જો ભારત પર ઇઝરાયેલ જેવો ઘાતક હુમલો થાય તો આપણું ‘ડિફેન્સ કવચ’ કેટલું સક્ષમ છે, આવો જાણીએ 

HD ન્યુઝ, 15 એપ્રિલ : Indian Air Defence Systems: ભારત પાસે અનેક પ્રકારની હવાઈ સંરક્ષણ પ્રણાલીઓ છે, જે દુશ્મનોના હવાઈ હુમલાને નષ્ટ કરવામાં સક્ષમ છે.જો ભારત પર ઈઝરાયેલ જેવો હુમલો થાય તો, શું ભારતીય સૈન્યની એર ડિફેન્સ સિસ્ટમ લોકોને દુશ્મનની મિસાઈલ અને ડ્રોન હુમલાઓથી બચાવી શકશે? ભારત પાસે કેટલા પ્રકારની હવાઈ સંરક્ષણ પ્રણાલીઓ છે? તેઓ કેવી રીતે કામ કરે છે? તેમની શ્રેણી શું છે? આવો જાણીએ.

ભારતમાં અનેક સ્તરે એર ડિફેન્સ સિસ્ટમ કાર્યરત છે.

• ફર્સ્ટ- લોંગ રેન્જ ઈન્ટરસેપ્શન એટલે કે ભારતીય બેલિસ્ટિક મિસાઈલ ડિફેન્સ પ્રોગ્રામ.
• બીજું- ઇન્ટરમીડિયેટ ઇન્ટરસેપ્શન એટલે કે S-400 ટ્રાયમ્ફ એર ડિફેન્સ સિસ્ટમ.
• ત્રીજું- શોર્ટ રેન્જ ઈન્ટરસેપ્શન એટલે કે આકાશ એર ડિફેન્સ સિસ્ટમ
• ચોથું- ખૂબ જ ટૂંકી રેન્જ ઈન્ટરસેપ્શન એટલે કે MANPADS અને એન્ટી એરક્રાફ્ટ ગન.

ભારતીય બેલિસ્ટિક મિસાઇલ સંરક્ષણ કાર્યક્રમ

આ કાર્યક્રમ અંતર્ગત વિવિધ રેન્જની બેલેસ્ટિક મિસાઈલો સામે રક્ષણ આપવા માટે સંરક્ષણ પ્રણાલી બનાવવામાં આવી છે. આ માટે, બે સ્તરવાળી ઇન્ટરસેપ્ટર મિસાઇલ બનાવવામાં આવી હતી. આ છે- પૃથ્વી એર ડિફેન્સ (PAD), જેની મિસાઈલ ખૂબ જ ઊંચાઈ સુધી પહોંચી શકે છે અને દુશ્મનના લક્ષ્યોને નષ્ટ કરી શકે છે. બીજું એડવાન્સ્ડ એર ડિફેન્સ (એએડી) છે, તેની મિસાઈલો ઓછી ઊંચાઈના લક્ષ્યોને નષ્ટ કરવા માટે બનાવવામાં આવી છે.

આ મિસાઈલ સિસ્ટમ 5 હજાર કિલોમીટર કે તેથી વધુ દૂરથી આવતા હવાના જોખમોને નષ્ટ કરે છે. કારણ કે ભારતને હંમેશા પાકિસ્તાન અને ચીનની બેલેસ્ટિક મિસાઈલોનો ખતરો રહ્યો છે. PAD સિસ્ટમની મિસાઇલોની રેન્જ 300 થી 2000 કિલોમીટર છે. તેઓ જમીનથી 80 કિલોમીટર ઉપર દુશ્મનના લક્ષ્યોને નષ્ટ કરી શકે છે. આ મિસાઇલો 6174 કિમી પ્રતિ કલાકની ઝડપે દુશ્મન તરફ આગળ વધે છે. જેમાં પૃથ્વી શ્રેણીની તમામ મિસાઈલોનો સમાવેશ થાય છે.

જો આપણે એડવાન્સ્ડ એર ડિફેન્સ એટલે કે AAD ની વાત કરીએ તો તેની મિસાઈલ વાતાવરણની નીચે મહત્તમ 30 કિલોમીટરની ઊંચાઈ સુધીના લક્ષ્યોને નષ્ટ કરી શકે છે. તેમની ઓપરેશનલ રેન્જ 150 થી 200 કિલોમીટરની છે. આ મિસાઇલો 5556 કિમી પ્રતિ કલાકની ઝડપે દુશ્મન તરફ આગળ વધે છે.

ઇન્ટરમીડિયેટ ઇન્ટરસેપ્શન એટલે કે S-400 એર ડિફેન્સ સિસ્ટમ

S-400 એક સમયે 72 મિસાઈલ લોન્ચ કરી શકે છે. આ એર ડિફેન્સ સિસ્ટમને ખસેડવી ખૂબ જ સરળ છે કારણ કે તેને 8X8 ટ્રક પર ફિટ કરી શકે છે. માઈનસ 50 ડીગ્રીથી માઈનસ 70 ડીગ્રી સુધીના તાપમાનમાં કામ કરવામાં સક્ષમ આ મિસાઈલને નષ્ટ કરવી દુશ્મન માટે ખુબ જ મુશ્કેલ છે. કારણ કે તેની કોઈ નિશ્ચિત સ્થિતિ નથી. તેથી તેને સરળતાથી શોધી શકાતું નથી.

S-400 મિસાઇલ સિસ્ટમમાં ચાર પ્રકારની મિસાઇલો છે જેની રેન્જ 40, 100, 200 અને 400 કિમી છે. આ સિસ્ટમ 100 થી 40 હજાર ફીટની વચ્ચે ઉડતા દરેક લક્ષ્યને ઓળખી શકે છે અને તેનો નાશ કરી શકે છે. S-400 મિસાઈલ સિસ્ટમનું રડાર ખૂબ જ અત્યાધુનિક અને શક્તિશાળી છે. તેનું રડાર 600 કિમી સુધીની રેન્જમાં લગભગ 300 લક્ષ્યોને ટ્રેક કરી શકે છે. આ સિસ્ટમ મિસાઈલ, એરક્રાફ્ટ કે ડ્રોન દ્વારા કોઈપણ પ્રકારના હવાઈ હુમલાનો સામનો કરવામાં સક્ષમ છે.

પેચોરા મિસાઇલ સિસ્ટમ

પેચોરા સપાટીથી હવામાં પ્રહાર કરતી મિસાઈલ છે. ભારત પાસે 30 સ્ક્વોડ્રન છે. જેઓ અલગ-અલગ સરહદો પર સુરક્ષા માટે તૈનાત છે. તેના 12 વેરિયન્ટ્સ છે, જેનો ઉપયોગ વિશ્વના 31 દેશો દ્વારા કરવામાં આવી રહ્યો છે. તેમાં લગાવવામાં આવેલી મિસાઈલનું વજન 953 કિલોગ્રામ છે.

તેની ટોચે 60 કિલોનું ખંડિત ઉચ્ચ વિસ્ફોટક હથિયાર મૂકવામાં આવ્યું છે. તેની ઓપરેશનલ રેન્જ 3.5 થી 35 કિમી છે. તે મહત્તમ 59 હજાર ફૂટની ઊંચાઈ સુધી પહોંચી શકે છે. તેની ઝડપ 3704 થી 4322 કિમી/કલાકની છે. પેચોરા મિસાઈલની સૌથી ખાસ વાત એ છે કે તેની ઓછી ઊંચાઈએ ઉડતા લક્ષ્યોને નષ્ટ કરવાની શક્તિ છે. તેનું રડાર 32 થી 250 કિલોમીટરની રેન્જમાં દુશ્મનો પર નજર રાખે છે.

મિસાઈલ થોડી જૂની ટેક્નોલોજી પર કામ કરે છે, એટલે કે રેડિયો કમાન્ડ ગાઈડન્સ સિસ્ટમ પર. કોઈપણ આધુનિક એરક્રાફ્ટ બધું બંધ કરી શકે છે પરંતુ તે તેના રેડિયોને બંધ કરી શકતું નથી. જો દુશ્મનનું વિમાન અથવા હેલિકોપ્ટર રેડિયો બંધ કરી શકતું નથી, તો આ મિસાઈલ તેને નષ્ટ કરી દેશે. તે નાના ડ્રોનનો પણ નાશ કરે છે.

આકાશ એર ડિફેન્સ સિસ્ટમ

આકાશ મિસાઈલ સિસ્ટમના એક યુનિટમાં ચાર મિસાઈલ છે. જે અલગ-અલગ લક્ષ્યોને નષ્ટ કરી શકે છે. દેશમાં તેના 3 પ્રકારો છે – પ્રથમ છે આકાશ MK – તેની રેન્જ 30KM છે. બીજું MK-2 – રેન્જ 40KM છે. ત્રીજો NG – રેન્જ 80KM છે. આકાશ-એનજી 20 કિમીની ઊંચાઈએ પહોંચીને દુશ્મનના વિમાનો અથવા મિસાઈલોને નષ્ટ કરી શકે છે.

તેની સ્પીડ 3087 કિમી પ્રતિ કલાક છે. આકાશ-NGમાં ડ્યુઅલ પલ્સ સોલિડ રોકેટ મોટર છે, જે તેની ઝડપ વધારે છે. તેની રેન્જ 40 થી 80 કિમી છે. તેમાં એક સક્રિય ઇલેક્ટ્રોનિકલી સ્કેન કરેલ એરે મલ્ટી-ફંક્શન રડાર પણ છે જે એકસાથે અનેક દુશ્મન મિસાઇલો અથવા એરક્રાફ્ટને સ્કેન કરી શકે છે.

આકાશ-એનજીનું કુલ વજન 720 કિલો છે. તેની લંબાઈ 19 ફૂટ અને વ્યાસ 1.16 ફૂટ છે. તે પોતાની સાથે 60 કિલો વજનના હથિયારો લઈ જઈ શકે છે. આકાશ-એનજી મિસાઇલનું જૂનું સંસ્કરણ પણ ચીન સાથેના સરહદ વિવાદ દરમિયાન લદ્દાખમાં વાસ્તવિક નિયંત્રણ રેખા (LAC) પર તૈનાત કરવામાં આવ્યું હતું.

સ્પાયડર… ઝડપ એટલી કે રડાર પણ તેને પકડી શકતું નથી

જો તેને સરહદની આસપાસ તૈનાત કરવામાં આવશે તો દુશ્મનનો કોઈપણ હવાઈ હુમલો નકામો થઈ જશે. અન્ય હવાઈ સંરક્ષણ પ્રણાલીઓની તુલનામાં, તે હળવા, ઘાતક અને સચોટ છે. આ મિસાઈલથી તમે એરક્રાફ્ટ, ફાઈટર જેટ, હેલિકોપ્ટર, ડ્રોન અથવા પ્રિસિઝન ગાઈડેડ મિસાઈલને નિશાન બનાવી શકો છો.

સ્પાઈડરના બે પ્રકાર છે. સ્પાઈડર-એસઆર એટલે કે ટૂંકી શ્રેણી. બીજું સ્પાઈડર-એમઆર એટલે કે મધ્યમ શ્રેણી. બંને દરેક ઋતુમાં કામ કરે છે. સ્પાઈડર મિસાઈલ બે પ્રકારની હોય છે. સ્પાઈડર પાયથોન-5નું વજન 105 કિલો છે. જ્યારે ડર્બીનું વજન 118 કિ.ગ્રા. પાયથોન લગભગ 40 કિમીનું એર ડિફેન્સ પૂરું પાડે છે. જ્યારે સ્પાઈડર એમઆર અને એલઆર (લોંગ રેન્જ)થી 80 કિ.મી. આ બંને મિસાઈલ 360 ડિગ્રીમાં ફરી શકે છે અને ફાયર કરી શકે છે.

પાયથોન 10.2 ફૂટ જ્યારે, ડર્બી 11.11 ફૂટ લાંબી છે. પાયથોન 11 કિલો અને ડર્બી 23 કિગ્રાનું વોરહેડ લઈ જઈ શકે છે. પાયથોનની રેન્જ 20 કિમી છે જ્યારે ડર્બીની રેન્જ 50 કિમી છે. પાયથોન 30 હજાર ફૂટની ઉંચાઈ સુધી પહોંચી શકે છે. જ્યારે, ડર્બી 52 હજાર ફૂટની ઊંચાઈએ પહોંચે છે.

તેની ઝડપ સૌથી ખતરનાક છે. આ મિસાઇલો 4900 કિમી પ્રતિ કલાકની ઝડપે લક્ષ્ય તરફ આગળ વધે છે. લક્ષ્યને લૉક કર્યા પછી બંને મિસાઇલોને ફાયર કરે છે. પછી જ્યાં સુધી તે દુશ્મનનો નાશ ના કરે ત્યાં સુધી તેઓ પીછો છોડતા નથી.

9K33 ઓસા એકે સંરક્ષણ સિસ્ટમ

આ એક એર ડિફેન્સ સિસ્ટમ છે જેને સરળતાથી ગમે ત્યાં લઈ જઈ શકાય છે. તે ટૂંકી રેન્જની સપાટીથી હવામાં પ્રહાર કરતી મિસાઈલ છે. તે 17.5 ટનના BMP વાહન પર ફીટ કરવામાં આવ્યું છે. તે એકસાથે 5 સૈનિકો દ્વારા ચલાવવામાં આવે છે. તેની ઓપરેશનલ રેન્જ 15 થી 18 કિલોમીટરની છે. તે મહત્તમ 80 કિમી પ્રતિ કલાકની ઝડપે દોડી શકે છે. તેમાં રહેલી મિસાઈલોની રેન્જ 15 કિલોમીટર છે. તેઓ મહત્તમ 3704 કિમી પ્રતિ કલાકની ઝડપે દુશ્મન તરફ આગળ વધે છે.

LRSAM મિસાઇલ સિસ્ટમ

ભારતે LRSAM મિસાઈલ બનાવી છે. તે 400 કિલોમીટરની રેન્જ સાથેની સ્વદેશી સપાટીથી હવામાં પ્રહાર કરનારી મિસાઈલ છે. તે દુશ્મનના એરોપ્લેન, ફાઈટર જેટ, રોકેટ, હેલિકોપ્ટર કે મિસાઈલને તોડી પાડવા સક્ષમ છે. તે 350 થી 400 કિલોમીટરની રેન્જમાં હુમલો કરી શકે છે. હાલમાં 70 કિલોમીટરની રેન્જ ધરાવતી મિસાઈલ બનાવવામાં આવી છે. આ એક મિસાઈલ સિસ્ટમ હશે જે ઈઝરાયેલના આયર્ન ડોમની જેમ કામ કરશે. તે 16 કિલોમીટરની મહત્તમ ઊંચાઈ સુધી પહોંચી શકે છે. તેની પાછળથી કોઈ ધુમાડો નીકળતો નથી, તેથી તેને શોધવાનું મુશ્કેલ બનશે.

2K12 કુબ મિસાઇલો

આ સપાટીથી હવામાં નીચા અને મધ્યમ સ્તરની હવા સંરક્ષણ પ્રણાલી છે. તેના રડારની રેન્જ 75 કિલોમીટર છે. જેમાં લોન્ચર અને મિસાઈલનું કુલ વજન 599 કિલો છે. તેની મિસાઇલોમાં ફ્રેગમેન્ટેશન બ્લાસ્ટ વોરહેડ્સ છે. મહત્તમ શ્રેણી 24 કિલોમીટર છે. તેની મિસાઈલ મહત્તમ 46 હજાર ફૂટની ઊંચાઈ સુધી પહોંચી શકે છે. મિસાઇલો 3457 કિમી પ્રતિ કલાકની ઝડપે દુશ્મન તરફ આગળ વધે છે.

QRSAM મિસાઇલ સિસ્ટમ

આ મિસાઇલો સ્વદેશી રેડિયો ફ્રીક્વન્સી સીકર્સથી સજ્જ છે. આ સિવાય આ સિસ્ટમમાં મોબાઈલ લોન્ચર, ઓટોમેટેડ કમાન્ડ એન્ડ કંટ્રોલ સિસ્ટમ, સર્વેલન્સ અને મલ્ટી-ફંક્શન રડાર પણ છે. આ મિસાઈલ ફાયર કર્યા પછી તેને ભૂલી જાવ. તે તેનો પીછો કરીને તેના લક્ષ્યને મારી નાખે છે.

HMX/TNT અથવા પ્રી-ફ્રેગમેન્ટેડ વોરહેડ QRSAM ની ટોચ પર માઉન્ટ કરી શકાય છે. વોરહેડનું વજન 32 કિલો હોઈ શકે છે. મિસાઈલની રેન્જ 3 થી 30 કિમી છે. તે 98 ફૂટથી 33 હજાર ફૂટની ઊંચાઈ સુધી પહોંચી શકે છે. તેની મહત્તમ ઝડપ મેક 4.7 એટલે કે 5757.70 કિમી/કલાક છે. તેને છ ટ્યુબ સાથે લોન્ચર ટ્રકમાંથી ફાયર કરી શકાય છે.

MRSAM એર ડિફેન્સ સિસ્ટમ

સપાટીથી હવામાં પ્રહાર કરતી મિસાઇલો દુશ્મનના વિમાન, હેલિકોપ્ટર, સબસોનિક અથવા સુપરસોનિક ક્રૂઝ મિસાઇલોને નીચે પાડી શકે છે. MRSAM નું વજન લગભગ 275 kg છે. લંબાઈ 4.5 મીટર અને વ્યાસ 0.45 મીટર છે. આ મિસાઈલ પર 60 કિલો વોરહેડ લોડ કરી શકાય છે.

એકવાર લોન્ચ થયા પછી, MRSAM આકાશમાં 16 કિમી સુધીના લક્ષ્યોને સીધા જ હિટ કરી શકે છે. જો કે, તેની રેન્જ 0.5 કિમીથી 100 કિમી સુધીની છે. તેની સ્પીડ 680 મીટર પ્રતિ સેકન્ડ એટલે કે 2448 કિમી/કલાક છે. તેની ઝડપ પણ તેને અત્યંત જીવલેણ બનાવે છે.

આ પણ વાંચો :સોશિયલ મીડિયા પ્લેટફોર્મ X પર ‘રાજપુત વિરોધી મોદી’ કેમ કરી રહ્યું છે ટ્રેન્ડ?