આવતી 18મીએ ભારતના 15મા રાષ્ટ્રપતિની ચૂંટણી, જાણો પુરી પ્રક્રિયા

આગામી 18મી જુલાઈના રોજ ભારતના મહામહિમ 15માં રાષ્ટ્રપતિના પદની ચૂંટણી યોજાવાની છે. ત્યારે આ ચૂંટણીની સમગ્ર પ્રક્રિયા શું છે ? તે જાણીએ…

આપણા દેશમાં રાષ્ટ્રપતિની ચૂંટણીમાં સામાન્ય ચૂંટણીની જેમ જનતા વોટ નાંખી શકતી નથી પરંતુ રાજ્યસભા, લોકસભા અને ધારાસભાના જેઓ સભ્ય હોય તેવા જ વ્યક્તિઓ મત આપી શકે છે અને એટલા માટે જ સાંસદ અને ધારાસભ્ય વોટ આપે છે. જેને ઈલેકટોરોલ કોલેજ કહે છે અને ચૂંટાયેલા સભ્યો હોય છે તેમાંથી દરેકને ઈલેકટર કહે છે.

રાષ્ટ્રપતિ ચૂંટણીમાં સભ્યોના મતના મૂલ્ય વિશે બંધારણના અનુચ્છેદ 55માં ઉલ્લેખ છે. તેની વેલ્યૂ કેવી રીતે નક્કી કરવામાં આવે છે તેના વિશે પણ જણાવવામાં આવ્યું છે. ઉદાહરણ માટે ઉત્તર પ્રદેશમાં એક ધારાસભ્ય પાસે સૌથી વધારે 208 મત વેલ્યૂ છે. અહીં તમામ 403 ધારાસભ્યોના મતોનું કુલ મૂલ્ય 83824 છે. ઠીક એ જ રીતે સિક્કિમમાં એક ધારાસભ્ય પાસે સૌથી ઓછા 7 મત વેલ્યૂ છે એટલે કે અહીંના કુલ ધારાસભ્યોના મતોનું વેલ્યૂ 224 છે. દેશમાં જેટલા પણ નિર્વાચિત ધારાસભ્યો છે તેમના મતોનું જે મૂલ્ય આવે છે તેને લોકસભા અને રાજ્યસભા સાંસદોની કુલ સંખ્યાથી ડિવાઈડ કરવામાં આવે છે. અહીં એક સાંસદના મતનું મૂલ્ય હોય છે.

દેશમાં કોઈ રાજ્યના ધારાસભ્ય પાસે કેટલા મતો છે તે માટે આપણે તે રાજ્યની વસ્તીને ત્યાંના વિધાનસભા સભ્યોની સંખ્યાથી ડિવાઈડ કરશું. આ પછી જે સંખ્યા આવે છે તેને 1000 વડે ભાગવામાં આવે છે. ત્યાર બાદ જે અંક પ્રાપ્ત થાય છે તેનાથી જ પ્રદેશના એક ધારાસભ્યના વોટનું અનુપાત નિકળે છે. ઉદાહરણ તરીકે, ઉત્તર પ્રદેશમાં, યુપીમાં એક ધારાસભ્ય પાસે સૌથી વધુ 208 મતો છે. તમામ 403 ધારાસભ્યોના મતોનું કુલ મૂલ્ય 83824 છે. તે જ રીતે, અમે અન્ય રાજ્યોના મતોની કિંમતની ગણતરી કરીએ છીએ.

દેશના તમામ ધારાસભ્યોના મતના મૂલ્યને લોકસભા અને રાજ્યસભાના સાંસદોની કુલ સંખ્યા વડે ભાગવામાં આવે છે. આ પછી મેળવેલ અંક એક સાંસદના વોટનું મૂલ્ય હોય છે. જો ડિવાઈડ કરવા પર બાકી 0.5 કરતાં વધુ બચે છે, તો વેટેજમાં એક અંકનો વધારો થાય છે. એટલે કે સાંસદના વોટની કિંમત 708 હોય છે. એટલે કે રાજ્યસભા અને લોકસભાના 776 સાંસદોના કુલ મતોની સંખ્યા 549408 છે.

1997ની રાષ્ટ્રપતિની ચૂંટણી બાદથી સંસદ સભ્યના વોટનું મૂલ્ય 708 નક્કી કરવામાં આવ્યું હતું, પરંતુ આ વખતે રાષ્ટ્રપતિ ચૂંટણી 2022માં દરેક સાંસદના વોટનું મૂલ્ય 708 થી ઘટીને 700 થઈ જશે. તેનું કારણ જમ્મુ-કાશ્મીરમાં વિધાનસભાનું ના હોવું છે. રાષ્ટ્રપતિની ચૂંટણીમાં એક સાંસદના મતનું મૂલ્ય દિલ્હી, પુડુચેરી અને જમ્મુ-કાશ્મીર સહિત અન્ય રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોની વિધાનસભાઓમાં ચૂંટાયેલા સભ્યોની સંખ્યા પર આધારિત હોય છે. જમ્મુ-કાશ્મીરમાં અત્યાર સુધી વિધાનસભાની ચૂંટણી થઈ નથી. આવી સ્થિતિમાં જમ્મુ-કાશ્મીરના ધારાસભ્યોના વોટનું મૂલ્ય નક્કી નહીં થાય અને સાંસદોના વોટનું મૂલ્ય ઘટશે.

15 જૂનથી ચૂંટણી પ્રક્રિયા શરૂ થશે. નોમિનેશનની છેલ્લી તારીખ 29 જૂન છે. 18 જુલાઈના રોજ મતદાન થશે. જ્યારે પરિણામ 21 જુલાઈએ આવશે. આ પછી, 25 જુલાઈએ, સુપ્રીમ કોર્ટના મુખ્ય ન્યાયાધીશ નવા રાષ્ટ્રપતિને શપથ લેવડાવશે.

રાષ્ટ્રપતિની ચૂંટણીની તારીખો જાહેર કરવામાં આવી છે. બુધવારે આ અંગેનું નોટિફિકેશન પણ બહાર પાડવામાં આવશે. 25 જુલાઈએ દેશના નવા રાષ્ટ્રપતિ શપથ લેશે. છેલ્લા 45 વર્ષમાં આ સતત 10મી વખત હશે જ્યારે દેશના નવા રાષ્ટ્રપતિ 25 જુલાઈએ શપથ લેશે ત્યારે રાષ્ટ્રપતિ શા માટે 25 જુલાઈએ શપથ લે છે? એવો સવાલ તમારા મનમાં ચોક્કસથી થતો હશે.. તો અમે આપને જણાવી દઈએ કે 26 જાન્યુઆરી 1950 ના રોજ દેશમાં પ્રજાસત્તાક અમલમાં આવ્યું. એ જ દિવસે ડૉ.રાજેન્દ્ર પ્રસાદ દેશના પ્રથમ રાષ્ટ્રપતિ બન્યા. ડો.પ્રસાદ 12 વર્ષ સુધી આ પદ પર રહ્યા. 13 મે 1962ના રોજ ડૉ.રાધાકૃષ્ણન દેશના બીજા રાષ્ટ્રપતિ બન્યા. તેમણે પોતાનો કાર્યકાળ પૂરો કર્યો. તેના પાંચ વર્ષ પછી, 13 મે, 1967ના રોજ, ડૉ. ઝાકિર હુસૈન દેશના ત્રીજા રાષ્ટ્રપતિ બન્યા. ડો.હુસૈન તેમનો કાર્યકાળ પૂરો કરી શક્યા ન હતા. 3 મે 1969ના રોજ તેમનું અવસાન થયું. હુસૈનના મૃત્યુ બાદ ઉપરાષ્ટ્રપતિ વી.વી ગિરી કાર્યવાહક રાષ્ટ્રપતિ બન્યા. ત્યારબાદ થયેલી રાષ્ટ્રપતિની ચૂંટણીમાં ઉમેદવાર બન્યા બાદ તેમણે રાજીનામું આપવું પડ્યું હતું. વી.વી ગિરીના રાજીનામા બાદ સુપ્રીમ કોર્ટના તત્કાલિન મુખ્ય ન્યાયાધીશ મોહમ્મદ હિદાયતુલ્લાને કાર્યકારી રાષ્ટ્રપતિ તરીકે નિયુક્ત કરવામાં આવ્યા હતા. ચૂંટણી પ્રક્રિયા પૂર્ણ થયા પછી, વી.વી ગિરી 24 ઓગસ્ટ 1969ના રોજ નવા રાષ્ટ્રપતિ બન્યા. ગિરીએ તેમનો કાર્યકાળ પૂર્ણ કર્યો. ગીરી બાદ 24 ઓગસ્ટ 1974ના રોજ ફખરુદ્દીન અલી અહેમદ નવા રાષ્ટ્રપતિ બન્યા. અહેમદ કાર્યકાળ પૂર્ણ ન કરનાર બીજા પ્રમુખ બન્યા. 11 ફેબ્રુઆરી 1977ના રોજ તેમનું અવસાન થયું. અહેમદના મૃત્યુ બાદ ઉપપ્રમુખ બીડી જટ્ટી કાર્યવાહક રાષ્ટ્રપતિ બન્યા. જે બાદ ચૂંટણી યોજાઈ હતી. ચૂંટણી પછી, 25 જુલાઈ 1977ના રોજ, નીલમ સંજીવ રેડ્ડી દેશના નવા રાષ્ટ્રપતિ બન્યા. ત્યારથી, દરેક રાષ્ટ્રપતિએ તેમનો કાર્યકાળ પૂર્ણ કર્યો છે. દરેક રાષ્ટ્રપતિનો પાંચ વર્ષનો કાર્યકાળ 24 જુલાઈએ પૂરો થાય છે. આ કારણોસર, 25 જુલાઈએ, નવા રાષ્ટ્રપતિ શપથ લેશે. ત્યારથી, 25 જુલાઈના રોજ નવ રાષ્ટ્રપતિઓએ શપથ લીધા છે.