કાશ્મીરમાં નવો ખતરો, બની રહ્યા છે રોક ગ્લેશિયર

કાશ્મીર, 11 જાન્યુઆરી : કાશ્મીરમાં ગરમીના કારણે ત્યાંના 100થી વધુ સક્રિય પર્મફ્રોસ્ટ ઓગળવાનો ભય છે. જેને રોક ગ્લેશિયર્સ પણ કહેવામાં આવે છે. જેની અંદર મોટા પ્રમાણમાં પાણી એકઠું થાય છે. જો તાપમાન ખૂબ વધે તો તે પીગળે છે અને ખીણમાં ભારે વિનાશ સર્જી શકે છે. સૌથી વધુ અસર જેલમ બેસિનના 100 થી વધુ રોક ગ્લેશિયર્સને થશે, જો તાપમાન વધશે તો કેદારનાથ-ચમોલી-સિક્કિમ જેવી આફત સર્જશે.

તાજેતરમાં થયેલા એક અભ્યાસમાં સામે આવ્યું છે કે, આ અભ્યાસ કેરળની અમૃતા વિશ્વ વિદ્યાપીઠમના અમૃતા સ્કૂલ ફોર સસ્ટેનેબલ ફ્યુચર્સના સંશોધકો દ્વારા કરવામાં આવ્યો છે. એક અહેવાલ પ્રમાણે, ગ્લેશિયર પર 100 થી વધુ ખડકોએ પટ્ટા બનાવ્યા છે. તેના ભાગોમાં ફૂલી ગયા છે.એ સૂચવે છે કે પર્મફ્રોસ્ટ હવે ઓગળવાના શરૂ થયા છે. તેને પોતાની જગ્યાએથી ખસવાનું શરૂ કર્યું છે. જો આ વિસ્તાર વધુ ગરમ થશે તો જેલમ બેસિનમાં મોટાપાયે તબાહી થશે.

સૌથી મોટો ખતરો

જે રીતે ગ્લેશિયર પીગળી રહ્યા છે. તેથી તે ખડકો ગ્લેશિયરમાં ફેરવાઈ રહ્યા છે. જેના કારણે ચિરસર તળાવ અને બ્રામસર તળાવ પાસેનો વિસ્તાર વધુ જોખમી બન્યો છે. અહીં, કેદારનાથ, ચમોલી અથવા સિક્કિમ જેવા ગ્લેશિયલ લેક આઉટબર્સ્ટ ફ્લડ (GLOF) જેવા અકસ્માતો થઈ શકે છે. ચિરસર તળાવ રોક ગ્લેશિયરના ખૂણા પર બનેલ છે.

આ બંને તળાવોને ગ્લેશિયરમાંથી પાણી મળે છે. જો તેમની આસપાસનો પર્મફ્રોસ્ટ ઓગળશે તો નીચાણવાળા વિસ્તારોમાં ઝડપથી પાણી ભરાશે. ઉપરથી પાણીનો મોટો જથ્થો ખીણ તરફ વહી જશે, જેથી નીચાણવાળા વિસ્તારોમાં રહેતા લોકોને મોટી આફતનો સામનો કરવો પડશે. અહીંના ઢોળાવ 12 ડિગ્રીથી 25થી 65 ડિગ્રી સુધીના છે. તેથી આપત્તિની તીવ્રતા ખૂબ જ ભયંકર હશે.

ખડક ગ્લેશિયરની અંદર ઘણું પાણી એકઠું થાય છે

પર્મફ્રોસ્ટ વાસ્તવમાં જમીનના તે સ્તરો છે જે ઓછામાં ઓછા બે વર્ષથી સ્થિર છે. ગ્રીનલેન્ડ, અલાસ્કા અને સાઇબિરીયામાં આ વધુ જોવા મળે છે. પરંતુ હિમાલયના રોક ગ્લાસિયર વિશે માહિતી ઘણી ઓછી છે. વિશ્વના કેટલાક પર્વતીય વિસ્તારોમાં જળ વાયુ પરિવર્તનની દ્રષ્ટિએ રોક ગ્લાસિયર ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ માનવામાં આવે છે. કારણ કે તેની અંદર બરફ અને પાણીનો વિશાળ જથ્થો છે.

ભારત અને વિદેશની મોટી વૈજ્ઞાનિક સંસ્થાઓએ પણ અભ્યાસમાં ભાગ લીધો

આ અભ્યાસ અમેરિકન જિયોફિઝિકલ યુનિયનના અર્થ એન્ડ સ્પેસ સાયન્સ જર્નલમાં પણ પ્રકાશિત થયો છે. જિયોલોજિકલ સર્વે ઓફ ઈન્ડિયા, આઈઆઈટી બોમ્બે, મોનાશ રિસર્ચ એકેડમી, નોર્થંબ્રિયા યુનિવર્સિટી, ઈસરો અને આઈઆઈએસસી બેંગલુરુના વૈજ્ઞાનિકો પણ આ અભ્યાસમાં સામેલ થયા હતા.

રોક ગ્લેશિયર્સ ક્યાં અને કેવી રીતે બને છે?

જ્યારે પર્મફ્રોસ્ટ રોક અને બરફ એકસાથે થીજી જાય છે ત્યારે પર્વતો પર રોક ગ્લેશિયર્સ બને છે. સામાન્ય રીતે પહેલાથી અસ્તિત્વમાં રહેલા ગ્લેશિયરમાં પથ્થર અને માટીનો કચરો ભળે છે. ત્યારે જેમ જેમ આ ગ્લેશિયર પીગળશે તેમ તેમ આ ખડકાળ માટી અને બરફ ગ્લેશિયરમાં ફેરવાશે. છેલ્લા પાંચ દાયકામાં પૃથ્વી પર આ પ્રક્રિયા ગ્લોબલ વોર્મિંગના કારણે ખૂબ જ ઝડપથી થઈ રહી છે.

રોક ગ્લેશિયર્સ કેવા દેખાય છે?

દેખાવમાં તેઓ ઘાસના મેદાન અથવા સામાન્ય ક્ષેત્રની જેમ દેખાય છે. ઘણી વખત લોકો તેની ઉપર ઘર વગેરે પણ બનાવે છે. અથવા તેમના પર નાના જંગલો પણ ઉગે છે. પરંતુ જ્યારે તેમનો ભૌગોલિક દૃષ્ટિકોણ જોવામાં આવે છે ત્યારે ખબર પડે છે કે આ એક ખડક ગ્લેશિયર છે.

50 ચોરસ કિમીથી વધુ વિસ્તારમાં 207 રોક ગ્લેશિયર

હિમાલયમાં હાજર રોક ગ્લેશિયર્સ વિશે માહિતી ઓછી હોવાના કારણે, સમગ્ર હિમાલયના ક્યાં પટ્ટામાં આ પ્રકારનો ખતરો આવી શકે છે તે કહી શકાય તેમ નથી. રેમ્યા અને તેની ટીમે સેટેલાઇટ ઇમેજ અને જમીન પર જઈને આ અભ્યાસ કર્યો ત્યારબાદ પર્મફ્રોસ્ટ ઝોનનો નકશો બનાવવામાં આવ્યો. તેઓએ 50 ચોરસ કિલોમીટરથી વધુ વિસ્તારમાં 207 રોક ગ્લેશિયરની શોધી કરી છે.

કાશ્મીર ખીણ સંકટને આરે

રેમ્યાએ જણાવ્યું કે આ રોક ગ્લેશિયર સક્રિય છે. અથવા સક્રિય થવાના છે. વર્ષ 2022માં ઈન્ડિયન જર્નલ ઓફ જીઓસાયન્સીસમાં એક અહેવાલ પ્રકાશિત થયો હતો કે કાશ્મીર ઘાટીમાં ગ્લેશિયર ઝડપથી પીગળી રહ્યા છે. તેથી ગ્લેશિયરનું રોક ગ્લેશિયરમાં રૂપાંતર થવુએ મોટું જોખમ છે. કોઈપણ જગ્યાએ ગ્લેશિયર ઓગળવાનો આ છેલ્લો તબક્કો માનવામાં આવે છે. મતલબ કે જેલમ બેસિનમાં ગમે ત્યારે મોટી દુર્ઘટના સર્જાઈ શકે છે.

ગલન પરમાફ્રોસ્ટના નુકસાનનું સૌથી મોટું ઉદાહરણ

સમગ્ર વિશ્વમાં ગરમી વધતાં આવા પર્મફ્રોસ્ટ પીગળી રહ્યા છે. તેના કારણે ગ્લેશિયરમાંથી ખડકો તૂટવાનું અને પીગળીને નીચે આવવાનું જોખમ વધી ગયું છે. ક્યુબેકના નુનાવિક અને તેની આસપાસના વિસ્તારો મોટાભાગે પર્મફ્રોસ્ટ મેદાનો પર સ્થિત હતા. પરંતુ છેલ્લા દાયકામાં અંદરનો બરફ પીગળવા લાગ્યો. જેના કારણે ભૂસ્ખલન, માટી ધસી પદવી અને અન્ય જોખમો સર્જાવા લાગ્યા છે. થોડા વર્ષોમાં લોકો અહીં રહેવાનું બંધ કરે તેવી શક્યતા પણ છે.

આ પણ વાંચો : વિન્ટર ઓલિમ્પિક્સની સાથે બરફમાં રમાતી વિશ્વની લોકપ્રિય રમત પણ ખતરામાં