સુપ્રીમ કોર્ટના નિર્ણયથી ગેસ પીડિતોની તમામ આશાઓ પર પાણી ફરી વળ્યું, જાણો શું થયું?

સુપ્રીમ કોર્ટે કેન્દ્રની ક્યુરેટિવ પિટિશનને ફગાવી દીધી છે, જેમાં કેન્દ્રએ ભોપાલ ગેસ દુર્ઘટના અંગે ડાઉ કેમિકલ પાસેથી વધારાના વળતરની માંગ કરી હતી. જેના કારણે ગેસ પીડિતોની સાથે કેન્દ્ર અને રાજ્ય સરકારને પણ મોટો ફટકો પડ્યો છે. સુપ્રીમ કોર્ટે 2010માં દાખલ કરવામાં આવેલી ક્યુરેટિવ પિટિશન પર જાન્યુઆરીમાં સુનાવણી પૂરી કરી હતી. ચુકાદો અનામત રાખ્યો હતો અને મંગળવારે ચુકાદો સંભળાવવામાં આવ્યો હતો.

આ પણ વાંચો : 1984 ભોપાલ ગેસ દુર્ઘટનાના પીડિતોને વળતર વધારવાની માંગ કરતી ક્યુરેટિવ પિટિશનને સુપ્રીમ કોર્ટે ફગાવી
કેન્દ્ર સરકારે તેની અરજીમાં કહ્યું હતું કે 1989માં જ્યારે સુપ્રીમ કોર્ટે વળતર નક્કી કર્યું ત્યારે 2.05 લાખ પીડિતોને ધ્યાનમાં લેવામાં આવ્યા હતા. આ વર્ષોમાં ગેસ પીડિતોની સંખ્યા અઢી ગણી વધીને 5.74 લાખથી વધુ થઈ ગઈ છે. આવી સ્થિતિમાં નુકસાન પણ વધવું જોઈએ. જો સુપ્રીમ કોર્ટ વળતર વધારવા માટે સંમત થઈ હોત તો ભોપાલના લાખો ગેસ પીડિતોને પણ તેનો લાભ મળત. જો કે, કોર્ટે આ દલીલોને ફગાવી દીધી હતી અને સ્પષ્ટ કર્યું હતું કે યુનિયન કાર્બાઇડની પેરેન્ટ કંપની ડાઉ કેમિકલ્સ સાથે 1989માં એક વખતનો સોદો ફરીથી ખોલી શકાય નહીં.

કેસ શું હતો?
2-3 ડિસેમ્બરની રાત્રે ભોપાલમાં યુનિયન કાર્બાઈડ (હવે ડાઉ કેમિકલ)ની ફેક્ટરીમાંથી મિથાઈલ આઈસોસાયનેટ (MIC) ગેસ લીક ​​થયો હતો. જેના કારણે સેંકડો લોકોના મોત થયા હતા. દુર્ઘટનાના 29 વર્ષ પછી, જસ્ટિસ એસ કે કૌલની આગેવાની હેઠળની સુપ્રીમ કોર્ટની બંધારણીય બેન્ચે 1989માં નિર્ધારિત રૂ. 725 કરોડ ઉપરાંત રૂ. 675.96 કરોડના વળતર માટેની અરજી પર ચુકાદો અનામત રાખ્યો હતો. આ અરજી કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા ડિસેમ્બર 2010માં દાખલ કરવામાં આવી હતી અને હવે લગભગ 13 વર્ષ બાદ નિર્ણય આવ્યો છે. જો કે, ડાઉ કેમિકલ પહેલા જ સુપ્રીમ કોર્ટમાં સ્પષ્ટ કરી ચૂક્યું છે કે તે એક રૂપિયો પણ વધુ ચૂકવવા તૈયાર નથી.

વધારાના વળતર મેળવવા માટે આ આધાર હતો
4 મે, 1989ના રોજ, સુપ્રીમ કોર્ટે ચુકાદો આપ્યો કે યુનિયન કાર્બાઇડને ગેસ દુર્ઘટના માટે $470 મિલિયન અથવા તે સમયે રૂ. 725 કરોડ ચૂકવવા પડશે. તેનો આધાર એ હતો કે અકસ્માતમાં 3,000 લોકોના મોત થયા હતા અને બે લાખથી વધુ લોકો પ્રભાવિત થયા હતા. જો કે, 15 ડિસેમ્બર 2022 ના રોજ કલ્યાણ કમિશનરના અહેવાલ મુજબ, ભોપાલ ગેસ દુર્ઘટનાને કારણે અત્યાર સુધીમાં 5,479 લોકોના મોત થયા છે. 1989 માં, વળતર 20,000 લોકો પર આધારિત હતું જેઓ કાયમી વિકલાંગતાથી પીડાતા હતા જ્યારે 50,000 લોકોને નાની ઈજાઓ થઈ હતી. જોકે, આ આંકડો વધીને અનુક્રમે 35 હજાર અને 5.27 લાખ થયો છે. એટલે કે 4 મે 1989ના રોજ કુલ પીડિતો 2.05 લાખ હતા જે વધીને 5.74 લાખ થઈ ગયા છે.

યુનિયન કાર્બાઈડ દ્વારા વિરોધ કરવામાં આવ્યો
યુનિયન કાર્બાઈડને ડાઉ કેમિકલ્સે ખરીદી હતી અને વરિષ્ઠ વકીલ હરીશ સાલ્વેએ સુપ્રીમ કોર્ટમાં તેનું પ્રતિનિધિત્વ કર્યું હતું. તેમણે કોર્ટને જણાવ્યું કે સમાધાનમાં કેસ ફરીથી ખોલવાની કોઈ જોગવાઈ નથી. અત્યાર સુધી, યુનિયન કાર્બાઇડ ઘટનાના સંબંધમાં જવાબદારી સ્થાપિત કરવામાં આવી નથી. તેથી તેના પર વળતરનો વધારાનો બોજ લાદી શકાય નહીં.

અત્યાર સુધી આ કિસ્સામાં શું થયું?

• 2-3 ડિસેમ્બર 1984ની રાત્રે ભોપાલમાં યુનિયન કાર્બાઈડ ફેક્ટરીમાંથી ઝેરી ગેસ લીક ​​થયો હતો.
• 4 મે, 1989ના રોજ, સર્વોચ્ચ અદાલતે UCC ને $470 મિલિયન નુકસાનની વસૂલાત કરવાનો આદેશ આપ્યો.
• 1991માં સુપ્રીમ કોર્ટે ભોપાલ ગેસ પીડિતોના સંગઠનોની સમીક્ષા અરજી ફગાવી દીધી હતી. નુકસાની વધારવાની માંગ ફગાવી દેવામાં આવી હતી. કેન્દ્ર સરકારને વધારાનું વળતર આપવું પડશે તેમ જણાવાયું હતું.
• 22 ડિસેમ્બર 2010ના રોજ કેન્દ્ર સરકારે સુપ્રીમ કોર્ટમાં ક્યુરેટિવ પિટિશન દાખલ કરી હતી. આમાં વધારાની નુકસાની માંગવામાં આવી હતી.
• 14 માર્ચ 2023ના રોજ સુપ્રીમ કોર્ટે આ ક્યુરેટિવ પિટિશનને ફગાવી દીધી હતી.