વન નેશન વન ઈલેક્શન : ક્યાં રાજ્યોમાં કેવી રીતે બદલશે ચૂંટણી શેડયૂલ, જુઓ

નવી દિલ્હી, 16 સપ્ટેમ્બર : શું 2029માં પંચાયતથી લઈને લોકસભા સુધીની તમામ ચૂંટણીઓ એકસાથે યોજાવા જઈ રહી છે? આ એટલા માટે છે કારણ કે ચર્ચા છે કે મોદી સરકાર તેના ત્રીજા કાર્યકાળમાં ‘વન નેશન-વન ઇલેક્શન’ સંબંધિત બિલ લાવવા જઈ રહી છે. જો આ બિલ કાયદો બની જાય છે, તો શક્ય છે કે લોકસભા ચૂંટણીની સાથે 2029માં તમામ રાજ્યોની વિધાનસભાની ચૂંટણીઓ પણ યોજવામાં આવે. એટલું જ નહીં લોકસભા અને વિધાનસભાની ચૂંટણી એક સાથે અને ત્રણ મહિનામાં પંચાયત અને મહાનગરપાલિકાની ચૂંટણી પણ યોજાશે.

સરકાર સાથે જોડાયેલા સૂત્રોએ કહ્યું છે કે મોદી સરકારના આ જ કાર્યકાળમાં એક દેશ, એક ચૂંટણીને લઈને બિલ લાવવામાં આવશે. એક દેશ, એક ચૂંટણી મોદી સરકારની પ્રાથમિકતાઓમાંની એક રહી છે. ભાજપે 2024ની લોકસભા ચૂંટણીના ઢંઢેરામાં પણ આ વચન આપ્યું હતું. તે જ સમયે, 15 ઓગસ્ટે લાલ કિલ્લા પરથી ભાષણ આપતા પીએમ મોદીએ તમામ રાજકીય પક્ષોને એક દેશ, એક ચૂંટણી માટે આગળ આવવાની અપીલ કરી હતી.

દેશમાં લોકસભાની સાથે સાથે રાજ્યોની વિધાનસભાઓની ચૂંટણીઓ કેવી રીતે યોજી શકાય? આ સંબંધમાં ગયા વર્ષે સપ્ટેમ્બરમાં પૂર્વ રાષ્ટ્રપતિ રામનાથ કોવિંદના નેતૃત્વમાં એક સમિતિની રચના કરવામાં આવી હતી. આ સમિતિએ આ વર્ષે 14 માર્ચે રાષ્ટ્રપતિ દ્રૌપદી મુર્મુને રિપોર્ટ સોંપ્યો હતો. સાડા ​​18 હજાર પેજના આ રિપોર્ટમાં લોકસભા અને વિધાનસભાની ચૂંટણીઓ તેમજ નગરપાલિકા અને પંચાયતની ચૂંટણીઓ કરવા સંબંધિત ભલામણો હતી.

એક સાથે ચૂંટણી અંગે શું ભલામણ કરવામાં આવી હતી?

પૂર્વ રાષ્ટ્રપતિ રામનાથ કોવિંદની આગેવાની હેઠળની સમિતિએ કહ્યું હતું કે દેશમાં બે તબક્કામાં એકસાથે ચૂંટણી થઈ શકે છે.

પ્રથમ તબક્કામાં લોકસભાની સાથે તમામ રાજ્યોની વિધાનસભાની ચૂંટણીઓ કરાવવામાં આવે. સમિતિએ ભલામણ કરી હતી કે તેને 2029માં શરૂ કરી શકાય, જેથી લોકસભાની સાથે સાથે દર પાંચ વર્ષે વિધાનસભાની ચૂંટણી પણ યોજવામાં આવે.

જ્યારે બીજા તબક્કામાં નગરપાલિકા અને પંચાયતોની ચૂંટણી યોજવી જોઈએ. નગરપાલિકા અને પંચાયતોની ચૂંટણી લોકસભા-વિધાનસભાની ચૂંટણીઓ પૂરી થયાના 100 દિવસની અંદર થવી જોઈએ.

પણ આ કેવી રીતે થશે?

સમિતિએ સૂચન કર્યું હતું કે આ માટે બંધારણમાં કલમ 82A ઉમેરવામાં આવે. જો કલમ 82A ઉમેરવામાં આવે તો લોકસભા અને વિધાનસભાની ચૂંટણી એક સાથે થઈ શકે છે.

જો બંધારણમાં કલમ 82A ઉમેરવામાં આવે છે અને તેને લાગુ કરવામાં આવે છે, તો તમામ રાજ્યોની વિધાનસભાઓનો કાર્યકાળ લોકસભાના કાર્યકાળ સાથે સમાપ્ત થઈ જશે. એટલે કે, જો આ કલમ 2029 પહેલા અમલમાં આવે છે, તો તમામ વિધાનસભાઓનો કાર્યકાળ 2029 સુધી રહેશે.

આનો અર્થ એ થશે કે તમામ રાજ્યોની વિધાનસભાઓનો કાર્યકાળ લોકસભાના કાર્યકાળ સાથે સમાપ્ત થશે. તેનો અર્થ એ છે કે જો 2027માં કોઈ રાજ્યમાં વિધાનસભાની ચૂંટણી યોજાય તો પણ તેમનો કાર્યકાળ જૂન 2029 સુધી જ રહેશે. આ મુજબ તમામ રાજ્યોમાં લોકસભા અને વિધાનસભાની ચૂંટણીઓ યોજાઈ શકે છે.

કેવી રીતે બદલાશે ચૂંટણી કાર્યક્રમ?

ક્યાં રાજ્યોનો 5 વર્ષનો કાર્યકાળ રહેશે?

આંધ્રપ્રદેશ, અરુણાચલ પ્રદેશ, ઓડિશા અને સિક્કિમ વિધાનસભાનો કાર્યકાળ લોકસભા સાથે સમાપ્ત થશે. હરિયાણા અને મહારાષ્ટ્રનો કાર્યકાળ 6 મહિના પછી સમાપ્ત થશે. એટલે કે આ બંને રાજ્યોમાં લગભગ સાડા છ મહિના અગાઉ વિધાનસભા ભંગ કરવી પડશે. જમ્મુ-કાશ્મીર વિધાનસભાનો કાર્યકાળ પણ લગભગ સાડા છ મહિના પહેલા સમાપ્ત થઈ જશે.

ક્યાં રાજ્યોનો 4 વર્ષનો કાર્યકાળ રહેશે?

ઝારખંડ, બિહાર અને દિલ્હી વિધાનસભાનો કાર્યકાળ માત્ર 4 વર્ષનો રહેશે. ઝારખંડમાં 8 મહિના પહેલા, દિલ્હીમાં 9 મહિના અને બિહારમાં લગભગ 16 મહિના પહેલા વિધાનસભા ભંગ કરવી પડશે.

ક્યાં રાજ્યોનો 3 વર્ષનો કાર્યકાળ રહેશે?

2026માં પશ્ચિમ બંગાળ, તમિલનાડુ, આસામ, કેરળ અને પુડુચેરીમાં ચૂંટણી યોજાશે. એટલે કે આ રાજ્યોની વિધાનસભાનો કાર્યકાળ માત્ર 3 વર્ષનો રહેશે.

ક્યાં રાજ્યોનો 2 વર્ષનો કાર્યકાળ?

ઉત્તર પ્રદેશ, ઉત્તરાખંડ, ગુજરાત, પંજાબ, ગોવા અને મણિપુરમાં વર્ષ 2027માં વિધાનસભાની ચૂંટણીઓ યોજાશે. આ રાજ્યોમાં વિધાનસભાનો કાર્યકાળ માત્ર 2 વર્ષનો રહેશે.

ક્યાં રાજ્યોમાં 1 વર્ષ કે તેથી ઓછો કાર્યકાળ?

બાકીના દસ રાજ્યો – હિમાચલ પ્રદેશ, મેઘાલય, નાગાલેન્ડ, ત્રિપુરા, કર્ણાટક, તેલંગાણા, મિઝોરમ, મધ્યપ્રદેશ, છત્તીસગઢ અને રાજસ્થાનમાં વિધાનસભાનો કાર્યકાળ એક વર્ષ કે તેથી ઓછો રહેશે. એવું પણ શક્ય છે કે મધ્યપ્રદેશ, છત્તીસગઢ અને રાજસ્થાન વિધાનસભાનો કાર્યકાળ છ મહિના સુધી લંબાવવામાં આવે, કારણ કે અહીં ડિસેમ્બર 2028માં ચૂંટણી યોજાશે.

આ માટે શું કરવાની જરૂર છે?

આ માટે બંધારણમાં સુધારો કરવો પડશે. પૂર્વ રાષ્ટ્રપતિ કોવિંદની સમિતિએ ભલામણ કરી હતી કે આ માટે બંધારણની કલમ 83 અને 172માં સુધારો કરવો પડશે અને સાથે જ નવી કલમ 82A પણ ઉમેરવી પડશે. કલમ 83માં લોકસભાનો કાર્યકાળ અને કલમ 182માં વિધાનસભાનો કાર્યકાળ 5 વર્ષ નક્કી કરવામાં આવ્યો છે. કમિટીના રિપોર્ટ અનુસાર આ બંધારણીય સુધારાને મંજૂરી આપવા માટે રાજ્યની વિધાનસભાઓની મંજૂરીની જરૂર રહેશે નહીં. એટલે કે કેન્દ્ર સરકાર આ સુધારો સીધો કરી શકે છે. જો કે, પાંચ વર્ષ પહેલા નગરપાલિકાઓ અને પંચાયતોને વિસર્જન કરવા માટે કલમ 325માં સુધારો કરવો પડશે. આ સુધારો ત્યારે જ અમલમાં આવશે જ્યારે તેને ઓછામાં ઓછા 15 રાજ્યોની વિધાનસભાઓમાંથી મંજૂરી મળે.

જો કોઈને બહુમતી ન મળે તો?

આપણા દેશમાં બહુ-પક્ષીય વ્યવસ્થા છે, તેથી કોઈ એક પક્ષ કે જોડાણને બહુમતી ન મળે તેવી પ્રબળ સંભાવના છે. આવી સ્થિતિમાં સરકાર બનાવવા માટે સૌથી મોટી પાર્ટી અથવા ગઠબંધનને આમંત્રણ આપી શકાય છે. જો હજુ પણ સરકાર નહીં બને તો મધ્યસત્ર ચૂંટણી થઈ શકે છે. પરંતુ ચૂંટણી પછી જે પણ સરકાર બનશે તેનો કાર્યકાળ પાંચ વર્ષનો રહેશે નહીં.

ઉદાહરણ તરીકે, 2029ની લોકસભા ચૂંટણીમાં, કોઈ એક પક્ષ કે ગઠબંધન પોતાના દમ પર સરકાર રચવામાં સક્ષમ નથી અને મધ્યસત્ર ચૂંટણીઓ યોજાય છે. જો આ પછી સરકાર બને છે તો તેનો કાર્યકાળ જૂન 2034 સુધી જ રહેશે. આ જ ફોર્મ્યુલા વિધાનસભામાં પણ લાગુ થશે.

તેવી જ રીતે, જો કોઈ સરકાર પાંચ વર્ષ પહેલાં પડી જાય છે, તો પછી માત્ર મધ્ય-સત્ર ચૂંટણી યોજાશે અને તેનો કાર્યકાળ પણ જૂન 2034 સુધી રહેશે. આ એટલા માટે છે કે એક દેશ, એક ચૂંટણીની પરંપરા તૂટે નહીં.