ભોજશાળાની દરગાહમાંથી કયા કયા દેવતાઓની મૂર્તિઓ મળી, આવો જાણીએ

ધાર, 28 જૂન : મધ્યપ્રદેશના ધાર સ્થિત ભોજશાળા અને કમલ મૌલા મસ્જિદના વિવાદિત માળખાના સર્વેનું કામ 24 જૂને સાંજે 6 વાગ્યે પૂર્ણ થઈ ગયું છે. હવે રીટ્રીટ અને મેઇન્ટેનન્સનું કામ ચાલુ રહેશે. ત્રણ મહિનાથી વધુ સમય સુધી ચાલેલા આર્કિયોલોજિકલ સર્વે ઓફ ઈન્ડિયા (ASI)ના આર્કિયોલોજિકલ સર્વેનું તારણ શું હતું, તે ASIના દસ્તાવેજોમાં નોંધાયેલ છે. તેનો રિપોર્ટ 4 જુલાઈએ ઈન્દોર હાઈકોર્ટની બેન્ચને સુપરત કરવામાં આવશે. પરંતુ, આ તારણ અહેવાલ ક્યારે જાહેર થશે તે નક્કી નથી. તે થશે કે નહીં તે કહી શકાય નહીં કારણ કે આ મામલો અયોધ્યા અને કાશી જેટલો જ સંવેદનશીલ છે.

22 માર્ચે 100 ASI નિષ્ણાતોની ટીમે કડક સુરક્ષા વચ્ચે સર્વેની શરૂઆત કરી હતી. આ સમયગાળા દરમિયાન, હિંદુ અને મુસ્લિમ પક્ષોના પ્રતિનિધિઓ પણ ટીમ સાથે રહ્યા. આ ટીમે ભોજશાળામાં વૈજ્ઞાનિક ધોરણે સર્વે કર્યો હતો. શરૂઆતમાં સર્વેનો સમય 6 અઠવાડિયાનો હતો, જે બાદમાં એએસઆઈએ એમપી હાઈકોર્ટને લંબાવવાની વિનંતી કરતાં તેને લંબાવવામાં આવ્યો હતો. મુસ્લિમ પક્ષે સર્વે સામે સુપ્રીમ કોર્ટમાં અરજી દાખલ કરી હતી પરંતુ તેને ફગાવી દેવામાં આવી હતી. ધાર શહેરના કાઝી વકાર સાદિક અને જામા મસ્જિદ એરેન્જમેન્ટ કમિટીના ઝુલ્ફીકાર અહેમદે પણ ઘણી વખત સર્વે અંગે વાંધો ઉઠાવ્યો હતો. તેમણે કહ્યું કે તેઓ હાઈકોર્ટના નિર્ણયનું સન્માન કરે છે પરંતુ તેમને આ સર્વે અંગે કોઈ પૂર્વ માહિતી આપવામાં આવી નથી.

સમગ્ર સર્વે દરમિયાન હિંદુઓએ હનુમાન ચાલીસાનો પાઠ કર્યો, મુસ્લિમોએ નમાઝ અદા કરી

ખાસ વાત એ હતી કે સમગ્ર સર્વે દરમિયાન મંગળવારે હિન્દુ સમુદાયે ભોજશાળામાં હનુમાન ચાલીસાનો પાઠ કર્યો હતો અને શુક્રવારે મુસ્લિમોએ નમાજ અદા કરી હતી, જે પ્રથા વર્ષોથી ચાલી રહી છે. આવી સ્થિતિમાં, ધાર પ્રશાસને સ્થળમાં મજબૂત સુરક્ષા વ્યવસ્થા રાખી હતી. હવે ચાલો જાણીએ કે ભોજશાળા વિવાદથી લઈને સર્વે સુધી શું થયું-

શું છે ભોજશાળાનો વિવાદ?

ભોજશાળા, ધાર જિલ્લામાં સ્થિત એસઆઈ દ્વારા સાચવેલ 11મી સદીનું સ્મારક, હિંદુ સમુદાય દ્વારા વાગ્દેવી (દેવી સરસ્વતી)ને સમર્પિત મંદિર તરીકે ગણવામાં આવે છે. જ્યારે મુસ્લિમ સમુદાય તેને કમાલ મૌલા મસ્જિદ કહી રહ્યો છે. 7 એપ્રિલ, 2003ના રોજ, એએસઆઈ દ્વારા એવી વ્યવસ્થા કરવામાં આવી હતી કે હિન્દુઓ મંગળવારે ભોજશાળા પરિસરમાંપ્રાર્થના કરી શકશે, જયારે મુસ્લિમો શુક્રવારે પરિસરમાં નમાઝ અદા કરી શકશે. ત્યારથી આ જ વ્યવસ્થા ચાલુ છે . આ મુદ્દે અનેક વખત ધાર્મિક તણાવ ઉભો થયો હતો. ખાસ કરીને જ્યારે બસંત પંચમી શુક્રવારે આવે છે, ત્યારે મુસ્લિમો ભોજશાળામાં નમાઝ અદા કરે છે અને હિન્દુઓ પૂજા કરવા માટે કતારોમાં ઉભા રહે છે.

વિવાદ ક્યારે થયો?

1875 માં ખોદકામ દરમિયાન, માતા સરસ્વતીની એક પ્રતિમા અહીં મળી આવી હતી જેને પછીથી અંગ્રેજો લંડન લઈ ગયા હતા. આ પ્રતિમા હવે લંડનના મ્યુઝિયમમાં છે. હિન્દુ સમાજ તેને સરસ્વતીને સમર્પિત મંદિર માને છે. હિંદુઓ માને છે કે રાજવંશના શાસન દરમિયાન મુસ્લિમોને ભોજશાળામાં માત્ર થોડા સમય માટે જ નમાઝ પઢવાની છૂટ હતી. મુસ્લિમ સમુદાય અહીં નમાઝ અદા કરવાની લાંબા સમયથી ચાલી આવતી પરંપરાનો દાવો કરે છે.

121 વર્ષ બાદ ફરી સર્વે હાથ ધરાયો

મધ્યપ્રદેશ હાઈકોર્ટની ઈન્દોર બેંચ સમક્ષ અલગ-અલગ અરજીઓ પર સુનાવણી થઈ. આમાંની એક અરજી લખનૌની સંસ્થા હિંદુ ફ્રન્ટ ફોર જસ્ટિસની હતી જેણે વારાણસીમાં જ્ઞાનવાપીના ASI સર્વે અંગે અલ્હાબાદ હાઈકોર્ટમાં અરજી દાખલ કરી હતી. હિન્દુ ફ્રન્ટ ફોર જસ્ટિસે જ્ઞાનવાપીની તર્જ પર ભારતીય પુરાતત્વ સર્વેક્ષણ દ્વારા ભોજશાળાના સર્વેની માંગ ઉઠાવી હતી. જ્ઞાનવાપીની જેમ ભોજશાળામાં પણ એએસઆઈના સર્વે પરથી સ્પષ્ટ થશે કે કેવા પ્રકારના પ્રતીકો, સ્થાપત્ય શૈલી અને વારસો છે. મૌલાના કમાલુદ્દીન વેલ્ફેર સોસાયટીએ પણ મધ્યપ્રદેશ હાઈકોર્ટની ઈન્દોર બેંચના ભોજશાળાના સર્વેક્ષણના નિર્દેશ સામે સુપ્રીમ કોર્ટનો સંપર્ક કર્યો હતો, પરંતુ તેઓ નિરાશ થયા હતા.

આ વિવાદને ઉકેલવા માટે 22 માર્ચથી ASIની ટીમે GPR અને GPS ટેકનિકનો ઉપયોગ કરીને ભોજશાળાના 50 મીટર વિસ્તારમાં તપાસ કરી હતી. ASI એ ભોજશાળા પરિસરમાં સ્થિત દરેક જંગમ અને સ્થાવર વસ્તુઓની તપાસ કરી, જેમાં દિવાલો, થાંભલા, માળ વગેરેનો કાર્બન ડેટિંગ ટેકનિકથી સર્વે કરવામાં આવ્યો હતો. લગભગ 121 વર્ષ બાદ ફરી એએસઆઈ દ્વારા ભોજશાળા સંકુલનો સર્વે કરવામાં આવ્યો છે. આ પહેલા વર્ષ 1902-1903 દરમિયાન ASIએ ભોજશાળા સંકુલનો સર્વે કર્યો હતો.

સર્વે દરમિયાન શું થયું?

ધારની ઐતિહાસિક ભોજશાળામાં હિંદુ-મુસ્લિમ પક્ષના અધિકારો અને દાવાઓની લડાઈ અંગે હિંદુ ફ્રન્ટ ફોર જસ્ટિસ દ્વારા સર્વેની માંગણી અંગે ઈન્દોર હાઈકોર્ટમાં કરાયેલી અરજી બાદ 22 માર્ચથી શરૂ થયેલ ASI સર્વેક્ષણ, ભોજશાળામાંથી અત્યાર સુધીમાં ઘણા અવશેષો મળ્યા છે. હિંદુ પક્ષોના દાવા મુજબ, માતા વાગ્દેવી, ભગવાન ગણેશ, ભગવાન શ્રી કૃષ્ણ, ભગવાન વિષ્ણુ, ભગવાન બ્રહ્મા, હનુમાન અને ભૈરવનાથ અને અન્ય દેવતાઓની મૂર્તિઓ સાથે ઘણા અવશેષો મળી આવ્યા છે. આ દર્શાવે છે કે પ્રાચીન ભોજનશાળા હિંદુ ધર્મનો એક ભાગ છે.

તે જ સમયે, મુસ્લિમ પક્ષે પણ પોતાના દાવા કરતી વખતે હિંદુ પક્ષોના દાવાઓનું ખંડન કરવાનું ચાલુ રાખ્યું અને ASI સર્વે પર પણ સવાલો ઉભા કર્યા. આવી સ્થિતિમાં, ગુરુવારે, સર્વેક્ષણની ઔપચારિક સમાપ્તિના 98માં દિવસે, હિન્દુ પક્ષના ગોપાલ શર્માએ જણાવ્યું હતું કે સવારે શરૂ થયેલો સર્વે સાંજે 6 વાગ્યા સુધી ચાલુ રહ્યો હતો. અહીંથી મળેલા અવશેષો પૈકી ભૂતકાળમાં માતાની મૂર્તિના અવશેષો પણ મળી આવ્યા હતા. છેલ્લા દિવસોમાં, ગરદનના બાકીના ભાગ સહિત 6 અન્ય અવશેષો મળી આવ્યા હતા, જેમાં થાંભલા, બીમ વગેરેનો સમાવેશ થાય છે. સર્વેમાં બ્રહ્માની મૂર્તિ પણ મળી આવી હતી. તેના ચાર દિવસ પહેલા ભગવાન વિષ્ણુની મૂર્તિ મળી આવી હતી.

બંને પક્ષોના સંબંધિત દાવા

પૂર્વ દિશામાં સર્વેની માંગના પ્રશ્ન પર ગોપાલ શર્માએ કહ્યું કે અમે માંગ કરી છે. કોર્ટમાં અરજી કરશે. દરમિયાન, મુસ્લિમ પક્ષના અબ્દુલ સમદે જણાવ્યું હતું કે, સર્વેના છેલ્લા દિવસે ટીમનું બાકીનું કામ ઝડપથી કરવામાં આવ્યું હતું. ASI 4 જુલાઈએ રિપોર્ટ આપશે. જો તમે આમ કરી શકતા નથી, તો તમે કોર્ટમાં રિપોર્ટ સબમિટ કરવાની માગણી કરી શકો છો.

સાત અવશેષો જે સ્પષ્ટ દેખાતા ન હતા

છેલ્લા દિવસે હાથ ધરાયેલી કામગીરી દરમિયાન સાત અવશેષો મળી આવ્યા હતા જે સ્પષ્ટ દેખાતા ન હતા. જો સફાઈ કર્યા પછી ફોટા સબમિટ કરવામાં આવશે, તો તમને ખબર પડશે કે તે કેવા પ્રકારનો છે. મુસ્લિમ પક્ષના અબ્દુલ સમદના કહેવા પ્રમાણે, “સામગ્રી 2003 પછી લાવવામાં આવી છે, અમારો વાંધો હતો કે તેને સર્વેમાં સામેલ ન કરવો જોઈએ અને તેનું વર્ષ અને તારીખ લખવી જોઈએ, સામેના લોકોનો ઈરાદો એવો નથી કે. તેનો સર્વેમાં સમાવેશ થવો જોઈએ.” 10 સપ્ટેમ્બર 2023નો લેટેસ્ટ મામલો એ છે કે મૂર્તિને અહીં પાછળના રસ્તે લાવવામાં આવી હતી, જેને પ્રશાસન દ્વારા હટાવી દેવામાં આવી હતી. કેટલાક લોકો વિરુદ્ધ FIR નોંધાઈ છે, તે બધાની સામે છે. અમારી પાસે એક પિટિશન પણ છે જેમાં 2019માં પણ ગેરકાયદેસર પ્રવૃત્તિઓ પર પ્રતિબંધ મૂકવાની માંગ કરવામાં આવી હતી. હિંદુ ફ્રન્ટ ફોર જસ્ટિસ શાખા દ્વારા વર્ષ 2022ની અરજી દાખલ કરવામાં આવી હતી. જે અંતર્ગત આ સર્વે કરાવવામાં આવે તેવી માંગ ઉઠી હતી.

હિન્દુ પક્ષનો દાવો

હિન્દુ પક્ષે સોમવાર, 24 જૂને મસ્જિદમાં ચાલી રહેલા સર્વેને લઈને મોટો દાવો કર્યો હતો. હિન્દુ પક્ષના ગોપાલ શર્માએ કહ્યું કે ASI ટીમને આ ખોદકામમાં ભગવાન વિષ્ણુની મૂર્તિ મળી છે. તેણે એમ પણ કહ્યું કે આ સિવાય ટીમને અન્ય ત્રણ અવશેષો મળ્યા, જેને ટીમે સાચવી રાખ્યા છે. ASI ટીમે કોર્ટ સમક્ષ પુરાવા રજૂ કરવાના છે, જેના આધારે કેસની સુનાવણી થશે.

મુસ્લિમ પક્ષે પોતાનો મુદ્દો રજૂ કર્યો હતો

મુસ્લિમ પક્ષકાર અબ્દુલ સમદે એએસઆઈનો આભાર માન્યો હતો અને જણાવ્યું હતું કે છેલ્લા બે દિવસમાં ખોદકામ દરમિયાન જે માનવ હાડકાં મળ્યા હતા, આજે અમારી વિનંતી પર એએસઆઈએ અલગ ખાડો ખોદીને નિયમ મુજબ દાટી દીધા હતા. અને કોઈપણ પ્રકારનો કોઈ ભાગ કે ટુકડો આજે મળ્યો ન હતો.

આ પણ વાંચોઃદિલ્હીના રસ્તાઓ પર બીજેપી નેતાએ ચલાવી બોટ! પાણી ભરાવા સામે અનોખો વિરોધ, જુઓ વીડિયો