અને PGDCA (1 વર્ષ)] વગેરે