વર અને કન્યાએ લગ્નમાં મળેલી ભેટોની યાદી બનાવીને તેના પર સહી કરવી: અલ્હાબાદ હાઇકોર્ટ

• યાદીથી દહેજના ખોટા આરોપો અને તેના પછીના વિવાદોને રોકવામાં મદદ મળશે: કોર્ટ

પ્રયાગરાજ, 16 મે: અલ્હાબાદ હાઇકોર્ટે દહેજ નિષેધ અધિનિયમ, 1961ની કલમ 3(2) હેઠળ લગ્ન સમયે વર કે કન્યાને મળેલી ભેટોની યાદી જાળવવાના મહત્ત્વ પર ભાર મૂક્યો છે. કોર્ટે કહ્યું છે કે, આ ભેટોની યાદી બનાવવી જોઈએ અને તેમાં વર-કન્યએ સહી પણ હોવી જોઈએ. કોર્ટનું માનવું છે કે, આનાથી દહેજના ખોટા આરોપો અને તેના પછીના ઉદ્દભવતા વિવાદોને રોકવામાં મદદ મળશે. જસ્ટિસ વિક્રમ ડી. ચૌહાણે જણાવ્યું હતું કે, “આ યાદી પછીથી બંને પક્ષકારો અને તેમના પરિવારના સભ્યોને લગ્નમાં દહેજ આપવા અથવા લેવાના ખોટા આરોપો-પ્રત્યારોપો અટકાવવામાં મદદ કરશે.” આ સાથે કોર્ટે સરકારને આગામી સુનાવણીમાં એફિડેવિટ દાખલ કરવા કહ્યું છે, જેમાં તેમણે જણાવવાનું રહેશે કે, રાજ્ય સરકારે દહેજ પ્રતિબંધ કાયદાના નિયમ 10 હેઠળ કોઈ નિયમ બનાવ્યો છે કે કેમ?

Didn’t prepare a list of wedding presents you got? Allahabad High Court says why it is important

Read full story: https://t.co/8qG2nq6zlg pic.twitter.com/VbPeZopGnY

— Bar and Bench (@barandbench) May 15, 2024

દહેજ નિષેધ અધિનિયમ, 1961 શું છે?

દહેજ નિષેધ અધિનિયમ, 1961 ની કલમ 3માં દહેજ આપવા અથવા લેવા માટે 5 વર્ષથી ઓછી ન હોય તેવી જેલ અને 50,000 રૂપિયા અથવા દહેજની કિંમત જેટલી રકમ, બેમાંથી જે વધુ હોય તેટલો દંડની જોગવાઈ છે. કલમ 3ની પેટા-કલમ (2) જોગવાઈ કરે છે કે, લગ્ન સમયે વર કે કન્યાને આપવામાં આવતી ભેટો, જેની માગણી કરવામાં આવી ન હોય, તે દહેજ નથી, જો કે કોઈપણ વ્યક્તિ દ્વારા મળેલી આવી ભેટોની સૂચિ નિયમો અનુસાર રાખવામાં આવી હોય. દહેજ પ્રતિબંધ (કન્યા અને વરને ભેટની સૂચિની જાળવણી) નિયમ, 1985ના નિયમ 2 કલમ 3(2) હેઠળ ભેટોની સૂચિ જાળવવાની રીત સૂચવે છે.

કોર્ટે ચુકાદામાં શું કહ્યું?

કોર્ટે તેના ચુકાદામાં કહ્યું હતું કે, વિધાનમંડળે લગ્ન સમયે વર કે કન્યાને મળેલી ભેટને જાણીજોઈને દહેજની વ્યાખ્યામાંથી બાકાત રાખી છે. પરંતુ, આ મુક્તિનો લાભ લેવા માટે, વર અને કન્યાએ નિયમો અનુસાર પ્રાપ્ત ભેટોની સૂચિ જાળવી રાખવી જરૂરી છે. ચુકાદામાં વધુમાં જણાવ્યું હતું કે, વિધાનમંડળ ભારતીય પરંપરાથી વાકેફ હતી અને તેથી ઉપરોક્ત અપવાદ સર્જાયો હતો. ઉપરોક્ત સૂચિ દહેજના આરોપોને દૂર કરવાના પગલા તરીકે પણ કામ કરશે જે પાછળથી લગ્નના વિવાદોમાં મૂકવામાં આવે છે.

અદાલતે શોધી કાઢ્યું હતું કે, આ કેસમાં કોઈપણ પક્ષકારે દહેજ નિષેધ અધિનિયમની કલમ 3(2) અને 1985ના નિયમો હેઠળ દહેજની માગણીનો આક્ષેપ કરતી કોઈ સૂચિ રજૂ કરી નથી. કોર્ટે એ પણ અવલોકન કર્યું કે, ભલે પક્ષકારો યાદી જાળવતા નથી, પરંતુ રાજ્ય સરકાર દ્વારા કલમ 3(2) કેવી રીતે લાગુ કરવામાં આવી રહી છે તે અંગે કોર્ટને કોઈ જાણ કરવામાં આવી નથી. કોર્ટે કહ્યું કે “દહેજ નિષેધ અધિનિયમ, 1961 ની કલમ 3(2)ને તેના અક્ષરસહ લાગુ કરવાની જરૂર છે જેથી નાગરિકોને વ્યર્થ મુકદ્દમાનો વિષય ન બનવું પડે.”

કોર્ટે કહ્યું કે, કલમ 8B હેઠળ કાયદાના અમલીકરણના હેતુ માટે દહેજ નિષેધ અધિકારીની નિમણૂક કરવાની જરૂર છે. કોર્ટે ઉત્તર પ્રદેશ રાજ્યના મુખ્ય સચિવ પાસેથી જવાબ માંગ્યો હતો કે રાજ્યમાં કેટલા દહેજ પ્રતિબંધક અધિકારીઓની નિમણૂક કરવામાં આવી છે અને જો તેમની નિમણૂક કરવામાં આવી નથી, તો પછી દહેજના કેસ વધી રહ્યા છે તો તેમની નિમણૂક કેમ કરવામાં આવી રહી નથી તે જણાવો.

કોર્ટે રાજ્ય સરકાર પાસેથી જવાબ માંગ્યો હતો કે, શું “લગ્નની નોંધણી સમયે, દહેજ પ્રતિબંધ (વર અને વરરાજાને ભેટની સૂચિની જાળવણી) નિયમ, 1985 મુજબ જરૂરી ભેટોની સૂચિ સત્તાધિકારીઓ દ્વારા લેવામાં આવે છે અને તેની જાળવણી કરવામાં આવે છે, જેથી બાદમાં લગ્નમાં આપવામાં આવતી ભેટોને દહેજ તરીકે દર્શાવવા અંગે લગ્નના પક્ષકારો વચ્ચે વિવાદ થાય, તો તે ચકાસી શકાય. આ કેસની આગામી સુનાવણી 23 મેના રોજ નક્કી કરવામાં આવી છે.

આ પણ જુઓ: અમેરિકી સંસદમાં ભારતીય મૂળના લોકોના પ્રતિનિધિત્વ અંગે વાઈસ પ્રેસિડેન્ટ કમલા હેરિસનું સૂચક નિવેદન