જાણો PM મોદીના નિવેદન પર નોટિસ જારી કરી શકનાર ચૂંટણી પંચ કેટલું શક્તિશાળી છે?

HD ન્યૂઝ ડેસ્ક, 26 એપ્રિલ : ચૂંટણી પંચે આચારસંહિતા ભંગના મામલામાં ભાજપ અને કોંગ્રેસ બંને મોટી પાર્ટીને નોટિસ મોકલી છે. વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી અને રાહુલ ગાંધી વિરુદ્ધ નોંધાયેલી ફરિયાદો પર ભાજપ અને કોંગ્રેસના અધ્યક્ષને આ નોટિસ આપવામાં આવી છે. ચૂંટણી પંચે ગુરુવારે ભાજપ અધ્યક્ષ જેપી નડ્ડા અને કોંગ્રેસ અધ્યક્ષ મલ્લિકાર્જુન ખડગેને આ નોટિસ આપી છે.

એવું કહેવામાં આવી રહ્યું છે કે આ પ્રથમ વખત છે જ્યારે ચૂંટણી પંચે આચાર સંહિતા ભંગના મામલામાં સ્ટાર પ્રચારકોની જગ્યાએ પાર્ટી અધ્યક્ષને નોટિસ મોકલી છે. ન્યૂઝ એજન્સી પીટીઆઈ અનુસાર, ચૂંટણી પંચનું કહેવું છે કે સ્ટાર પ્રચારકો માત્ર તેમના ભાષણો માટે જ જવાબદાર રહેશે નહીં, પરંતુ હવે પાર્ટી અધ્યક્ષની ભૂમિકા પણ નક્કી કરવામાં આવશે. જો કે, આ દરેક કેસ પર આધાર રાખે છે. પંચનો દાવો છે કે આ સાથે પાર્ટીના વડાઓ પર વધુ જવાબદારી નક્કી કરવામાં આવી છે.
કેમ નોટિસ મોકલવામાં આવી?

ભાજપ અધ્યક્ષ જેપી નડ્ડાને વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી અને કોંગ્રેસ અધ્યક્ષ મલ્લિકાર્જુન ખડગેને રાહુલ ગાંધીના ભાષણો અંગે ફરિયાદો બાદ નોટિસ જારી કરવામાં આવી છે.

21 એપ્રિલે રાજસ્થાનના બાંસવાડામાં ચૂંટણી રેલીમાં પીએમ મોદીએ આપેલા ભાષણ વિરુદ્ધ કોંગ્રેસ સહિત અનેક પક્ષોએ ચૂંટણી પંચમાં ફરિયાદ કરી હતી. તે રેલીમાં પીએમ મોદીએ આરોપ લગાવ્યો હતો કે કોંગ્રેસ લોકોની સંપત્તિ છીનવીને મુસ્લિમોમાં વહેંચવા માંગે છે. મોદીએ એમ પણ કહ્યું હતું કે જો કોંગ્રેસ સત્તામાં આવશે તો તે ‘મંગલસૂત્ર’ પણ ટકવા નહીં દે.

બીજી તરફ ભાજપે રાહુલ ગાંધી અને મલ્લિકાર્જુન ખડગે વિરુદ્ધ ફરિયાદ કરી હતી. ભાજપે પોતાની ફરિયાદમાં કહ્યું હતું કે કેરળના કોટ્ટયમમાં રેલીમાં રાહુલ ગાંધીએ પીએમ મોદી પર એક દેશ, એક ભાષા અને એક ધર્મ લાદવાનો આરોપ લગાવ્યો હતો. આ સિવાય બીજેપીએ એમ પણ કહ્યું હતું કે તમિલનાડુના કોઈમ્બતુરમાં રાહુલ ગાંધીએ પીએમ પર ભાષા, ઈતિહાસ અને પરંપરા પર હુમલો કરવાનો આરોપ લગાવ્યો હતો.

ફરિયાદમાં, ભાજપે ખડગે પર આરોપ લગાવ્યો હતો કે તેઓ તેમની રેલીઓમાં દાવો કરી રહ્યા છે કે, તેઓ એસસી-એસટી હોવાથી તેમને રામ મંદિરના ઉદ્ઘાટન માટે આમંત્રણ આપવામાં આવ્યું ન હતું.

પ્રથમ વખત પીએમને નોટિસ

ચૂંટણી પંચે બંને પક્ષોને આચારસંહિતાની જોગવાઈઓનું પાલન કરવા માટે નોટિસ પાઠવી છે. કમિશને એમ પણ કહ્યું કે ઉચ્ચ હોદ્દા પરના લોકો દ્વારા અપાયેલા ભાષણો વધુ ગંભીર પરિણામો આપે છે.

કમિશનના અધિકારીઓએ દાવો કર્યો છે કે આ પહેલીવાર બન્યું છે કે જ્યારે કોઈ વડાપ્રધાન વિરુદ્ધ ફરિયાદની નોંધ લેવામાં આવી હોય. આજ સુધી હોદ્દા પર હોય એવા કોઈપણ વડાપ્રધાનને નોટિસ આપવામાં આવી નથી.

અગાઉ 2019માં પણ પ્રચાર દરમિયાન પીએમ મોદીના ભાષણને લઈને ઘણી ફરિયાદો કરવામાં આવી હતી. જો કે ચૂંટણી પંચે તેમને તમામ કેસમાં ક્લીનચીટ આપી હતી. આના પર ઘણો વિવાદ થયો હતો, કારણ કે તત્કાલીન ચૂંટણી કમિશનર અશોક લવાસા તેની સાથે સહમત ન હતા.

ચૂંટણી પંચે અત્યાર સુધી શું કર્યું?

ચૂંટણી પંચે 16 એપ્રિલના રોજ એક પ્રેસ રિલીઝ જાહેર કરી હતી જેમાં જણાવ્યું હતું કે એક મહિનામાં આચારસંહિતા ભંગની 200 થી વધુ ફરિયાદો મળી છે અને 169 કેસમાં કાર્યવાહી કરવામાં આવી છે.

પંચે કહ્યું કે આચારસંહિતા લાગુ થયાના એક મહિનામાં 7 રાજકીય પક્ષોના 16 પ્રતિનિધિઓએ એકસાથે ફરિયાદ નોંધાવી છે. સૌથી વધુ ફરિયાદ કોંગ્રેસ અને ભાજપ દ્વારા કરવામાં આવી હતી.

અખબારી યાદી મુજબ, ભાજપે 51 ફરિયાદો નોંધાવી હતી અને તેમાંથી 38 પર કાર્યવાહી કરવામાં આવી છે. કોંગ્રેસે નોંધાવેલી 59 ફરિયાદોમાંથી 51 પર કાર્યવાહી કરવામાં આવી છે. જ્યારે અન્ય પક્ષકારો તરફથી 90 ફરિયાદો દાખલ કરવામાં આવી હતી અને 80 કેસમાં કાર્યવાહી કરવામાં આવી છે.

આચારસંહિતાનું ઉલ્લંઘન ક્યારે ગણાશે?

– જો કોઈ ઉમેદવાર કે નેતા જાતિ કે સંપ્રદાયના આધારે મત માંગે છે.
– વિવિધ જાતિઓ, સમુદાયો, ધર્મો અથવા ભાષાકીય જૂથો વચ્ચે મતભેદો વધારવા અથવા પરસ્પર દ્વેષ અને તણાવ પેદા કરવાની સંભાવના હોય તેવું કંઈપણ કરે છે.
– જો અન્ય પક્ષના નેતાઓ અથવા કાર્યકરોની વણચકાસાયેલ આક્ષેપો અથવા વિકૃત નિવેદનોના આધારે ટીકા કરવામાં આવે છે.
– ચૂંટણી પ્રચાર સંબંધિત કોઈપણ ભાષણ કે પોસ્ટર કે કામમાં કોઈપણ ધાર્મિક સ્થળનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો છે.
– મતદારોને ધાકધમકી આપવી, લાલચ આપવી, પૈસા આપવો, દારૂનું વિતરણ કરવું, પ્રચાર બંધ થયા પછી પણ રેલી કરવી કે મતદારોને મતદાન મથક સુધી લઈ જવા પણ આચારસંહિતાનું ઉલ્લંઘન ગણાય છે.

ચૂંટણી પંચ શું કરી શકે?

જો કોઈ ઉમેદવાર કે નેતા આચારસંહિતાનો ભંગ કરે છે તો ચૂંટણી પંચ તેની સામે કાર્યવાહી કરી શકે છે.

ઉમેદવારને પ્રચાર કરવા પર પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવી શકે છે. તેમને ચૂંટણી લડવાથી પણ રોકી શકાય છે. આ સાથે તેની સામે ક્રિમિનલ કેસ પણ નોંધવામાં આવી શકે છે. આચારસંહિતાના ભંગ બદલ જેલની સજાની જોગવાઈ પણ છે.

ચૂંટણી સંબંધિત ગુનાઓને IPC (હવે ભારતીય ન્યાયિક સંહિતા) અને લોકોના પ્રતિનિધિત્વ અધિનિયમમાં ‘ભ્રષ્ટ વ્યવહાર’ તરીકે ગણવામાં આવે છે. જો આવા કેસમાં દોષી સાબિત થાય તો જેલની સજા થઈ શકે છે.

જ્યારે બાળ ઠાકરે પાસેથી મતદાનનો અધિકાર છીનવી લેવામાં આવ્યો હતો

ચૂંટણી પંચ એટલું શક્તિશાળી છે કે તે વ્યક્તિ પાસેથી મત આપવાનો અધિકાર પણ છીનવી શકે છે. લગભગ બે દાયકા પહેલા ચૂંટણી પંચે શિવસેનાના સ્થાપક બાળ ઠાકરે પાસેથી મતદાનનો અધિકાર છીનવી લીધો હતો. આ મામલો 1987માં મહારાષ્ટ્ર વિધાનસભાની વિલે પાર્લે સીટ પર યોજાયેલી પેટાચૂંટણી સાથે સંબંધિત હતો. આ દરમિયાન બાળ ઠાકરે પર ભડકાઉ ભાષણ આપવાનો આરોપ લાગ્યો હતો. આરોપ હતો કે ઠાકરેએ શિવસેનાના ઉમેદવાર યશવંત પ્રભુના ચૂંટણી પ્રચારમાં ભડકાઉ ભાષણ આપ્યું હતું.

મામલો બોમ્બે હાઈકોર્ટમાં પહોંચ્યો હતો. 1991માં હાઈકોર્ટે યશવંત પ્રભુને દોષિત ઠેરવ્યા અને છ વર્ષ માટે ચૂંટણી લડવા પર પ્રતિબંધ મૂક્યો. આ નિર્ણયને સુપ્રીમ કોર્ટમાં પડકારવામાં આવ્યો હતો. સુપ્રીમ કોર્ટે પણ બોમ્બે હાઈકોર્ટના નિર્ણયને સમર્થન આપ્યું હતું અને બાળ ઠાકરેને ભડકાઉ ભાષણ આપવા બદલ દોષી ઠેરવ્યા હતા. પરંતુ ઠાકરેએ કોઈ જાહેર પદ સંભાળ્યું ન હતું, તેથી તેમની સજા અંગે નિર્ણય લેવાનો અધિકાર ચૂંટણી પંચને આપવામાં આવ્યો હતો.

તત્કાલિન મુખ્ય ચૂંટણી કમિશનર એમએસ ગીલના નેતૃત્વમાં એક સમિતિની રચના કરવામાં આવી હતી. આ સમિતિએ સપ્ટેમ્બર 1998માં રાષ્ટ્રપતિને બાળ ઠાકરેને મતદાનના અધિકારથી વંચિત રાખવાની ભલામણ કરી હતી. પંચની ભલામણ પર, જુલાઈ 1999 માં, તત્કાલિન રાષ્ટ્રપતિ કે આર નારાયણે ઠાકરેને મતદાન પર પ્રતિબંધ મૂક્યો હતો.

બાળ ઠાકરે પર આ પ્રતિબંધ 11 ડિસેમ્બર 1995 થી 10 ડિસેમ્બર 2001 સુધી રહ્યો હતો. તેમના પર ચૂંટણી લડવા પર પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવ્યો હતો. ત્યારે બાળ ઠાકરેએ પ્રતિક્રિયા આપતા કહ્યું હતું કે જો કેસનો નિર્ણય ઝડપથી લેવામાં આવ્યો હોત તો તેઓ અત્યાર સુધીમાં તેમની સજા પૂરી કરી લેત. બીજા દિવસે શિવસેનામાં એક લેખ છપાયો, જેનું શીર્ષક હતું – ‘લોકશાહી ઝિંદાબાદ’.

ચૂંટણીમાં આ રીતે આચારસંહિતા આવી

ચૂંટણી પંચની રચના 1950માં થઈ હતી. પરંતુ તે સમયે આચારસંહિતા નહોતી. ભારતમાં, આચારસંહિતા 1960ના દાયકામાં કેરળ વિધાનસભા ચૂંટણી સાથે શરૂ થઈ હતી. આ પછી, 1962ની સામાન્ય ચૂંટણી દરમિયાન આચારસંહિતા હતી. 1967ની લોકસભા અને વિધાનસભાની ચૂંટણીઓમાં પણ આચારસંહિતાનું પાલન કરવામાં આવ્યું હતું.

આચારસંહિતા બનાવવામાં આવી હતી, પરંતુ તેના અમલ માટે કોઈ સમય નક્કી કરવામાં આવ્યો ન હતો. 1991માં, ચૂંટણી પંચે સૂચવ્યું કે ચૂંટણીની તારીખો જાહેર થાય તે દિવસથી આચારસંહિતા લાગુ કરવામાં આવે. પરંતુ કેન્દ્ર સરકાર ઇચ્છતી હતી કે નોટિફિકેશન બહાર પાડવામાં આવ્યું તે દિવસથી આચારસંહિતા અમલમાં આવે.

મામલો કોર્ટમાં પણ ગયો હતો. છેવટે, એપ્રિલ 2001માં, ચૂંટણી પંચ અને કેન્દ્ર સરકાર વચ્ચે સંમતિ સધાઈ હતી કે તારીખો જાહેર થયાના દિવસથી જ આચારસંહિતા લાગુ કરવામાં આવશે. ચૂંટણીની તારીખોની જાહેરાત અને જાહેરનામું બહાર પાડવાની તારીખ વચ્ચે ઓછામાં ઓછું ત્રણ અઠવાડિયાનું અંતર રહેશે તે અંગે પણ સહમતિ સધાઈ હતી.

આ પણ વાંચો :નકલી CBI અધિકારી બનીને આવેલો અંકિત મતદાન મથકની બહાર ઝડપાઈ ગયો