‘ખનીજ પરની રોયલ્ટી એ ટેક્સ નથી’ : SCના આ નિર્ણયથી રાજ્ય સરકારોને કેવી રીતે થશે મોટો ફાયદો?

નવી દિલ્હી, 26 જુલાઇ: ખાણ-ખનીજ વિભાગને લઈ સુપ્રીમ કોર્ટે ગુરુવારે ઐતિહાસિક નિર્ણય આપ્યો છે. સુપ્રીમ કોર્ટની નવ જજની બેન્ચે 8:1ની બહુમતી સાથે પોતાનો ચુકાદો આપતાં કહ્યું હતું કે ખનીજ પરની રોયલ્ટીને ટેક્સ ગણી શકાય નહીં. આ સાથે એવું પણ કહેવામાં આવ્યું હતું કે રાજ્ય સરકારોને ખનીજ પર ટેક્સ લગાવવાનો અધિકાર છે. સુપ્રીમ કોર્ટના આ નિર્ણયને ઓડિશા, બંગાળ, ઝારખંડ અને છત્તીસગઢ જેવા ખનિજ સમૃદ્ધ રાજ્યો માટે મોટી જીત માનવામાં આવી રહી છે. તે જ સમયે, આનાથી કેન્દ્ર સરકારને મોટો ફટકો પડ્યો છે.

ચીફ જસ્ટિસ ડીવાય ચંદ્રચુડે કહ્યું, ‘રોયલ્ટીને ટેક્સ ગણી શકાય નહીં. ઈન્ડિયા સિમેન્ટ્સ કેસમાં કોર્ટે પોતાના નિર્ણયમાં જે કહ્યું હતું કે રોયલ્ટી ટેક્સ છે, તે ખોટું હતું. સરકારને કરાયેલી ચૂકવણીને માત્ર કર ગણી શકાય નહીં કારણ કે કાયદામાં તેની બાકી રકમની વસૂલાતની જોગવાઈ છે. જો કે, જસ્ટિસ બીવી નાગરથના, જેઓ 9 જજોની બેન્ચનો ભાગ હતા, તેઓ આ નિર્ણય સાથે અસંમત હતા. તેમણે કહ્યું કે રોયલ્ટી એક પ્રકારનો ટેક્સ છે અને રાજ્યોને ખનિજો પર ટેક્સ અથવા કોઈપણ ફી લગાવવાનો કોઈ અધિકાર નથી. શું હતો આ સમગ્ર મામલો? સુપ્રીમ કોર્ટે પોતાના નિર્ણયમાં શું કહ્યું? અને આ નિર્ણયની શું અસર થશે? જાણો આ સાથે જોડાયેલી દરેક વાત…

શું હતો આ મામલો?

આ સમગ્ર મામલો ખનીજ અને ખનીજની જમીન પર લાદવામાં આવેલા કર અને રોયલ્ટી સાથે સંબંધિત હતો. ખનીજ અને ખનિજ જમીન પર રોયલ્ટી અથવા ટેક્સ લાદતા રાજ્ય સરકારોના કાયદાને સુપ્રીમ કોર્ટમાં પડકારવામાં આવ્યો હતો. રાજસ્થાન અને ઉત્તર પ્રદેશ જેવા રાજ્યોએ ખાણોમાંથી નીકળતા કોલસા અને કોલસાની ધૂળના પરિવહન પર સેસ લાદવાની માગણી કરી હતી. તે જ સમયે, બિહારે પણ 1992 અને 1994માં સમાન કાયદા લાગુ કર્યા હતા.

2011માં સુપ્રીમ કોર્ટની ત્રણ જજની બેન્ચે તેને નવ જજની બેંચમાં ટ્રાન્સફર કરી હતી. કારણ કે 1989માં સાત જજોની બેન્ચે આનાથી સંબંધિત નિર્ણય આપ્યો હતો. 1989માં, ઈન્ડિયા સિમેન્ટ્સ વિરુદ્ધ તમિલનાડુ સરકારના કેસમાં, સુપ્રીમ કોર્ટે 1957ના માઈન્સ એન્ડ મિનરલ્સ (ડેવલપમેન્ટ એન્ડ રેગ્યુલેશન) એક્ટ હેઠળ રોયલ્ટીને ટેક્સ તરીકે ગણી હતી. ત્યારે કોર્ટે કહ્યું હતું કે આવી રોયલ્ટી પર ટેક્સ અથવા સેસ લાદવો એ રાજ્ય સરકારોની કાયદાકીય ક્ષમતાની બહાર છે. 2011 માં, જસ્ટિસ એસએચ કાપડિયાની આગેવાની હેઠળની ત્રણ જજોની બેન્ચે આ કેસને નવ જજની બેન્ચને મોકલતી વખતે ઘણા પ્રશ્નોનો નિર્ણય કર્યો હતો. સૌથી મોટો પ્રશ્ન એ હતો કે શું 1957ના MMDRA હેઠળ રોયલ્ટીને ટેક્સ ગણી શકાય કે નહીં?

સુપ્રીમ કોર્ટે શું નિર્ણય લેવાનો હતો?

કોર્ટે 1957ના MMDRAના સેક્શન 9માં નિર્ધારિત રોયલ્ટીના અવકાશની તપાસ કરવાની હતી અને તેને ‘ટેક્સ’ ગણાવી શકાય કે કેમ તે નક્કી કરવાનું હતું. આ સાથે એ પણ જોવાનું હતું કે રાજ્ય સરકારોને આ કાયદાની કલમ 15(1) હેઠળ ખનીજ સંબંધિત નિયમો બનાવવાનો અધિકાર છે કે કેમ? કોર્ટે નક્કી કરવાનું હતું કે શું બંધારણની સાતમી અનુસૂચિની યાદી II ની એન્ટ્રી 50 રાજ્ય સરકારને ખનીજ પર કર લાદવાનો અધિકાર આપે છે? અને શું રાજ્ય સરકારો યાદી II ની એન્ટ્રી 49 હેઠળ જમીન અને ઇમારતો પર ટેક્સ લાદી શકે છે?

સુપ્રીમ કોર્ટે શું આપ્યો નિર્ણય?

ચીફ જસ્ટિસ ડીવાય ચંદ્રચુડ ઉપરાંત 9 જજોની બેંચમાં જસ્ટિસ હૃષિકેશ રોય, જસ્ટિસ અભય ઓકા, જસ્ટિસ બીવી નાગરથના, જસ્ટિસ જેબી પારડીવાલા, જસ્ટિસ મનોજ મિશ્રા, જસ્ટિસ ઉજ્જલ ભુઈયા, જસ્ટિસ એસસી શર્મા અને જસ્ટિસ એજી મસીહ સામેલ હતા. નવ ન્યાયાધીશોની બેન્ચે 8:1ની બહુમતી સાથે પોતાનો ચુકાદો આપતાં કહ્યું હતું કે ખનીજ અને ખનિજ જમીન પરની રોયલ્ટીને ટેક્સ તરીકે ગણી શકાય નહીં. ખંડપીઠે 1989ના સુપ્રીમ કોર્ટના નિર્ણયને રદ કર્યો હતો.

સુપ્રીમ કોર્ટે કહ્યું કે 1957નો MMDR એક્ટ રાજ્ય સરકારની કર લાદવાની સત્તાઓને પ્રતિબંધિત કરતું નથી. તે કાયદાની કલમ 9 હેઠળ રોયલ્ટીને ટેક્સ ગણી શકાય નહીં. કોર્ટે કહ્યું કે લિસ્ટ II ની એન્ટ્રી 49 તમામ પ્રકારની જમીનને આવરી લે છે, જેમાં ખનિજો ધરાવતી જમીનનો પણ સમાવેશ થાય છે. તેથી રાજ્ય સરકાર તેના પર ટેક્સ લાદી શકે છે. કોર્ટે એમ પણ કહ્યું હતું કે ખનીજ સંબંધિત કાયદામાં લિસ્ટ II ના એન્ટ્રી 50 II માં સંસદ દ્વારા લાદવામાં આવેલા પ્રતિબંધો એન્ટ્રી 49 પર લાગુ થઈ શકે નહીં.

જસ્ટિસ નાગરથનાએ શું કહ્યું?

જસ્ટિસ નાગરથ્ના એકમાત્ર એવા જજ છે જેઓ આ નિર્ણય સાથે અસંમત હતા. તેમણે કહ્યું કે રોયલ્ટી એક ટેક્સ છે, તેથી MMDR કાયદા અનુસાર રાજ્ય સરકાર ખનિજો પર ટેક્સ લાદી શકે નહીં. તેમણે એમ પણ કહ્યું હતું કે લિસ્ટ II ની એન્ટ્રી 49 હેઠળની ‘જમીન’માં ખનીજ ધરાવતી જમીનનો સમાવેશ થશે નહીં, કારણ કે આનાથી ખનિજ અધિકારો પર બમણો કર લાગશે. જસ્ટિસ નાગરથનાએ કહ્યું કે રાજ્યોને ખનિજો પર કર લાદવાની મંજૂરી આપવાથી રાષ્ટ્રીય સંસાધનો પર એકરૂપતાનો અભાવ આવશે. આ રાજ્યો વચ્ચે ફરજિયાત સ્પર્ધાને પણ ઉત્તેજન આપી શકે છે, જે સંઘીય માળખાના પતન તરફ દોરી શકે છે.

હવે આગળ શું?

સુપ્રીમ કોર્ટના આ નિર્ણયનો અમલ ક્યારે થશે? આ અંગે નિર્ણય લેવાનો બાકી છે. ઘણા રાજ્યોએ પહેલાથી જ આ નિર્ણયને લાગુ કરવાની માંગ કરી છે, જ્યારે સોલિસિટર જનરલે નિર્ણયની તારીખથી જ તેને લાગુ કરવાની વિનંતી કરી હતી. હવે સુપ્રીમ કોર્ટ આગામી બુધવારે આ અંગે સુનાવણી કરશે.

નિર્ણયની શું અસર થઈ શકે?

– રાજ્યો પરઃ સુપ્રીમ કોર્ટના આ નિર્ણયથી ઝારખંડ અને ઓડિશા જેવા ખનિજ સમૃદ્ધ રાજ્યોની આવકમાં વધારો થવાની ધારણા છે. હવે રાજ્ય સરકારો પણ ખનિજો અને ખાણોને લગતા કાયદાઓ બનાવી શકશે.

– કેન્દ્ર પર: આ નિર્ણય સાથે, ખનીજ સંબંધિત બાબતોમાં કેન્દ્ર અને રાજ્યો વચ્ચે સત્તાનું વિભાજન સ્પષ્ટ થઈ ગયું છે. જો સુપ્રીમ કોર્ટ આ નિર્ણયનો અગાઉથી અમલ કરે તો કેન્દ્રને રાજ્યોને મોટી રકમ ચૂકવવી પડી શકે છે.

– ઉદ્યોગ પરઃ જો કે, ખાણ ઉદ્યોગ આ નિર્ણયથી ચિંતિત છે. ખાણકામ ઉદ્યોગને ચિંતા છે કે આનાથી ડબલ ટેક્સેશન થઈ શકે છે અને ખાણકામની કિંમત વધી શકે છે.

ભારતમાં ખાણકામ ઉદ્યોગ કેટલો મોટો છે?

ખનિજ મંત્રાલયના જણાવ્યા અનુસાર, 2021-22માં ભારતમાં ખાણોની સંખ્યા 1,319 હતી. જ્યારે 2020-21માં તેમની સંખ્યા 1,375 હતી. જો કે, તેમાં ગૌણ ખનિજો, બળતણ ખનિજો અને પરમાણુ ખનિજો ધરાવતી ખાણોનો સમાવેશ થતો નથી. સૌથી વધુ 263 ખાણો મધ્યપ્રદેશમાં છે. આ પછી ગુજરાતમાં 147, કર્ણાટકમાં 132, ઓડિશામાં 128, છત્તીસગઢમાં 114, આંધ્રપ્રદેશમાં 108, રાજસ્થાનમાં 90, તમિલનાડુમાં 88, મહારાષ્ટ્રમાં 73, ઝારખંડમાં 45 અને તેલંગાણામાં 39 ખાણો છે.

માત્ર સાત રાજ્યોમાં 97 ટકાથી વધુ ખનિજોનું ઉત્પાદન થયું હતું. સૌથી વધુ ખનિજ ઉત્પાદન ઓડિશામાં થાય છે. 2021-22માં ઓડિશામાં 44.11%, છત્તીસગઢમાં 17.34%, રાજસ્થાનમાં 14.10%, કર્ણાટકમાં 13.24%, ઝારખંડમાં 4.36%, મધ્ય પ્રદેશમાં 2.44% અને મહારાષ્ટ્રમાં 1.45% ખનિજોનું ઉત્પાદન થયું હતું. 2021-22માં ભારતમાં રૂ. 2.11 લાખ કરોડથી વધુના ખનિજોનું ઉત્પાદન થયું હતું.

આ પણ વાંચો : પૂર્ણા નદી ગાંડીતૂર થતાં નવસારી શહેર પાણીમાં ગરકાવ, સુરતને જોડતો સ્ટેટ હાઈવે બંધ