ચૂંટણી સમયે નેતાઓને જેલમાં ધકેલી દેવા, પાર્ટીઓને નોટિસ… આ યોગ્ય નથી:પૂર્વ મુખ્ય ચૂંટણી કમિશનરનો અભિપ્રાય

નવી દિલ્હી, 1 એપ્રિલ : લોકસભા ચૂંટણી 2024 દરમિયાન એન્ફોર્સમેન્ટ ડિરેક્ટોરેટ (ED) દ્વારા ધરપકડ કરાયેલા અરવિંદ કેજરીવાલને 1 એપ્રિલ સુધી ન્યાયિક કસ્ટડીમાં મોકલવામાં આવ્યા છે. એટલે કે તે ચૂંટણી પ્રચારથી દૂર રહેશે. તેમની જેમ આમ આદમી પાર્ટી અને અન્ય પાર્ટીઓના ઘણા મોટા નેતાઓ પણ હાલમાં જેલમાં છે અને ચૂંટણીથી દૂર છે. સત્તાધારી ભાજપ સતત ત્રીજી વખત સરકાર બનાવવા માટે જોરશોરથી પ્રચાર કરી રહી છે ત્યારે વિરોધ પક્ષ અન્ય સમસ્યાઓથી ઝઝૂમી રહ્યો હોય તેવું લાગી રહ્યું છે. કેટલાક તેમના નેતાને બચાવવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા છે, કેટલાક પક્ષને વિઘટનથી બચાવવાના પડકારનો સામનો કરી રહ્યા છે અને કેટલાક ખાતા સ્થગિત થવાને કારણે કાનૂની લડાઈમાં ફસાઈ રહ્યા છે.

વિપક્ષી પાર્ટીઓ અને તેમના નેતાઓ સતત કેન્દ્રીય તપાસ એજન્સીઓના રડારમાં આવી રહ્યા છે. કોંગ્રેસ, AAP અને અન્ય પક્ષોનો આરોપ છે કે મોદી સરકાર કેન્દ્રીય તપાસ એજન્સીઓની મદદથી ચૂંટણીને પ્રભાવિત કરવાનો પ્રયાસ કરી રહી છે.

વિપક્ષી પાર્ટીઓ ઉપરાંત હવે ત્રણ ભૂતપૂર્વ મુખ્ય ચૂંટણી કમિશનરે કહ્યું છે કે તાજેતરના સમયમાં જે રીતે IT (ઇન્કમ ટેક્સ) અને ED (Enforcement Directorate) એ વિપક્ષી પાર્ટીઓ અને તેમના નેતાઓ વિરુદ્ધ કાર્યવાહી કરી છે, તે ચૂંટણીમાં અસમાનતા પેદા કરી રહી છે. એટલે કે ચૂંટણીનું ક્ષેત્ર તમામ પક્ષો માટે સરખું સપાટ નથી.

ત્રણ ભૂતપૂર્વ મુખ્ય ચૂંટણી કમિશનરોએ ધ ઈન્ડિયન એક્સપ્રેસના દામિનીનાથ સાથે વાત કરી હતી, એસ વાય કુરેશી ઉપરાંત બે મુખ્ય ચૂંટણી કમિશનરોએ નામ જાહેર ન કરવાની વિનંતી કરી છે.

કોંગ્રેસ પોતાના પૈસા બચાવવાની લડાઈમાં લાગી ગઈ

શનિવારે (30 માર્ચ) કોંગ્રેસે કહ્યું કે તેને વર્ષ 2014-2015 અને 2016-2017 માટે આવકવેરા વિભાગ તરફથી નોટિસ મળી છે. નોટિસમાં રૂ. 1,745 કરોડનો ટેક્સ જમા કરવાનું કહેવામાં આવ્યું છે. અગાઉ 1994-1995 અને 2017-2018 માટે નોટિસ આવી હતી. જો આપણે તાજી અને જૂની નોટિસની રકમને જોડીએ તો આઈટી વિભાગે કુલ રૂ. 3,567 કરોડના ટેક્સની માંગણી કરી છે. આ સિવાય IT વિભાગે જૂના લેણાંની ચુકવણી માટે કોંગ્રેસના ખાતામાંથી 135 કરોડ રૂપિયા ઉપાડી લીધા છે.

કોંગ્રેસને ITની નોટિસ પર મુખ્ય ચૂંટણી કમિશનરે શું કહ્યું?
ચૂંટણી પંચ (EC) ના ભૂતપૂર્વ વડાઓ અનુસાર, આવી ક્રિયાઓને મુક્ત અને નિષ્પક્ષ ચૂંટણીમાં હસ્તક્ષેપ તરીકે જોઈ શકાય છે અને ચૂંટણી પંચે ઓછામાં ઓછી એજન્સીઓ સાથે બેઠક કરવી જોઈએ જેથી તે જાણવા મળે કે IT વિભાગ તેની કરની માંગ પૂરી કરી રહ્યું છે કે કેમ. ચૂંટણી પૂરી થાય ત્યાં સુધી તેને મોકૂફ રાખવામાં આવે નહીં?

ભૂતપૂર્વ મુખ્ય ચૂંટણી કમિશનર એસવાય કુરેશીએ ધ ઈન્ડિયન એક્સપ્રેસના દામિની નાથને કહ્યું, “મને વ્યક્તિગત રીતે લાગે છે કે ચૂંટણી પંચ ચોક્કસપણે તેને રોકી શકે છે કારણ કે તે લેવલ પ્લેઇંગ ફિલ્ડને અસર કરી રહ્યું છે. ચૂંટણી પંચની અંદર, અમે હંમેશા ચૂંટણી દરમિયાન ટાળી શકાય તેવી ક્રિયાઓ ટાળવાના સિદ્ધાંતનું પાલન કર્યું છે. એ પૂછવું જ જોઈએ કે શું આવી બાબતોને ચૂંટણીના સમયગાળા માટે મોકૂફ રાખવાથી કોઈ ભરપાઈ ન થઈ શકે એવું નુકસાન થાય છે? આ કિસ્સામાં કોઈ ભરપાઈ ન થઈ શકે તેવું નુકસાન નથી. આ ત્રણ મહિના પછી કરી શકાય છે.

અન્ય એક ભૂતપૂર્વ મુખ્ય ચૂંટણી કમિશનર, જેમણે નામ ન આપવાની શરતે જણાવ્યું હતું કે, “આયોગમાં અમારા સમય દરમિયાન આવી પરિસ્થિતિઓ ક્યારેય ઊભી થઈ ન હતી, તેથી કમિશને ક્યારે પગલાં લીધાં તેનું કોઈ ઉદાહરણ આપવું મુશ્કેલ છે. જો કે, આદર્શ આચાર સંહિતાનો ઉદ્દેશ એ સુનિશ્ચિત કરવાનો છે કે ચૂંટણીમાં ભાગ લેનાર પ્રત્યેક વ્યક્તિ માટે એક લેવલ પ્લેઇંગ ફિલ્ડ સુનિશ્ચિત કરવામાં આવે. જો ચૂંટણી પ્રચાર દરમિયાન કર એજન્સીઓ મુખ્ય વિપક્ષી પાર્ટીને નોટિસો જારી કરતી રહે છે, તેમના ખાતા ફ્રીઝ કરતી રહે છે અને તેમાંથી પૈસા પણ કાપતી રહે છે, તો પંચે નક્કર કારણો માટે સીબીડીટી (સેન્ટ્રલ બોર્ડ ઓફ ડાયરેક્ટ ટેક્સીસ) ને પૂછવું પડશે. શું આપણે ચૂંટણી પછી રાહ જોઈશું? “આ પંચ અને સીબીડીટી વચ્ચેની બેઠક દ્વારા થઈ શકે છે.”

નેતાઓ સામેની કાર્યવાહી પર પૂર્વ મુખ્ય ચૂંટણી કમિશનરે શું કહ્યું?
તાજેતરના મહિનાઓમાં, EDએ અલગ-અલગ કેસોમાં વિપક્ષી નેતાઓ સામે કાર્યવાહી કરી છે, શોધખોળ હાથ ધરી છે, સમન્સ જારી કર્યા છે. અને ધરપકડ કરી છે. ગયા અઠવાડિયે દિલ્હીના મુખ્ય પ્રધાન અરવિંદ કેજરીવાલ અને આ મહિનાની શરૂઆતમાં દિલ્હી એક્સાઇઝ પોલિસી કેસમાં બીઆરએસ નેતા કે કવિતાની ધરપકડ કરવામાં આવી હતી.

ભૂતપૂર્વ સીઈસીએ જણાવ્યું હતું કે જ્યારે ઇડી નેતાઓને એવા સમયે પૂછપરછ માટે બોલાવે છે જ્યારે તેઓએ ચૂંટણી પ્રચારમાં સામેલ થવું જોઈએ, ત્યારે તે લેવલ પ્લેઇંગ ફિલ્ડને પણ જોખમમાં મૂકે છે. ભૂતપૂર્વ સીઈસીએ કહ્યું, “રાષ્ટ્રીય સુરક્ષાના મામલામાં પંચ રસ્તામાં ન આવી શકે, પરંતુ જો આવો કોઈ કેસ ન હોય તો આઈટી વિભાગ અને ઈડી બે મહિના સુધી રાહ જોઈ શકે નહીં.”

ત્રીજા ભૂતપૂર્વ મુખ્ય ચૂંટણી કમિશનર, જેમણે નામ ન આપવાની શરતે કહ્યું: “આ એક જટિલ મામલો છે અને હું સમજી શકું છું કે ચૂંટણી પંચ માટે તેની સાથે કામ કરવું કેટલું મુશ્કેલ હશે. પરંતુ હકીકત એ છે કે જ્યારે રાજકીય પક્ષની ભંડોળની પહોંચ બંધ થઈ જાય છે ત્યારે તમે ચૂંટણી લડવાની અપેક્ષા કેવી રીતે રાખો છો? શું આ લેવલ પ્લેઇંગ ફિલ્ડને અસર કરતું નથી? આ મેચમાં અમ્પાયર તરીકે, ચૂંટણી પંચ મૌન રહી શકે નહીં અને તેમને દરોડા અને ખાતાઓ ફ્રીઝ કરવા અને ટેક્સની માંગણીઓ જેવી કાર્યવાહી મોકૂફ રાખવા માટે પરામર્શ અથવા કેન્દ્રીય એજન્સીઓ સાથે બેઠક દ્વારા ઉકેલ શોધવો પડશે. તેમને સમજાવી શકાય છે.

વિપક્ષી નેતાઓની ધરપકડ પર કેન્દ્રીય મંત્રીએ શું કહ્યું?
ધ ઈન્ડિયન એક્સપ્રેસના આઈડિયા એક્સચેન્જ પ્રોગ્રામમાં ભાગ લેનાર બીજેપી નેતા અને કેન્દ્રીય મંત્રી પીયૂષ ગોયલે દિલ્હીના મુખ્યમંત્રી અરવિંદ કેજરીવાલને ચૂંટણી પહેલા જેલમાં ધકેલી દેવાના સવાલ પર કહ્યું, “અમારે તેની સાથે કોઈ લેવાદેવા નથી. અમે તેને જેલમાં નાખ્યો નથી.

જ્યારે એક્સપ્રેસની શુભાંગી ખાપરે પીયૂષ ગોયલને કેન્દ્રીય એજન્સીઓના દુરુપયોગનો પ્રશ્ન પૂછ્યો ત્યારે તેમણે કહ્યું, “તેમાં અમારી ભૂમિકા ક્યાં છે? કાયદો લોકોને તેમના ખોટા કામો માટે પકડે છે. જ્યારે તેઓ આ પગલાં લઈ રહ્યા હતા ત્યારે તેઓએ તેના પરિણામો વિશે વિચારવું જોઈએ. અમારી પાસે ભારતમાં મજબૂત ન્યાયતંત્ર છે, એક મજબૂત વ્યવસ્થા છે જે દરેકના અધિકારોનું રક્ષણ કરે છે. તમે આમ આદમી પાર્ટીના નેતાની વાત કરી રહ્યા છો પરંતુ તેમના ઘણા સાથીદારો લાંબા સમયથી જેલમાં છે.

મોદી સરકારના આઠ વર્ષમાં EDના 95% કેસમાં વિપક્ષના નેતાઓ નિશાને રહ્યા છે.
સપ્ટેમ્બર 2022માં પ્રકાશિત ધ ઈન્ડિયન એક્સપ્રેસના અહેવાલમાં જણાવવામાં આવ્યું હતું કે યુપીએ શાસનની સરખામણીમાં મોદી સરકાર હેઠળના રાજકારણીઓ વિરુદ્ધ EDના કેસોમાં ચાર ગણો વધારો થયો છે. આ જ રિપોર્ટમાં એ પણ જણાવવામાં આવ્યું હતું કે 2014 અને 2022 વચ્ચે 121 અગ્રણી રાજકારણીઓ પર ED દ્વારા તપાસ કરવામાં આવી હતી, જેમાંથી 115 વિપક્ષી નેતાઓ હતા, એટલે કે 95% કેસમાં વિપક્ષી નેતાઓ EDના નિશાના પર હતા.

2014 થી 2022 સુધીનો ડેટા
આ યુપીએ શાસન (2004 થી 2014) દરમિયાન કરવામાં આવેલી EDની કાર્યવાહીથી વિપરીત છે. યુપીએ શાસન દરમિયાન એજન્સી દ્વારા કુલ 26 રાજકીય નેતાઓની તપાસ કરવામાં આવી હતી, જેમાંથી 14 વિપક્ષી નેતાઓ હતા એટલે કે અડધાથી વધુ (54%).

દિલ્હીના મુખ્ય પ્રધાન અરવિંદ કેજરીવાલની ધરપકડનું વિશ્લેષણ કરતાં, ધ ઈન્ડિયન એક્સપ્રેસના સહયોગી સંપાદક નીરજા ચૌધરીએ લખ્યું છે: ભાજપ કેજરીવાલ સહિતના મોટા AAP નેતાઓની ધરપકડનો ફાયદો ઉઠાવીને આમ આદમી પાર્ટીમાં નેતૃત્વ શૂન્યતા લાવવા માંગે છે. જેથી વિપક્ષ લાચાર બનેલી પાર્ટી કોઈ વ્યૂહરચના બનાવી ન શકે અને તૂટી જાય