બુરખાથી કંટાળીને સમરીન બની સુમન… ધર્મ કેવી રીતે બદલાય છે, પછી જાતિ કેવી રીતે નક્કી થાય છે?

નવી દિલ્હી, 27 જૂન : બરેલીમાં સમરીન નામની મુસ્લિમ યુવતીએ પોતાનો ધર્મ બદલી નાખ્યો છે. સમરીને ધર્મ પરિવર્તન કર્યું છે અને એક હિંદુ છોકરા સાથે લગ્ન કર્યા છે, જેનું નામ મિત્રપાલ છે. હવે લગ્ન પછી સમરીન સુમન યાદવ બની ગઈ છે. ધર્મ પરિવર્તન કર્યા પછી, સુમન કહે છે કે તેને બુરખામાં રહેવું ગમતું ન હતું, તેથી તેણે પોતાની મરજીથી ધર્મ પરિવર્તન કર્યું અને તેના પ્રેમી સાથે લગ્ન કર્યા. આ પહેલા સમરીનમાંથી સુમન બનેલી યુવતીએ ધાર્મિક વિધિઓ સાથે સનાતન ધર્મ અપનાવ્યો હતો. આવી સ્થિતિમાં કાયદાકીય રીતે ધર્મ કેવી રીતે બદલાય તે પ્રશ્ન છે.

આ સિવાય સવાલ એ પણ છે કે જ્યારે પણ કોઈ વ્યક્તિ અન્ય કોઈ ધર્મમાંથી હિંદુ ધર્મ અપનાવે છે ત્યારે તેની જાતિ કેવી રીતે નક્કી કરવામાં આવે છે. ધર્મ બદલ્યા પછી તેઓ કઈ જાતિમાં રહેશે તે કેવી રીતે નક્કી કરવામાં આવે છે, કારણ કે કાયદા મુજબ કોઈને પણ જાતિ બદલવાનો અધિકાર નથી.

કાયદેસર રીતે ધર્મ પરિવર્તન કેવી રીતે થાય છે?

જો કાયદાની દૃષ્ટિએ જોઈએ તો ભારતમાં ધર્મ પરિવર્તનને લઈને કોઈ કેન્દ્રીય કાયદો નથી, પરંતુ વિવિધ રાજ્યોના પોતાના કાયદા છે. ઉત્તર પ્રદેશે પણ થોડા વર્ષો પહેલા ઉત્તર પ્રદેશ પ્રતિબંધક અધિનિયમ, 2021 પસાર કર્યો હતો. આ સિવાય ઉત્તરાખંડ, હિમાચલ પ્રદેશ, અરુણાચલ પ્રદેશ, ઓડિશા, મધ્ય પ્રદેશ, છત્તીસગઢ, ગુજરાત અને ઝારખંડ જેવા રાજ્યોમાં ધર્મ પરિવર્તનને લગતા કાયદા છે.

જો આપણે ઉત્તર પ્રદેશની વાત કરીએ તો નવા કાયદા અનુસાર, જે વ્યક્તિ પોતાનો ધર્મ પરિવર્તન કરે છે તેણે બે મહિના પછી તેના જિલ્લાના ડીએમને જાણ કરવી પડશે કે તે કોઈપણ લાલચ, ડર અથવા ધમકી વિના પોતાનો ધર્મ પરિવર્તન કરી રહ્યો છે. આ સિવાય અન્ય રાજ્યોમાં કલેક્ટરને માહિતી આપીને ધર્મ પરિવર્તન કરવામાં આવે છે.

સામાન્ય રીતે કાયદેસર રીતે ધર્મ બદલવા માટે સૌપ્રથમ એફિડેવિટ કરવી પડે છે, જેમાં તમામ માહિતી લખેલી હોય છે. આ પછી, અખબારમાં જાહેરાત પ્રકાશિત કરવાની રહેશે અને તે પછી ગેજેટ સૂચના પ્રકાશિત કરવાની રહેશે. એફિડેવિટ વગેરેની પ્રક્રિયા બાદ સરકારી રેકોર્ડ માટે ગેજેટ નોટિફિકેશન પ્રસિદ્ધ કરવાનું રહેશે. ગેજેટ એપ્લિકેશન પછી, તમારો ધર્મ કાયદાકીય રીતે બદલાઈ જાય છે, આ માટે તમે વકીલની મદદ લઈ શકો છો.

હવે સવાલ એ છે કે ધર્મ બદલ્યા પછી તમે કઈ જાતિના થશો અને ક્યા આધારે તમને અનામતનો લાભ મળશે તે કેવી રીતે નક્કી થાય છે. તો ચાલો સમજીએ કે ધર્મ પરિવર્તનમાં જાતિ કેવી રીતે નક્કી કરવામાં આવે છે?

જો તમે હિન્દુ થશો તો શું થશે?

ભારતીય બંધારણ મુજબ, દેશમાં દરેક વ્યક્તિ પોતાની ઈચ્છા મુજબ કોઈપણ ધર્મને અનુસરવા અને તેના નિયમોનું પાલન કરવા માટે સ્વતંત્ર છે. તેઓ પોતાની ઈચ્છા મુજબ ધર્મ પણ બદલી શકે છે. સુપ્રીમ કોર્ટે પોતાના એક આદેશમાં કહ્યું હતું કે, ‘કોઈ વ્યક્તિને હિંદુ ધર્મમાં આવવા પર અનુસૂચિત જાતિનો લાભ આપી શકાય છે, જો તે જાતિના લોકો તેનો સ્વીકાર કરે. આવી વ્યક્તિએ અન્ય કોઈ ધર્મ અપનાવતા પહેલા સાબિત કરવું પડશે કે તે અથવા તેના પૂર્વજો અગાઉ આજ જાતિના હતા.

કોર્ટે વધુમાં કહ્યું હતું કે, ‘એ સ્પષ્ટ પુરાવા હોવા જોઈએ કે તે સબંધિત જાતિનો છે જેને બંધારણ (અનુસૂચિત જાતિ) ઓર્ડર, 1950માં માન્યતા આપવામાં આવી છે અને તેણે તે જ ધર્મમાં ફરીથી ધર્માંતરણ કર્યું છે જે તેના પિતા અથવા અગાઉની પેઢીઓ માનતા હતા . ઉપરાંત, તેણે સાબિત કરવું પડશે કે તેના પરત ફર્યા પછી તે સમુદાય દ્વારા તેને સ્વીકારવામાં આવ્યો છે. આ રીતે, જો કોઈ વ્યક્તિ પહેલાથી જ હિંદુ રહી ચૂક્યો હોય અને અન્ય કોઈ ધર્મમાં પરિવર્તિત થયા પછી, તે ફરીથી હિંદુ બનવા માંગે છે, તો તેને જૂની જાતિની વ્યક્તિ બનવું પડશે.

ઉપરાંત, અન્ય કિસ્સાઓમાં, જાતિ તેના મૂળના આધારે નક્કી કરવામાં આવશે અને જો તે જાતિના લોકો તે વ્યક્તિને અપનાવે છે, તો તે તેની અટકથી ઓળખાશે. જો કોઈ મહિલા લગ્ન માટે પોતાનો ધર્મ બદલે છે, તો તેણીને તેના પતિની જાતિ અનુસાર ન્યાય આપવામાં આવશે.

શું જાતિ બદલી શકાય?

જો કે બંધારણ મુજબ કોઈપણ વ્યક્તિ પોતાની ઈચ્છા મુજબ ધર્મ બદલી શકે છે, પરંતુ જાતિ નહીં. વાસ્તવમાં જ્ઞાતિનો સંબંધ વ્યક્તિના જન્મ સાથે હોય છે અને જન્મથી જ્ઞાતિ હોવાને કારણે વ્યક્તિએ જીવનભર એક જ જ્ઞાતિમાં રહેવું પડે છે. પરંતુ, જો હિંદુ ધર્મની એસસી કેટેગરીની વ્યક્તિ પોતાનો ધર્મ બદલશે તો તેને એસસી કેટેગરીમાં અનામત હેઠળ મળતા લાભો મળવાનું બંધ થઈ જશે. SC અનામતનો લાભ ફક્ત હિંદુ અને હવે શીખ, બૌદ્ધ ધર્મમાં જ મળી શકે છે.

આ પણ વાંચો : 9 થી વધુ સિમ કાર્ડ રાખવા પર 2 લાખ રૂપિયાનો દંડ, તમારા નામે કેટલા સિમ નોંધાયેલા છે કેવી રીતે જાણશો?