કાશ્મીરી પંડિતો મતદાનથી વંચિત રહેતા હતા, પણ આ લોકો પાસે બે-બે મતદાર કાર્ડ?

નવી દિલ્હી, 14 એપ્રિલઃ વહીવટીતંત્ર અને રાજકીય હૂંસાતુંસીથી ભરેલા આ દેશમાં સમયાંતરે એવા એવા કિસ્સા બહાર આવે છે કે સામાન્ય નાગરિકો મુંઝવણમાં મૂકાઈ જાય. દેશમાં એક વર્ગ ભૂતપૂર્વ મુખ્ય ચૂંટણી કમિશનર ટી.એન. શેષનના વખાણ કરતા થાકતો નથી પણ એ કહેવાતા બાહોશ શેષન પણ આ પ્રશ્નનો ઉકેલ લાવી શક્યા નહોતા. મુદ્દો છે એક તરફ પોતાના જ દેશમાં વિસ્થાપિત જેવી જિંદગી પસાર કરતા કાશ્મીરી પંડિતોનો જેમને હજુ થોડા દિવસ પહેલાં સુધી મત આપવા માટે કેટલીયે કાનૂની પ્રક્રિયામાંથી પસાર થવું પડતું હતું અને બીજી તરફ એવા 14 ગામોના નાગરિકો છે જેઓ અનેક દાયકાથી બે-બે મતદાર કાર્ડ ધરાવે છે એટલું જ નહીં પરંતુ બે-બે રાજ્યમાંથી લાભ મેળવ્યા કરે છે. કથિત બાહોશ ટી.એન.શેષને જે કામ નહોતું કર્યું એ વર્તમાન ચૂંટણીપંચે પ્રથમ વખત કર્યું છે જેને પરિણામે નિર્વાસિત કાશ્મીરી પંડિતો મતદાનમાં સરળતાથી ભાગ લઈ શકશે.

વાત એમ છે કે, મહારાષ્ટ્ર અને તેલંગાણાની સરહદ પર ચૂંટણી પંચ 14 ગામોના મતદારોની બે વાર મતદાન કરવાની ‘ગેરકાનૂની પ્રથા’ રોકવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યું છે. મહારાષ્ટ્ર અને તેલંગાણાની સરહદ પર સ્થિત 14 ગામોના લગભગ 4,000 મતદારો ભારતમાં એકમાત્ર એવા મતદાર જૂથ છે જેઓ 2024ની લોકસભા ચૂંટણીમાં પણ બે વાર મતદાન કરવાનો “વિશેષાધિકાર” મેળવશે. તેઓ 19 એપ્રિલે પ્રથમ તબક્કામાં ચંદ્રપુર મતવિસ્તાર, મહારાષ્ટ્ર અને ત્યારબાદ 13 મેના રોજ ચોથા તબક્કામાં તેલંગાણાના આદિલાબાદ મતવિસ્તાર માટે મતદાન કરશે.

વાસ્તવમાં મહારાષ્ટ્ર અને તેલંગાણા વચ્ચેના દાયકાઓ જૂના સરહદ વિવાદને કારણે આ 14 ગામોના કુલ 6,000 થી વધુ લોકો બંને રાજ્યોમાંથી લાભ મેળવે છે.  આ ગામડાઓમાં મરાઠી અને તેલુગુ બંને શાળાઓ છે, હોસ્પિટલો પણ છે. બંને રાજ્યોની ગ્રામ પંચાયતો અને સરપંચો પણ છે. તેલંગાણાના આદિલાબાદના કેરામેરી તાલુકા અને મહારાષ્ટ્રના ચંદ્રપુરના જીવતી તાલુકામાં આવતા 14 ગામોનો પ્રાદેશિક વિવાદ આંધ્રપ્રદેશ રાજ્યની રચના થઈ ત્યારથી અર્થાત 1956નો છે. આ 14 ગામો બે ગ્રામ પંચાયતો હેઠળ આવે છે – પરંડોલી અને અંતપુર. ગ્રામજનો પાસે બે-બે મતદાર આઈડી કાર્ડ છે, જેમાં તેમના નામ બંને રાજ્યોના મતવિસ્તારોની મતદાર યાદીમાં છે. દરેક ગ્રામીણ પાસે બે રેશન કાર્ડ, આધાર કાર્ડ, મનરેગા કાર્ડ, જાતિ પ્રમાણપત્ર અને અન્ય દસ્તાવેજો છે – એક મહારાષ્ટ્ર અને તેલંગાણામાંથી એક, જે તેમને બંને રાજ્યોમાંથી સામાજિક કલ્યાણ યોજનાઓનો લાભ મેળવવા માટે સક્ષમ બનાવે છે.

ચૂંટણી પંચની ચિંતા શું છે?
પરંડોલીના સરપંચ લીનાબાઈ બિરાડે (મહારાષ્ટ્રમાં કોંગ્રેસના સભ્ય) અને તેમના પતિ ભરતે જણાવ્યું, “હા, અમે બંને રાજ્યોમાં દરેક વિધાનસભા અને લોકસભા ચૂંટણીમાં મતદાન કરતા આવ્યા છીએ. અમારી પાસે બંને રાજ્યોના અલગ-અલગ મતદાર આઈડી કાર્ડ છે. જો બંને રાજ્યોમાં ચૂંટણીની તારીખ સમાન હોય, તો અમે શક્ય હોય તે રાજ્યમાં મતદાન કરીએ છીએ. પરંતુ જો તે એક જ તારીખે ન થાય, તો અમે બંને પક્ષે મતદાન કરીએ છીએ, કારણ કે અમને બંને બાજુથી સુવિધાઓ મળી રહી છે.

ગ્રામજનોના ડબલ વોટિંગના મુદ્દે, ચંદ્રપુરના જિલ્લા કલેક્ટર વિનય ગૌડાએ જણાવ્યું હતું કે તાજેતરમાં બંને જિલ્લાના વહીવટી અધિકારીઓની આંતર-રાજ્ય બેઠકમાં નક્કી કરવામાં આવ્યું હતું કે બંને જિલ્લા વહીવટીતંત્રની ટીમો મહારાષ્ટ્રના ચંદ્રપુર અને તેલંગાણાના આદિલાબાદમાં પરામર્શ કરશે. ગ્રામજનોએ બે વાર મતદાન ન કરવું જોઈએ કારણ કે તે ગેરકાયદેસર છે તેમ સમજાવવામાં આવશે.

ગૌડાએ કહ્યું, “અમે માત્ર ગ્રામજનોને બે વાર મતદાન ન કરવાની સલાહ આપી રહ્યા છીએ, પરંતુ અમે માત્ર એક નાના નિશાનને બદલે સમગ્ર આંગળી પર ગાઢ શાહી લગાવવાનું પણ નક્કી કર્યું છે, જેથી તેઓ બે વાર મતદાન ન કરી શકે.” તેમણે કહ્યું કે “માત્ર બે મત નહીં, બે જગ્યાએથી બે મતદાર ઓળખ કાર્ડ ધરાવવું પણ ગેરકાયદે છે. એટલા માટે અમે આ સંદેશ ગામલોકોમાં ફેલાવી રહ્યા છીએ.”

કાશ્મીરી પંડિતોનું મતદાન કેવી રીતે વધશે?
ચૂંટણી પંચે (EC) ગત ગુરુવારે (11 એપ્રિલ, 2024) એક નોટિફિકેશન બહાર પાડ્યું હતું કે જમ્મુ અને ઉધમપુર જિલ્લામાં રહેતા કાશ્મીરી પંડિત સ્થળાંતર કરનારાઓએ ખીણમાં તેમના મૂળ સંસદીય મતવિસ્તારમાં મત આપવા માટે “ફોર્મ M” ભરવાનું રહેશે નહિ. ચૂંટણી પંચે જણાવ્યું હતું કે તેઓ હાલમાં જે વિસ્તારોમાં રહે છે ત્યાં સ્થાપવામાં આવનાર ખાસ મતદાન મથકો સાથે હવે તેમને “મેપ” કરવામાં આવશે. લાંબા સમયથી ‘ફોર્મ M’ની મુશ્કેલ પ્રક્રિયાની અસર સ્થળાંતરિત કાશ્મીરી પંડિતોના મતદાન પર પણ જોવા મળી રહી છે. ઉદાહરણ તરીકે, 2019ની લોકસભા ચૂંટણી દરમિયાન, કુલ અંદાજે એક લાખ સ્થળાંતરિત મતદારોમાંથી માત્ર 13,537એ જ મતદાન કર્યું હતું. કાશ્મીરના ત્રણ લોકસભા મતવિસ્તારો – શ્રીનગર, અનંતનાગ અને બારામુલ્લામાં કુલ 1.13 લાખ કાશ્મીરી પંડિત પ્રવાસી મતદારો નોંધાયેલા છે. 2019ની ચૂંટણી દરમિયાન આ મતવિસ્તારોમાં 20% કરતા ઓછા મતદાન સાથે, આ કાશ્મીરી પંડિત સ્થળાંતરિત મતદારો ચૂંટણીમાં નિર્ણાયક ભૂમિકા ભજવી શકે છે. આ ઉપરાંત, દિલ્હી અને દેશમાં અન્યત્ર રહેતા કાશ્મીરી પંડિત સ્થળાંતર કરનારાઓ, જેમની સંખ્યા ઓછી છે, તેઓએ હજુ પણ “ફોર્મ M” ભરવાનું રહેશે. જો કે, ચૂંટણી પંચે રાજપત્રિત અધિકારીઓ દ્વારા પ્રથમ જરૂરી પ્રમાણીકરણને બદલે સ્વ-પ્રમાણીકરણની મંજૂરી આપીને આ ફોર્મ ભરવાની પ્રક્રિયાને સરળ બનાવી છે.

આ પણ વાંચોઃ અયોધ્યા રામ મંદિરની થીમ પર રિલીઝ થયો રંગબેરંગી ચાંદીનો સિક્કો, જાણો તેની કિંમત