RBIના નવા ગવર્નર સામે મોંઘવારી ઘટાડવા સહિતના પડકારો, શું શક્તિકાંત દાસની જેમ કરી શકશે કમાલ?

• ભારતીય રિઝર્વ બેંકના નવા ગવર્નર સંજય મલ્હોત્રા 11 ડિસેમ્બરથી ત્રણ વર્ષ માટે RBIનો ચાર્જ સંભાળશે

નવી દિલ્હી, 10 ડિસેમ્બર: ભારતીય રિઝર્વ બેંક (RBI)ના નવા ગવર્નર સંજય મલ્હોત્રા 11 ડિસેમ્બરથી ત્રણ વર્ષ માટે RBIનો ચાર્જ સંભાળશે. તેઓ શક્તિકાંત દાસનું સ્થાન લેશે. તેઓ એવા સમયે કેન્દ્રીય બેંકનો હવાલો સંભાળવા જઈ રહ્યા છે જ્યારે ભારતીય અર્થવ્યવસ્થાની ગતિ ધીમી પડી ગઈ છે અને સામાન્ય લોકો આસમાની મોંઘવારીનો સામનો કરી રહ્યા છે. સંજય મલ્હોત્રાએ આ બંને મોટા પડકારોને પાર કરવા પડશે. ફુગાવાને કાબૂમાં લેવા માટે શક્તિકાંત દાસે લગભગ બે વર્ષ સુધી રેપો રેટમાં કોઈ ફેરફાર કર્યો ન હતો પરંતુ તેમને વધુ સફળતા મળી ન હતી. રિટેલ ફુગાવો ઓક્ટોબરમાં વધીને 6.21 ટકાની 14 મહિનાની ઊંચી સપાટીએ પહોંચ્યો હતો. એટલું જ નહીં વિકાસની ગતિ પણ ધીમી પડી છે. GDP (ગ્રોસ ડોમેસ્ટિક પ્રોડક્ટ) વૃદ્ધિ દર જુલાઈ-સપ્ટેમ્બરમાં 5.4 ટકાના સાત ક્વાર્ટરમાં સૌથી નીચા સ્તરે આવી ગયો.

RBI ગવર્નર તરીકેના તેમના છ વર્ષના કાર્યકાળ દરમિયાન, શક્તિકાંત દાસે કોવિડ રોગચાળાના પડકારજનક સમયમાં દેશની નાણાકીય નીતિને અસરકારક રીતે માર્ગદર્શન આપવા અને આર્થિક વૃદ્ધિ અને ફુગાવા વચ્ચે યોગ્ય સંતુલન જાળવવાનો પ્રયાસ કર્યો.

‘ટીમ’ તરીકે કામ કરવાનું પસંદ

સંજય મલ્હોત્રા ‘ટીમ’ તરીકે કામ કરે છે. તેમનું માનવું છે કે, કિંમતોને એકમાત્ર સેન્ટ્રલ બેંક સંચાલન કરી શકતી નથી અને આ કાર્ય માટે સરકારની મદદ પણ જરૂરી છે. તેઓ એવા સમયે કેન્દ્રીય બેંકના 26મા ગવર્નર તરીકે કાર્યભાર સંભાળી રહ્યા છે જ્યારે RBI પર આર્થિક વિકાસને ટેકો આપવા માટે મુખ્ય વ્યાજ દર રેપો રેટમાં ઘટાડો કરવાનું દબાણ છે.

સરકાર તરફથી વ્યાજદર ઘટાડવાનું દબાણ

નાણા પ્રધાન નિર્મલા સીતારમણ અને વાણિજ્ય-ઉદ્યોગ પ્રધાન પીયૂષ ગોયલે તાજેતરના દિવસોમાં વ્યાજ દરમાં ઘટાડો કરવાની હિમાયત કરી છે, કારણ કે ઊંચા વ્યાજ ખર્ચ અર્થતંત્રને નુકસાન પહોંચાડે છે. આ કારણે RBI પર પોલિસી રેટમાં ઘટાડો કરવાનું દબાણ પણ છે. મલ્હોત્રાના નાણામંત્રી સાથે સારા સંબંધો હોવાનું માનવામાં આવે છે. આ નાણાંકીય અને રાજકોષીય નીતિઓને અર્થતંત્રની જરૂરિયાતો સાથે ગોઠવવામાં મદદરૂપ થઈ શકે છે.

નવી આવકવેરા પ્રણાલીને લાગુ કરવામાં મહત્ત્વની ભૂમિકા ભજવી છે. 56 વર્ષીય મલ્હોત્રા, કોમ્પ્યુટર સાયન્સ સ્નાતક અને પ્રિન્સટન યુનિવર્સિટીમાંથી પબ્લિક પોલિસીમાં માસ્ટર ડિગ્રી ધરાવે છે, હાલમાં નાણા મંત્રાલયમાં મહેસૂલ સચિવ છે અને શક્તિકાંત દાસનો બીજો ત્રણ વર્ષનો કાર્યકાળ 10 ડિસેમ્બરે સમાપ્ત થાય છે. મલ્હોત્રા પાસે પાવર, ફાઇનાન્સ અને ટેક્સેશન જેવા ક્ષેત્રોમાં કુશળતા સાથે જાહેર નીતિમાં ત્રણ દાયકાથી વધુનો અનુભવ છે.

સંજય મલ્હોત્રા રાજસ્થાનના રહેવાસી છે

રાજસ્થાનના વતની સંજય મલ્હોત્રા એ રાજ્ય કેડરના 1990 બેચના ભારતીય વહીવટી સેવા (IAS) અધિકારી છે. મલ્હોત્રા, પ્રતિષ્ઠિત ઇન્ડિયન ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ ટેક્નોલોજી (IIT) કાનપુરમાંથી કોમ્પ્યુટર સાયન્સ સ્નાતક અને યુ.એસ.ની પ્રિન્સટન યુનિવર્સિટીમાંથી પબ્લિક પોલિસીમાં માસ્ટર ડિગ્રી મેળવેલા, કેન્દ્રમાં જોડાતા પહેલા તેમના ગૃહ રાજ્યમાં વિવિધ વિભાગોમાં કામ કર્યું હતું. તેઓ 2000માં કેન્દ્રીય મંત્રીના ખાનગી સચિવ તરીકે કેન્દ્રમાં જોડાયા હતા. તેઓ 2003માં પાછા રાજસ્થાન ગયા અને ખાણ-ખનીજ, માહિતી-પ્રસારણ, નાણાં, ઉર્જા અને વાણિજ્યિક કર વિભાગમાં કામ કર્યું. તેઓ 2020માં કેન્દ્રીય શક્તિ મંત્રાલયમાં વધારાના સચિવ તરીકે કેન્દ્રમાં પાછા ફર્યા.

સંજય મલ્હોત્રાએ એક વર્ષથી વધુ સમય માટે પાવર મંત્રાલય હેઠળ આરઈસીના ચેરમેન અને મેનેજિંગ ડિરેક્ટર તરીકે પણ સેવા આપી હતી. ત્યારબાદ ફેબ્રુઆરી, 2022માં કેન્દ્રીય નાણા મંત્રાલયમાં નાણાકીય સેવાઓ વિભાગમાં સચિવ તરીકે નિયુક્ત કરવામાં આવ્યા હતા. તેમણે આરબીઆઈ બોર્ડ ઓફ ડિરેક્ટર્સમાં પ્રતિનિધિ તરીકે પણ સેવા આપી હતી. તેઓ ડિસેમ્બર, 2022માં મહેસૂલ સચિવ બન્યા હતા. નવી આવકવેરા પ્રણાલીનો અમલ તેમની સિદ્ધિ છે.

શું શક્તિકાંત દાસ જેવો કમાલ કરી શકશે?

RBI ગવર્નર તરીકેના તેમના છ વર્ષના કાર્યકાળ દરમિયાન, શક્તિકાંત દાસે કોવિડ રોગચાળાના પડકારજનક સમયમાં દેશની નાણાકીય નીતિને અસરકારક રીતે માર્ગદર્શન આપવા અને આર્થિક વૃદ્ધિ અને ફુગાવા વચ્ચે યોગ્ય સંતુલન જાળવવાનો પ્રયાસ કર્યો. મંગળવારે આરબીઆઈ ગવર્નર તરીકેનો તેમનો કાર્યકાળ પૂર્ણ કરનાર શક્તિકાંત દાસે અગાઉ નોટબંધી અભિયાન અને ગુડ્સ એન્ડ સર્વિસ ટેક્સ (જીએસટી)ના અમલીકરણની યોજના અને અમલીકરણમાં મુખ્ય ભૂમિકા ભજવી હતી. મંગળવારે તેમના કાર્યકાળનો અંતિમ દિવસ છે. તેમના સ્થાને મહેસૂલ સચિવ સંજય મલ્હોત્રાને નવા ગવર્નર તરીકે નિયુક્ત કરવામાં આવ્યા છે. આવી સ્થિતિમાં સંજય મલ્હોત્રા દાસ જેવો ચમત્કાર કરી શકશે કે કેમ તે મોટો પ્રશ્ન છે.

આ પણ જૂઓ: આરબીઆઈના નવા ગવર્નરના નામની જાહેરાત, જાણો કોણ લેશે શક્તિકાંત દાસનું સ્થાન