ગુજરાતમાં ચૂંટણીનું બ્યુગલ વાગવાને હવે ગણતરીના દિવસો જ બાકી છે. ચૂંટણીની તારીખો ગમે ત્યારે જાહેર થઈ શકે છે. ભારતીય જનતા પાર્ટી (BJP) 1995 થી સતત ગુજરાતમાં સત્તા પર છે. આમ છતાં ગુજરાતમાં એક ડઝન જેટલી વિધાનસભા બેઠકો એવી છે કે જે સત્તામાં હોવા છતાં ભાજપ છેલ્લા દોઢ દાયકાથી જીતવામાં નિષ્ફળ રહી છે. જો કે, આ જ સમયગાળામાં રાજ્યમાં લગભગ ચાર ડઝન બેઠકો એવી છે જ્યાં મુખ્ય વિપક્ષી પાર્ટી કોંગ્રેસ પણ જીતની રાહ જોઈ રહી છે.
આ બેઠકો પર ભાજપનું ખરાબ પ્રદર્શન
ચૂંટણી પંચની વેબસાઈટ પરથી મળેલી માહિતી મુજબ ગુજરાતમાં 1998થી 2017 દરમિયાન યોજાયેલી પાંચ વિધાનસભાની ચૂંટણીમાં ભાજપ જે બેઠકો જીતી શકી ન હતી તેમાં બનાસકાંઠા જિલ્લાની દાંતા, સાબરકાંઠામાં ખેડબ્રહ્મા, અરવલ્લીમાં ભિલોડા, રાજકોટની જસદણ સીટો હતી. ધોરાજી, ખેડા.મહુધા, આણંદનું બોરસદ, ભરૂચના ઝઘડિયા અને તાપી જિલ્લાના વ્યારાનો સમાવેશ થાય છે. તે દાંતા, ખેડબ્રહ્મા, ભિલોડા, ઝગડિયા અને વ્યારા અનુસૂચિત જનજાતિ માટે અનામત બેઠકો છે જ્યારે જસદણ, ધોરાજી, મહુધા અને બોરસદ સામાન્ય કેટેગરીમાં આવે છે.
વલસાડ જિલ્લાની કપરાડા પણ આવી જ એક અનામત (અનુસૂચિત જનજાતિ) બેઠક છે, જે 1998 પછી યોજાયેલી કોઈપણ વિધાનસભા ચૂંટણીમાં ભાજપ જીતી શકી નથી. આ બેઠક 2008ના સીમાંકન બાદ અસ્તિત્વમાં આવી હતી. 2012ની વિધાનસભાની ચૂંટણીમાં અહીંથી કોંગ્રેસના જીતુભાઈ હરીભાઈ ચૌધરીનો વિજય થયો હતો. સીમાંકન પહેલાં આ બેઠક મોટા પોંઢા તરીકે અસ્તિત્વમાં હતી. કપરાડા બેઠક 2008માં તેનો મોટાભાગનો સમાવેશ કરીને અસ્તિત્વમાં આવી હતી અને 1998થી આ બેઠક પર કોંગ્રેસનો કબજો છે.
તેવી જ રીતે, સીમાંકન પહેલા ખેડા જિલ્લામાં કાથલાલ વિધાનસભા બેઠક હતી. આઝાદી પછી યોજાયેલી તમામ ચૂંટણીઓમાં આ બેઠક પર કોંગ્રેસનો કબજો રહ્યો હતો. 2010ની પેટાચૂંટણીમાં પહેલીવાર ભાજપે આ સીટ જીતી હતી. તે સમયે વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી ગુજરાતના મુખ્યમંત્રી હતા. જો કે, સીમાંકન પછી કાથાલાલ બેઠકનું અસ્તિત્વ બંધ થઈ ગયું અને કપડવંજ સાથે વિલીન થઈ ગયું. આમ છતાં 2012 અને 2017ની વિધાનસભા ચૂંટણીમાં કોંગ્રેસ અહીંથી જીતી હતી. કપડવંજ બેઠક 2007ની ચૂંટણીમાં કોંગ્રેસે જીતી હતી, પરંતુ અગાઉની ત્રણ ચૂંટણીમાં આ બેઠક પર ભાજપનો દબદબો હતો.
ST બેઠકો ભાજપ માટે પડકાર
ભાજપ જે બેઠકો જીતી શક્યું નથી તેમાંથી મોટાભાગની બેઠકો અનુસૂચિત જનજાતિ વર્ગ માટે અનામત છે. ગુજરાતની 182 સભ્યોની વિધાનસભામાં અનુસૂચિત જનજાતિ માટે 27 અને અનુસૂચિત જાતિ માટે 13 બેઠકો અનામત છે. ગુજરાત વિધાનસભાની ચૂંટણી આ વર્ષના અંત સુધીમાં થવાની છે.
ગુજરાતમાં ભાજપનું વર્ચસ્વ 1990ના દાયકાથી સતત વધી રહ્યું છે અને 1995 (2017 સિવાય) પછી યોજાયેલી તમામ વિધાનસભા ચૂંટણીઓમાં કોંગ્રેસનું પ્રદર્શન અત્યંત નિરાશાજનક રહ્યું છે. આ સમયગાળા દરમિયાન યોજાયેલી ચૂંટણીમાં લગભગ ચાર ડઝન બેઠકો એવી હતી, જે તે ક્યારેય જીતી શકી ન હતી.
આ બેઠકો પર કોંગ્રેસનું પ્રદર્શન ખરાબ રહ્યું
જેમાં મુખ્યત્વે અમદાવાદ જિલ્લાના દસક્રોઈ, સાબરમતી, એલિસબ્રિજ, અસારવા, મણિનગર અને નરોડા, સુરત જિલ્લાના માંડવી, માંગરોળ, ઓલપાડ, મહુવા અને સુરત ઉત્તર, વડોદરા જિલ્લાના વડોદરા, રાવપુરા અને વાઘોડિયા, નવસારી જિલ્લાના નવસારી, જલાલપોર અને નવસારીનો સમાવેશ થાય છે. ભરૂચ જિલ્લાની ગણદેવી, અંકલેશ્વર, ખેડા જિલ્લાની નડિયાદ, પંચમહાલની સેહરા, સાબરકાંઠાની ઇડર, મહેસાણામાં વિસનગર, બોટાદ જિલ્લાની બોટાદ, જૂનાગઢ જિલ્લાની કેશોદ, પોરબંદરની કુતિયાણા, રાજકોટની ગોંડલ અને સુરેન્દ્રનગર જિલ્લાની વઢવાણ બેઠકો તરફી મતદાન થયું છે. આમાંની મોટાભાગની બેઠકો સામાન્ય શ્રેણીમાં આવે છે, જ્યારે કેટલીક અનુસૂચિત જાતિ અને જનજાતિ માટે અનામત છે.
આટલા લાંબા સમયથી સત્તામાં હોવા છતાં જે રીતે ભાજપ ગુજરાતના મોટાભાગના શહેરી વિસ્તારોમાં એકતરફી જીત મેળવી રહ્યું છે તે જ પ્રકારે રાજ્યની અનામત બેઠકોમાં પણ તે જીત મેળવી શકી નથી. સત્તાથી દૂર હોવા છતાં કોંગ્રેસે આ બેઠકો પર ભાજપને ટક્કર આપી છે. કદાચ આ જ કારણ છે કે ભૂતકાળમાં ભાજપે જે પાંચ ‘ગુજરાત ગૌરવ યાત્રાઓ’ના રૂટની પસંદગી કરી છે તેમાં આદિવાસી બહુલ વિસ્તારો પર વિશેષ ધ્યાન આપવામાં આવ્યું છે.
1985માં ગુજરાતના પૂર્વ મુખ્યમંત્રી માધવસિંહ સોલંકીના નેતૃત્વમાં કોંગ્રેસે 149 બેઠકો જીતી હતી. કોંગ્રેસની સફળતાનો શ્રેય સોલંકીના ક્ષત્રિયો, હરિજન, આદિવાસીઓ અને મુસ્લિમોને એક સાથે લાવવાના “ખામ” સૂત્રને આભારી છે. ગુજરાતમાં આજે પણ કોઈપણ એક પક્ષની જીતની આ સૌથી વધુ બેઠકો છે.
2017ની વિધાનસભા ચૂંટણીમાં ભાજપે 99 બેઠકો જીતી હતી. જેમાં નવ બેઠકો અનુસૂચિત જનજાતિ માટે અને સાત બેઠકો અનુસૂચિત જાતિ માટે અનામત રાખવામાં આવી હતી. ગત ચૂંટણીમાં કોંગ્રેસે 77 બેઠકો જીતી હતી. જેમાંથી 15 બેઠકો અનુસૂચિત જનજાતિ માટે અને પાંચ બેઠકો અનુસૂચિત જાતિ માટે અનામત હતી.
ભાજપની હારનું કારણ સ્થાનિક પરિબળો હોવા જોઈએ
‘સેન્ટર ફોર ધ સ્ટડી ઓફ ડેવલપિંગ સોસાયટીઝ (સીએસડીએસ)’ના સંશોધન કાર્યક્રમ ‘લોકનીતિ’ના સહ-નિર્દેશક સંજય કુમારે જણાવ્યું હતું કે અનામત બેઠકો પર જીત અને હારનો અર્થ એ નથી કે જે સમુદાય માટે બેઠકો અનામત છે તે બહુમતી છે. તેમણે કહ્યું કે અન્ય જાતિઓ પણ છે અને તેમાં ઘણા સ્થાનિક પરિબળો હોવા જોઈએ જેના કારણે ભાજપ આ બેઠકો જીતવામાં નિષ્ફળ રહ્યું છે અને કોંગ્રેસ સફળ રહી છે. તેમણે કહ્યું કે જરૂરી છે કે આ આંકડા દર્શાવે છે કે આ સીટો પર કંઈક અલગ છે, જેના કારણે બીજેપી અને કોંગ્રેસને અન્ય સીટોની સરખામણીમાં અહીં એકબીજા સાથે લડવું પડે છે. CSDSના ડેટા મુજબ ગુજરાતમાં અનુસૂચિત જનજાતિની વસ્તી 7 ટકા છે.
આ પણ વાંચો : વડાપ્રધાન મોદી પર ગોપાલ ઈટાલિયાએ કરેલી આપત્તિજનક ટિપ્પણી અંગે લોકોનું શું છે માનવું ?
