વિટામિન B12 અને તંદુરસ્તીને છે સીધો જ સબંધ, શું તમને પૂરતું વિટામિન B12 મળે છે?
વિટામિન B12 આપણા શરીર માટે ઘણું બધું કરે છે. તે તમારા DNA અને આપણામાં લાલ રક્ત કોશિકાઓ બનાવવામાં મદદ કરે છે. ઉદાહરણ તરીકે, આપણું શરીર વિટામિન B12 બનાવતું નથી. તેથી આપણે તેને પ્રાણી આધારિત ખોરાક અથવા પૂરક ખોરાકમાંથી મેળવવું પડશે. અને આપણે તે નિયમિત ધોરણે મેળવવું જરૂરી છે. વિટામિન B12 પાંચ વર્ષ સુધી યકૃતમાં સંગ્રહિત થાય છે અને માટે જ આપણે તેની ઉણપની સીધી જ અસરો અનુભવી શકતા નથી. આપને ત્યારે જ ઉણપનો અનુભવ થાય છે જ્યારે તે એક નુકશાન કારક માત્રા સુધી ઘટી ગયુ હોય છે.
કેટલું વિટામિન B12 શરીર માટે જરૂરી છે ?
જવાબ તમારી ઉંમર, તમારી ખાવાની ટેવ અને તબીબી પરિસ્થિતિઓ અને તમે કઈ દવાઓ લો છો તેના પર આધાર રાખે છે. સરેરાશ ભલામણ કરેલ જથ્થો માઇક્રોગ્રામ (mcg) માં માપવામાં આવે છે અને તે વય પ્રમાણે બદલાય છે.
- 6 મહિના સુધીના શિશુઓ: 0.4 એમસીજી
- 7-12 મહિનાના બાળકો: 0.5 એમસીજી
- 1-3 વર્ષની વયના બાળકો: 0.9 એમસીજી 4-8 વર્ષનાં બાળકો: 1.2 એમસીજી
- 9-13 વર્ષની વયના બાળકો: 1.8 એમસીજી
- 14-18 વર્ષની વયના કિશોરો: 2.4 mcg (જો ગર્ભવતી હોય તો દરરોજ 2.6 mcg અને સ્તનપાન કરાવતી હોય તો 2.8 mcg પ્રતિ દિવસ)
- પુખ્ત વયના લોકો: 2.4 એમસીજી (જો ગર્ભવતી હોય તો દરરોજ 2.6 એમસીજી અને જો સ્તનપાન કરાવતા હોય તો દરરોજ 2.8 એમસીજી)
વિટામિન B12 મેળવવા માટેના સ્ત્રોતો
વિટામિન B12 ના ખાદ્ય સ્ત્રોતો તમે પ્રાણીના ખોરાકમાંથી વિટામિન B12 મેળવી શકો છો, જેમાં તે કુદરતી રીતે તે સારા પ્રમાણમાં હોય છે, અથવા તેના વડે બનેલી વસ્તુઓમાંથી પણ વિટામિન B12 મેળવી શકાય છે. પશુ સ્ત્રોતોમાં ડેરી ઉત્પાદનો, ઈંડા, માછલી, માંસ અને મરઘાંનો સમાવેશ થાય છે. જો તમે B12 સાથે ફોર્ટિફાઇડ ફૂડ શોધી રહ્યાં છો, તો પ્રોડક્ટનું ન્યુટ્રિશન ફેક્ટ્સ લેબલ તપાસવું જરૂરી છે. વિટામિન B12 ની ઉણપ દૂનિયાનાં અનેક દેશોમાં વિટામિન B12ની લોકોમાં ઉણપ હોવાનું સામે આવે છે. ખાસ કરીને જો ભારતની વાત કરવામાં આવે તો ભારત કે જે મેજોરિટીમાં વેજીટેરીયન દેશ ગણવામાં આવે છે અને માટે ભારતમાં વિટામિન B12 ની ઉણપ મોટા પ્રમાણમાં જોવામાં આવે છે. ભારતમાં એક વર્ગ કે એક ઉમર પછી મોટા ભાગનાં લોકો વિટામિન B12 ની ઉણપના શિકાર બને છે. આવુ ન થાય તે માટે કાળજી લેવી અત્યંત જરૂરી છે અને માટે જ આપણે આપણા ડૉક્ટરનો સંપર્ક કરી આ મામલે ચોક્કસતા કેળવવી જોઇએ અને વિટામિન B12 સ્તર તપાસવા માટે રક્ત પરીક્ષણ કરાવવું જોઈએ.
શાકાહારી લોકો આ રીતે મળવી શકે છે વિટામિન B12
જો તમે સંપૂર્ણ શાકાહારી આહાર (એટલે કે તમે માંસ, દૂધ, પનીર અને ઈંડા સહિત કોઈપણ પ્રાણી ઉત્પાદનો ખાતા નથી) અથવા તમે શાકાહારી છો જે પૂરતા પ્રમાણમાં ઈંડા કે ડેરી ઉત્પાદનો ખાતા નથી તો તમને વિટામિન B12 ની ઉણપ પણ થઈ શકે છે. દૂઘ અને દૂધની બનાવટો તેમજ માંસાહારી ખોરાક જ તમારી વિટામિન B12 ની જરૂરિયાતો પૂરી કરો. જો આપણે આ બનેં પ્રકારના ખોરાકો લેતા નથી તો આહારમાં ફોર્ટિફાઇડ ખોરાક ઉમેરી શકો છો અથવા આ જરૂરિયાતને પહોંચી વળવા પૂરક લઈ શકો છો. આ માટે વિટામિન B12 સપ્લિમેન્ટ્સના વિવિધ પ્રકારો વિશે વધુ જાણવુ જરૂરી છે.
વિટામિન B12 આપણા શરીર માટે ઘણું બધું કરે છે. તે તમારા DNA અને આપણામાં લાલ રક્ત કોશિકાઓ બનાવવામાં મદદ કરે છે. ઉદાહરણ તરીકે, આપણું શરીર વિટામિન B12 બનાવતું નથી. તેથી આપણે તેને પ્રાણી આધારિત ખોરાક અથવા પૂરક ખોરાકમાંથી મેળવવું પડશે. અને આપણે તે નિયમિત ધોરણે મેળવવું જરૂરી છે. વિટામિન B12 પાંચ વર્ષ સુધી યકૃતમાં સંગ્રહિત થાય છે અને માટે જ આપણે તેની ઉણપની સીધી જ અસરો અનુભવી શકતા નથી. આપને ત્યારે જ ઉણપનો અનુભવ થાય છે જ્યારે તે એક નુકશાન કારક માત્રા સુધી ઘટી ગયુ હોય છે.
કેટલું વિટામિન B12 શરીર માટે જરૂરી છે ?
જવાબ તમારી ઉંમર, તમારી ખાવાની ટેવ અને તબીબી પરિસ્થિતિઓ અને તમે કઈ દવાઓ લો છો તેના પર આધાર રાખે છે. સરેરાશ ભલામણ કરેલ જથ્થો માઇક્રોગ્રામ (mcg) માં માપવામાં આવે છે અને તે વય પ્રમાણે બદલાય છે.
- 6 મહિના સુધીના શિશુઓ: 0.4 એમસીજી
- 7-12 મહિનાના બાળકો: 0.5 એમસીજી
- 1-3 વર્ષની વયના બાળકો: 0.9 એમસીજી 4-8 વર્ષનાં બાળકો: 1.2 એમસીજી
- 9-13 વર્ષની વયના બાળકો: 1.8 એમસીજી
- 14-18 વર્ષની વયના કિશોરો: 2.4 mcg (જો ગર્ભવતી હોય તો દરરોજ 2.6 mcg અને સ્તનપાન કરાવતી હોય તો 2.8 mcg પ્રતિ દિવસ)
- પુખ્ત વયના લોકો: 2.4 એમસીજી (જો ગર્ભવતી હોય તો દરરોજ 2.6 એમસીજી અને જો સ્તનપાન કરાવતા હોય તો દરરોજ 2.8 એમસીજી)
વિટામિન B12 મેળવવા માટેના સ્ત્રોતો
વિટામિન B12 ના ખાદ્ય સ્ત્રોતો તમે પ્રાણીના ખોરાકમાંથી વિટામિન B12 મેળવી શકો છો, જેમાં તે કુદરતી રીતે તે સારા પ્રમાણમાં હોય છે, અથવા તેના વડે બનેલી વસ્તુઓમાંથી પણ વિટામિન B12 મેળવી શકાય છે. પશુ સ્ત્રોતોમાં ડેરી ઉત્પાદનો, ઈંડા, માછલી, માંસ અને મરઘાંનો સમાવેશ થાય છે. જો તમે B12 સાથે ફોર્ટિફાઇડ ફૂડ શોધી રહ્યાં છો, તો પ્રોડક્ટનું ન્યુટ્રિશન ફેક્ટ્સ લેબલ તપાસવું જરૂરી છે. વિટામિન B12 ની ઉણપ દૂનિયાનાં અનેક દેશોમાં વિટામિન B12ની લોકોમાં ઉણપ હોવાનું સામે આવે છે. ખાસ કરીને જો ભારતની વાત કરવામાં આવે તો ભારત કે જે મેજોરિટીમાં વેજીટેરીયન દેશ ગણવામાં આવે છે અને માટે ભારતમાં વિટામિન B12 ની ઉણપ મોટા પ્રમાણમાં જોવામાં આવે છે. ભારતમાં એક વર્ગ કે એક ઉમર પછી મોટા ભાગનાં લોકો વિટામિન B12 ની ઉણપના શિકાર બને છે. આવુ ન થાય તે માટે કાળજી લેવી અત્યંત જરૂરી છે અને માટે જ આપણે આપણા ડૉક્ટરનો સંપર્ક કરી આ મામલે ચોક્કસતા કેળવવી જોઇએ અને વિટામિન B12 સ્તર તપાસવા માટે રક્ત પરીક્ષણ કરાવવું જોઈએ.
શાકાહારી લોકો આ રીતે મળવી શકે છે વિટામિન B12
જો તમે સંપૂર્ણ શાકાહારી આહાર (એટલે કે તમે માંસ, દૂધ, પનીર અને ઈંડા સહિત કોઈપણ પ્રાણી ઉત્પાદનો ખાતા નથી) અથવા તમે શાકાહારી છો જે પૂરતા પ્રમાણમાં ઈંડા કે ડેરી ઉત્પાદનો ખાતા નથી તો તમને વિટામિન B12 ની ઉણપ પણ થઈ શકે છે. દૂઘ અને દૂધની બનાવટો તેમજ માંસાહારી ખોરાક જ તમારી વિટામિન B12 ની જરૂરિયાતો પૂરી કરો. જો આપણે આ બનેં પ્રકારના ખોરાકો લેતા નથી તો આહારમાં ફોર્ટિફાઇડ ખોરાક ઉમેરી શકો છો અથવા આ જરૂરિયાતને પહોંચી વળવા પૂરક લઈ શકો છો. આ માટે વિટામિન B12 સપ્લિમેન્ટ્સના વિવિધ પ્રકારો વિશે વધુ જાણવુ જરૂરી છે.
વિટામિન B12 ની ઉણપ અને ઉણપની સંભાવના
ઉંમર સાથે આ વિટામિનનું શોષણ કરવું મુશ્કેલ બની શકે છે. જો તમે વજન ઘટાડવાની સર્જરી કરી હોય અથવા તમારા પેટનો ભાગ કાઢી નાખેલ હોય કે અન્ય ઑપરેશન કરાવ્યું હોય અથવા તમે વધુ પ્રમાણમાં આલ્કોહોલ પીતા હોવ તો પણ તેની ઉપણ થઈ શકે છે. આ કારણે વિટામિન બી 12 ની ઉણપ થવાની સંભાવના વધી જાય છે એટ્રોફિક ગેસ્ટ્રાઇટિસ, જેમાં તમારા પેટની અસ્તર પાતળી થઈ ગઈ છે ઘાતક એનિમિયા, જે તમારા શરીર માટે વિટામિન B12 નું શોષણ મુશ્કેલ બનાવે છે સ્થિતિઓ કે જે તમારા નાના આંતરડાને અસર કરે છે, જેમ કે ક્રોહન રોગ, સેલિયાક રોગ, બેક્ટેરિયાની વૃદ્ધિ અથવા પરોપજીવીતા આલ્કોહોલનો દુરુપયોગ અથવા ભારે મદ્યપાન તમારા શરીર માટે પોષક તત્વોને શોષવાનું મુશ્કેલ બનાવી શકે છે અથવા તમને પૂરતી કેલરી ખાવાથી અટકાવે છે.
આપણમાં પૂરતા પ્રમાણમાં B12 નો અભાવ છે તેનાં એક સંકેત રૂપે ગ્લોસિટિસ અથવા સોજો, સોજોવાળી જીભ જેવા લક્ષણો હોઈ શકે છે.રોગપ્રતિકારક તંત્રની વિકૃતિઓ, જેમ કે ગ્રેવ્સ રોગ અથવા લ્યુપસ અમુક દવાઓ લેતા હતા જે B12 ના શોષણમાં દખલ કરે છે. આમાં કેટલીક હાર્ટબર્ન દવાઓનો સમાવેશ થાય છે જેમાં પ્રોટોન પંપ ઇન્હિબિટર્સ (PPIs) જેમ કે એસોમેપ્રાઝોલ (નેક્સિયમ), લેન્સોપ્રાઝોલ (પ્રીવેસીડ), ઓમેપ્રાઝોલ (પ્રિલોસેક ઓટીસી), પેન્ટોપ્રાઝોલ (પ્રોટોનિક્સ), અને રેબેપ્રાઝોલ (એસિફેક્સ), H2 બ્લોકર જેમ કે સિમેટિડિન (ટાગામેટ) અને famotidine (Pepcid AC); અને ડાયાબિટીસની અમુક દવાઓ જેમ કે મેટફોર્મિન (ગ્લુકોફેજ).
ગર્ભવતી કે નવી મમ્મી? શું તમે શાકાહારી અથવા શાકાહારી આહાર પર સગર્ભા સ્ત્રી છો, અને તમારા બાળકને માત્ર સ્તનપાન કરાવવાની યોજના બનાવો છો?
તમારે તમારા બાળકને જન્મ આપતા પહેલા તમારા ડૉક્ટર સાથે વાત કરવી જોઈએ, જેથી તમે તમારા બાળકને સ્વસ્થ રાખવા માટે પૂરતા પ્રમાણમાં વિટામિન B12 કેવી રીતે મેળવશો તે માટે તમારી પાસે એક યોજના છે. પૂરતા પ્રમાણમાં વિટામિન B12 વિના, તમારા બાળકના વિકાસમાં વિલંબ થઈ શકે છે અને તે તેની જેમ ખીલી શકતો નથી અને વિકાસ પામતો નથી.
વિટામિન B12 ની ઉણપના લક્ષણો
તમારામાં વિટામિન B12 ની ઉણપ છે, તો તમે એનિમિયા બની શકો છો. હળવી ઉણપથી કોઈ લક્ષણો ન હોઈ શકે. પરંતુ જો સારવાર ન કરવામાં આવે તો, તે ગંભીર લક્ષણો તરફ દોરી શકે છે જેમ કે: નબળાઈ, થાક અથવા હળવાશ હૃદયના ધબકારા અને શ્વાસ લેવામાં તકલીફ નિસ્તેજ ત્વચા એક સુંવાળી જીભ કબજિયાત, ઝાડા, ભૂખ ન લાગવી અથવા ગેસ ચેતા સમસ્યાઓ જેમ કે નિષ્ક્રિયતા આવે છે અથવા કળતર, સ્નાયુઓની નબળાઇ અને ચાલવામાં સમસ્યાઓ દ્રષ્ટિ નુકશાન માનસિક સમસ્યાઓ જેમ કે હતાશા, યાદશક્તિમાં ઘટાડો અથવા વર્તનમાં ફેરફાર સારવાર જો તમને ઘાતક એનિમિયા હોય અથવા વિટામિન B12 શોષવામાં તકલીફ હોય, તો તમારે પહેલા આ વિટામિનના શોટ્સની જરૂર પડશે. તમારે આ શોટ્સ મેળવતા રહેવાની જરૂર પડી શકે છે, મોં દ્વારા પૂરકનો વધુ ડોઝ લેવો અથવા પછી તેને નાકમાં લેવાની જરૂર પડી શકે છે. જો તમે પ્રાણી ઉત્પાદનો ખાતા નથી, તો તમારી પાસે એક વિકલ્પો છે, જો તમારી ઉણપ હોય તો તમે તમારા આહારમાં વિટામિન B12-ફોર્ટિફાઇડ અનાજ, પૂરક રીતે પણ વિટામિન B12 મેળવી શકો છો.
આહીં સામગ્રી, સલાહ સહિત, ફક્ત સામાન્ય માહિતી પ્રદાન કરે છે. તે કોઈ પણ રીતે લાયક તબીબી અભિપ્રાયનો વિકલ્પ નથી. વધુ વિગતો માટે હંમેશા નિષ્ણાત અથવા તમારા ડૉક્ટરની સલાહ લો…
