લોકસભાની ચૂંટણીમાં કેટલો ખર્ચ થાય છે? જાણો 1947 પછી કેટલા રૂપિયા ખર્ચાયા?

અમદાવાદ , 18 ડિસેમ્બર: 2024ની લોકસભા ચૂંટણીને હવે થોડા મહિના બાકી છે. ચૂંટણી પંચે લોકસભાની ચૂંટણીની તૈયારીઓ શરૂ કરી દીધી છે. શું તમે જાણો છો કે લોકસભા ચૂંટણીમાં કેટલો ખર્ચ થાય છે? ઈવીએમથી લઈને સુરક્ષા સુધીની દરેક બાબતોમાં કેટલા પૈસા ખર્ચાય છે અને આ ખર્ચ કોણ ઉઠાવે છે? આઝાદી પછી લોકસભા ચૂંટણીનો ખર્ચ કેટલો વધ્યો છે? ચાલો જાણીએ…

લોકસભાની ચૂંટણીમાં કેટલો ખર્ચ થાય છે?

આઝાદી પછી જ્યારે 1951-52માં દેશમાં પહેલીવાર સામાન્ય ચૂંટણીઓ થઈ ત્યારે માત્ર 10.5 કરોડ રૂપિયાનો ખર્ચ થયો હતો. 2014ની લોકસભા ચૂંટણી સુધીમાં ખર્ચ વધીને 3870.3 કરોડ રૂપિયા થઈ ગયો. આ સમયગાળા દરમિયાન, મતદારોની સંખ્યા પણ 17.5 કરોડથી વધીને 91.2 કરોડ થઈ (2019માં).

જો આપણે લોકસભા ચૂંટણીના ખર્ચના આંકડા પર નજર કરીએ તો 1957ની સામાન્ય ચૂંટણીને બાદ કરતા દરેક લોકસભા ચૂંટણીમાં ખર્ચનો વધારો જ થયો છે. 2009 અને 2014 ની વચ્ચે ચૂંટણી ખર્ચ લગભગ ત્રણ ગણો વધ્યો. જ્યારે 2009ની લોકસભા ચૂંટણીમાં 1114.4 કરોડ રૂપિયા ખર્ચવામાં આવ્યા હતા, જ્યારે 2014માં 3870.3 કરોડ રૂપિયા ખર્ચવામાં આવ્યા હતા.

પ્રથમ ચૂંટણીથી 2014 સુધીના ખર્ચના આંકડા 

લોકસભાની ચૂંટણીનો ખર્ચ કોણ ઉઠાવે છે?

લોકસભા ચૂંટણીનો સમગ્ર ખર્ચ કેન્દ્ર સરકાર ઉઠાવે છે. જેમાં ચૂંટણી પંચના વહીવટી કામથી માંડીને ચૂંટણીમાં સુરક્ષા, મતદાન મથક બનાવવા, ઈવીએમ મશીન ખરીદવા, મતદારોને જાગૃત કરવા અને મતદાર ઓળખ કાર્ડ બનાવવા સહિતના ખર્ચનો સમાવેશ થાય છે.

EVMની કિંમત પણ વધી

આઝાદી પછી લાંબા સમય સુધી બેલેટ પેપર દ્વારા ચૂંટણીઓ થતી હતી. પરંતુ 2004થી દરેક લોકસભા મતવિસ્તારમાં ઈવીએમ દ્વારા મતદાન થઈ રહ્યું છે. ચૂંટણી પંચના મતે ઈવીએમ ખરીદવાનો ખર્ચ પણ વર્ષ-દર-વર્ષ વધ્યો છે. જ્યારે 2019-20ના બજેટમાં EVMની ખરીદી અને જાળવણી માટે 25 કરોડ રૂપિયાનું બજેટ ફાળવવામાં આવ્યું હતું, 2023-24ના બજેટમાં આ રકમ વધીને 1891.8 કરોડ રૂપિયા થઈ ગઈ છે.

એક અહેવાલ મુજબ, ચૂંટણી પંચ લોકસભાની ચૂંટણી માટે સીધી રીતે જવાબદાર છે અને કેન્દ્ર સરકાર વાર્ષિક બજેટમાં ભંડોળ ફાળવે છે, કાયદા અને ન્યાય મંત્રાલય પણ ઈવીએમ સહિતના કેટલાક ખર્ચ માટે બજેટ ફાળવે છે.

માત્ર ચૂંટણી જ નહીં, કમિશનના ખર્ચમાં પણ વધારો

ચૂંટણી પંચનું બજેટ પણ દર વર્ષે વધી રહ્યું છે. છેલ્લી લોકસભા ચૂંટણી પહેલા 2018-19ના બજેટમાં વહીવટી કામ માટે ચૂંટણી પંચને રૂ. 236.6 કરોડ ફાળવવામાં આવ્યા હતા. 2023-24 સુધીમાં તે વધીને 340 કરોડ રૂપિયા થઈ ગયા છે.

ચૂંટણીનો ખર્ચ કેમ વધ્યો?

લોકસભા ચૂંટણીનો ખર્ચ વધવા પાછળ બે કારણો છે. પ્રથમ તો મતદારોની સંખ્યામાં ઝડપથી થતો વધારો અને બીજું- ઉમેદવારો, મતદાન મથકો અને સંસદીય મતવિસ્તારોની સંખ્યામાં પણ થયો વધારો. 1951-1952ની લોકસભા ચૂંટણીમાં 53 પક્ષોના 1874 ઉમેદવારોએ 401 બેઠકો પરથી ચૂંટણી લડી હતી.

2019માં આ સંખ્યામાં અનેકગણો વધારો થયો છે. છેલ્લી સામાન્ય ચૂંટણીઓમાં 673 પક્ષોના 8054 ઉમેદવારોએ 543 બેઠકો પર પોતાનું નસીબ અજમાવ્યું હતું. સમગ્ર દેશમાં કુલ 10.37 લાખ મતદાન મથકો પર મતદાન થયું હતું.

આ પણ વાંચો : 2024માં ઈસરોના આ મોટા મિશન પર વિશ્વની નજર રહેશે