EWS અનામત યથાવત રહેશે, SCએ ક્વોટા જાળવી રાખવાના નિર્ણય સામે દાખલ કરેલી અરજી ફગાવી

આર્થિક રીતે નબળા સામાન્ય વર્ગના લોકોને આપવામાં આવેલ 10 ટકા અનામતને યોગ્ય ઠેરવતા નિર્ણય પર પુનર્વિચાર કરવામાં આવશે નહીં. આ સંદર્ભમાં દાખલ કરવામાં આવેલી સમીક્ષા અરજીને સુપ્રીમ કોર્ટે ફગાવી દીધી છે. ગયા વર્ષે 7 નવેમ્બરે સુપ્રીમ કોર્ટે EWS આરક્ષણને બંધારણીય ગણાવ્યું હતું. 9 મેના રોજ પાંચ જજોની બેન્ચે તેની સામે દાખલ કરાયેલી સમીક્ષા અરજીઓ પર વિચાર કર્યો હતો.

7 નવેમ્બર 2022ના રોજ આપવામાં આવેલા ઐતિહાસિક નિર્ણયમાં 5 જજોની બંધારણીય બેંચે બંધારણના 103મા સુધારાને 3:2ની બહુમતીથી સમર્થન આપ્યું હતું. આ સુધારા દ્વારા આર્થિક આધાર પર અનામત આપવાની વ્યવસ્થા કરવામાં આવી હતી. સુપ્રીમ કોર્ટે સ્વીકાર્યું હતું કે આ પ્રકારનું અનામત બંધારણીય છે અને તેનાથી અન્ય કોઈ વર્ગના અધિકારોનું ઉલ્લંઘન થતું નથી.

અનામત વિરુદ્ધ 30થી વધુ અરજીઓ દાખલ

જાન્યુઆરી 2019માં બંધારણમાં 103મા સુધારા દ્વારા કલમ 15(6) અને 16(6) ઉમેરવામાં આવી હતી. આ દ્વારા સરકારને આર્થિક રીતે નબળા વર્ગના ઉત્થાન માટે વિશેષ વ્યવસ્થા કરવાનો અધિકાર આપવામાં આવ્યો હતો. આ પછી સરકારે સામાન્ય વર્ગના ગરીબોને નોકરીઓ અને ઉચ્ચ શિક્ષણમાં 10 ટકા અનામત આપવાની સિસ્ટમ બનાવી. આને 30થી વધુ અરજીઓ દ્વારા સુપ્રીમ કોર્ટમાં પડકારવામાં આવ્યો હતો.

અગાઉ પણ ક્વોટા યથાવત રાખવામાં આવ્યો

ગયા વર્ષે તત્કાલિન ચીફ જસ્ટિસ ઉદય ઉમેશ લલિતની આગેવાની હેઠળની પાંચ જજોની બેન્ચે આ મામલે સુનાવણી કરી હતી. તેમના નિર્ણયમાં, સુપ્રીમ કોર્ટના 3 ન્યાયાધીશો – જસ્ટિસ દિનેશ મહેશ્વરી, બેલા એમ ત્રિવેદી અને જમશેદ પારડીવાલાએ EWS અનામતને યોગ્ય ઠેરવ્યું હતું. આ ન્યાયાધીશોનું માનવું હતું કે બંધારણે તમામ નબળા વર્ગોને યોગ્ય પ્રતિનિધિત્વ આપવા અને તેમને મુખ્ય પ્રવાહમાં લાવવાનો પ્રયાસ કરવાની સરકારની ફરજ નક્કી કરી છે. આવી સ્થિતિમાં ગરીબીને કારણે પાછળ રહી ગયેલા સામાન્ય વર્ગના લોકોને અનામત આપવાની વ્યવસ્થા બનાવવામાં કોઈ બંધારણીય ભૂલ નથી.

ન્યાયાધીશોએ શું કહ્યું?

ત્રણેય ન્યાયાધીશોએ એમ પણ કહ્યું હતું કે સુપ્રીમ કોર્ટે પહેલાથી જ અનામત મેળવતા એસસી, એસટી અને ઓબીસી માટે 50 ટકા અનામતની મર્યાદા નક્કી કરી છે. જનરલ કેટેગરીને નવી 10 ટકા અનામત આપવામાં આવી છે. આવી સ્થિતિમાં તેને સુપ્રીમ કોર્ટના નિર્ણયની વિરુદ્ધ કહી શકાય નહીં. ન્યાયાધીશોએ એમ પણ કહ્યું હતું કે આ 10 ટકા અનામતમાં SC, ST અને OBC માટે ક્વોટા નક્કી કરવાની જરૂર નથી, કારણ કે આ વર્ગ પહેલાથી જ અનામતનો લાભ લઈ રહ્યો છે.

મુખ્ય ન્યાયાધીશ ઉદય ઉમેશ લલિત અને ન્યાયમૂર્તિ એસ. રવિન્દ્ર ભટ્ટનો નિર્ણય લઘુમતીમાં હતો. તેમણે કહ્યું હતું કે ગરીબીના આધારે અનામત આપતી વખતે એસસી, એસટી અને ઓબીસીના ગરીબોને પણ તેમાં સામેલ કરવા જોઈતા હતા, પરંતુ તેમ કરવામાં આવ્યું નથી. આ ભેદભાવ છે અને બંધારણના મૂળભૂત માળખાની વિરુદ્ધ છે.

ચુકાદામાં કોઈ કાનૂની ભૂલ નથી

ન્યાયમૂર્તિ ઉદય ઉમેશ લલિતની નિવૃત્તિને કારણે, વર્તમાન મુખ્ય ન્યાયાધીશ ડીવાય ચંદ્રચુડની આગેવાની હેઠળની પાંચ જજોની બેન્ચે EWS અનામતના નિર્ણય સામે દાખલ કરેલી સમીક્ષા અરજી પર ધ્યાન આપ્યું. બેન્ચના બાકીના ચાર સભ્યો એ જ હતા જેઓ મૂળ ચુકાદાનો ભાગ હતા. ન્યાયાધીશોએ સ્વીકાર્યું છે કે ગયા વર્ષે આપેલા નિર્ણયમાં કોઈ કાયદાકીય ભૂલ નથી. આવી સ્થિતિમાં આ મામલે ફરીથી સુનાવણી કરવાની જરૂર નથી.