નવરાત્રિનો ચોથા દિવસ: જાણો માતા કુષ્માંડાના સ્વરુપ સાથે જોડાયેલી કથા

નવરાત્રિના ચોથા દિવસે મા કુષ્માંડાની પૂજા કરવામાં આવે છે. માતાના આ સ્વરૂપ વિશે એવી માન્યતા છે કે તેમણે જ વિશ્વનું સર્જન કર્યું છે. મા કુષ્માંડા દુ:ખ દૂર કરનારી માતા કહેવાય છે. સૂર્યને તેમનું નિવાસસ્થાન માનવામાં આવે છે. તેથી માતાના આ સ્વરૂપની પાછળ સૂર્યનું તેજ દેખાય છે. તેમને આઠ હાથ છે અને તેમની સવારી સિંહ છે. માતા કુષ્માંડા તે મા અંબાનુ જ સ્વરુપ છે, પણ માતાનુ આ નામ કઈ રીતે પડ્યુ તેની પાછળ એક કથા જોડાયેલી છે. ત્યારે ચાલો જાણીયે માતાના આ સ્વરુપ સાથે જોડાયેલ કથા.

નવરાત્રિના ચોથા દિવસ સાથે જોડાયેલ કથા:

નવરાત્રિના ચોથા દિવસે કુષ્માંડા દેવીની પૂજા કરવામાં આવે છે. આ દેવીને તેમના ધીમા, હળવા હાસ્યને કારણે કુષ્માંડાનું હુલામણું નામ આપવામાં આવ્યું છે જેમણે સમગ્ર બ્રહ્માંડની રચના કરી હતી. જ્યારે કોઈ સર્જન નહોતું, ચારેબાજુ અંધકાર હતો, ત્યારે આ દેવીએ પોતાના ઈશ્વરીય શક્તિથી સૃષ્ટિની રચના કરી હતી. તેથી જ તેને આદિ સ્વરૂપ અથવા બ્રહ્માંડની આદિ શક્તિ કહેવામાં આવે છે.

આ દેવીને આઠ હાથ છે તેથી તેને અષ્ટભુજા પણ કહેવામાં આવે છે. તેમના સાત હાથમાં અનુક્રમે કમંડલ, ધનુષ્ય, બાણ, કમળ-પુષ્પ, અમૃત ભરેલું કલશ, ચક્ર અને ગદા છે. આઠમા હાથમાં, બધી સિદ્ધિઓ અને ભંડોળ આપતી જપ માળા છે. આ દેવીનું વાહન સિંહ છે અને તેને માટીના વાસણો (માટલા)નો બલિદાન પસંદ છે. સંસ્કૃતિમાં કુમ્હાડાને કુષ્માંડા કહેવામાં આવે છે, તેથી આ દેવીને કુષ્માંડા તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. આ દેવીનો વાસ વિશ્વમાં સૂર્યમંડળની અંદર છે. સૂર્યની દુનિયામાં રહેવાની શક્તિ ફક્ત આમાં જ છે. તેથી જ તેમના શરીરનું તેજ પણ સૂર્ય જેવું જ તેજ છે. દસ દિશાઓ તેના પોતાના તેજથી પ્રકાશિત છે. તેમનું તેજ બ્રહ્માંડના તમામ પદાર્થો અને જીવોમાં વ્યાપક છે. નવરાત્રિના ચોથા દિવસે શાંત અને શુદ્ધ હૃદયથી આ દેવીની પૂજા કરવી જોઈએ. આના કારણે ભક્તોના રોગો અને દુ:ખોનો નાશ થાય છે અને તેને આયુષ્ય, કીર્તિ, બળ અને આરોગ્ય પ્રાપ્ત થાય છે. આ દેવી અલ્પ સેવા અને ભક્તિથી પ્રસન્ન થાય છે અને આશીર્વાદ આપે છે. જે સાચા હૃદયથી પૂજા કરે છે તે પરમ પદને સરળતાથી પ્રાપ્ત કરી લે છે.

દેવીનું નામ કુષ્માંડા કેવી રીતે પડ્યું?

કુષ્માંડા એટલે ઘડા. વિશ્વને રાક્ષસોના જુલમથી મુક્ત કરવા મા દુર્ગા કુષ્માંડા અવતારમાં પ્રગટ થયા હતા. પૌરાણિક માન્યતાઓ અનુસાર તેમણે સમગ્ર બ્રહ્માંડની રચના કરી છે. એવું માનવામાં આવે છે કે પૂજા દરમિયાન માટીના વાસણોનો ભોગ લગાવવામાં આવે તો તેઓ પ્રસન્ન થાય છે. બ્રહ્માંડ અને ઘડા સાથેના સંબંધને કારણે તેણીને કુષ્માંડા તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.

મા કુષ્માંડાનું સ્વરૂપ:

માતા કુષ્માંડાના ચહેરા પર સહેજ સ્મિત સાથે આઠ હાથ છે. તેણીના સાત હાથમાં કમંડળ, એક ધનુષ્ય, એક તીર, એક કમળનું ફૂલ, એક ફૂલદાની, એક ચક્ર અને એક ગદા છે અને તેના આઠમા હાથમાં તમામ સિદ્ધિઓ અને ભંડોળ માટે જપતી માળા છે. દેવીના હાથમાં અમૃત કલશ સાથે, તે તેના ભક્તોને લાંબા આયુષ્ય અને સારા સ્વાસ્થ્ય સાથે આશીર્વાદ આપે છે. મા કુષ્માંડા સિંહ પર સવારી કરે છે જે ધર્મનું પ્રતિક છે.

આ પણ વાંચો: નવરાત્રિના બીજા દિવસે, માતા બ્રહ્મચારીણીને ધરાવો આ ભોગ !

કુષ્માંડા મંત્ર

યા દેવી સર્વભૂતેષુ મા કુષ્માણ્ડા રૂપેણ સંસ્થિતા ।, નમસ્તસ્યૈ નમસ્તસ્યૈ નમસ્તસ્યૈ નમો નમઃ ।

આ રીતે કરો મા કુષ્માંડાની પૂજા :

નવરાત્રિના ચોથા દિવસે સવારે વહેલા ઊઠીને સ્નાન કરીને લીલા રંગના વસ્ત્રો પહેરો – માતાની મૂર્તિની સામે ઘીનો દીવો પ્રગટાવો – હવે દેવીને લીલી ઈલાયચી, વરિયાળી અને તેનું ઝાડ અર્પણ કરો. ‘ મંત્રનો 108 વાર જાપ કરો.- આરતી ઉતારો અને બ્રાહ્મણને ભોજન કરાવો. – ત્યાર બાદ પ્રસાદ જાતે લો.