મિત્ર હોવાનો ડોળ કરીને કોઈને કેવી રીતે છેતરવામાં આવે છે તેનું શ્રેષ્ઠ ઉદાહરણ ભારતનો પાડોશી દેશ ચીન છે. તેઓ વારંવાર કહેતા આવ્યા છે કે તેઓ ભારત સાથેના સંબંધોને મજબૂત કરવા હંમેશા તૈયાર છે અને તેમના પ્રયાસો ચાલુ છે, પરંતુ વાસ્તવમાં તેમનો દાવો હંમેશા હવા સાબિત થયો છે. ચીને ફરી એકવાર કહ્યું છે કે તે બંને દેશો વચ્ચેના સંબંધોની મજબૂતી અને સ્થિરતા માટે કામ કરવા માટે સંમત છે. આવી સ્થિતિમાં સવાલ એ ઊભો થાય છે કે ડિસેમ્બરના બીજા સપ્તાહમાં જ તવાંગને લઈને પોતાના નાપાક ઈરાદા વ્યક્ત કરી ચૂકેલા દેશદ્રોહી ચીનના આ દાવા પર કેવી રીતે વિશ્વાસ કરવો. ભારત કદાચ તેમના પર વિશ્વાસ કરતા પહેલા હિન્દી-ચીની ભાઈ-ભાઈના યુગને યાદ કરશે.
ચીનના વિદેશ મંત્રીએ ફરી દેખાડો કર્યો
ભારત અને ચીનના સંબંધોને લઈને 25 ડિસેમ્બરે જ ચીનના વિદેશ મંત્રીનું નિવેદન આવ્યું છે. ચીનના વિદેશ મંત્રી વાંગ યીએ કહ્યું, અમે ચીન-ભારત સંબંધોને સ્થિર અને મજબૂત કરવા માટે ભારત સાથે મળીને કામ કરવા માંગીએ છીએ અને આ માટે બંને દેશોએ રાજદ્વારી અને સૈન્ય માધ્યમો દ્વારા વાતચીત કરવાનું ચાલુ રાખ્યું છે. હું સ્થિરતા માટે પ્રતિબદ્ધ છું.
આ નિવેદન એવા સમયે આવ્યું છે જ્યારે ભારતના અરુણાચલ પ્રદેશના તવાંગમાં ભારતીય સૈનિકો અને પીપલ્સ લિબરેશન આર્મી (PLA)ના સૈનિકો વચ્ચેની અથડામણને થોડા દિવસો જ થયા છે. કદાચ વૈશ્વિક કૂટનીતિને ધ્યાનમાં રાખીને ચીને બંને દેશો વચ્ચેના દ્વિપક્ષીય સંબંધોને લઈને નિવેદન આપ્યું છે. ચીન એટલું ભોળું નથી કે તે જાતે જ આ મામલે નિવેદન જારી કરે.
વાસ્તવમાં, આ નિવેદન 20 ડિસેમ્બરના રોજ ચીન અને ભારત વચ્ચે 17મી કમાન્ડર સ્તરની વાતચીત અને પશ્ચિમ ક્ષેત્રમાં સુરક્ષા અને સ્થિરતા બનાવવાના કરાર પછી આવ્યું છે. બીજી તરફ, ભારતીય વિદેશ મંત્રાલયનું કહેવું છે કે તવાંગની સાથે લદ્દાખમાં પણ ભારત અને ચીન વચ્ચે ચુશુલ મોલ્ડો ખાતે ઉચ્ચ સ્તરીય કમાન્ડરની બેઠક થઈ હતી. બંને પક્ષો પશ્ચિમી ક્ષેત્રમાં શાંતિ અને સુલેહ-શાંતિ જાળવવા સંમત થયા હતા.
જો કે એ કહેવું બહુ વહેલું છે કે ચીન આનો અમલ કરવામાં કેટલો સક્ષમ છે કારણ કે જૂન 2020માં લદ્દાખની ગાલવાન ખીણમાં બંને દેશોના સૈનિકો વચ્ચે ભીષણ અથડામણ થઈ હતી અને તે પછી પણ આવા જ દાવા કરવામાં આવ્યા હતા, પરંતુ માત્ર બે અને દોઢ વર્ષ વીતી ગયા હશે.તે ચીને ફરીથી 9મી ડિસેમ્બરના રોજ તવાંગમાં આપેલા વચનને નકારી કાઢ્યું.
બે વર્ષ પહેલાનો ડ્રેગનનો નાપાક ઈરાદો
પૂર્વ લદ્દાખના વિસ્તારમાં 12 વિસ્તાર એવા છે કે જેના પર ચીન અને ભારત વચ્ચે વિવાદ ચાલી રહ્યો છે. આ વિસ્તારમાં 2020નો સ્ટેન્ડ-ઓફ એ ચીન તરફથી ભારત માટેનો સંકેત હતો કે જો તે “વિવાદિત વિસ્તારમાં” ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરનું નિર્માણ ચાલુ રાખવા માંગે તો વસ્તુઓ કેવી રીતે બદલાઈ શકે છે. વાસ્તવમાં, પૂર્વી લદ્દાખનો પેંગોંગ તળાવ વિસ્તાર બંને દેશો વચ્ચેના તણાવનું વાસ્તવિક કારણ છે.
આ તળાવ હિમાલયમાં 14 હજાર ફૂટથી વધુની ઉંચાઈ પર છે. મુદ્દો આ તળાવના વિસ્તારનો છે. પેંગોંગ સરોવરનો 45 કિમી વિસ્તાર ભારતમાં આવે છે, જ્યારે 90 કિમી વિસ્તાર ચીનના દાયરામાં આવે છે અને આ તળાવની વચ્ચેથી વાસ્તવિક નિયંત્રણ રેખા (LAC) પસાર થાય છે. બંને દેશો એલએસીને પોતપોતાની રીતે વ્યાખ્યાયિત કરે છે. ચીન હંમેશા તેની બાજુથી રોડ અને પુલ બનાવવાનું કામ કરે છે અને ભારત તેનો વિરોધ કરતું રહ્યું છે.
જો કે, ભારત પણ તેની બાજુમાં બાંધકામનું કામ ચાલુ રાખે છે. આ તળાવ પાસે આવેલ ચુશલુ વિસ્તાર વ્યૂહાત્મક રીતે મહત્વ ધરાવે છે. તેનો ઉપયોગ યુદ્ધની સ્થિતિમાં લોન્ચ પેડ તરીકે થઈ શકે છે. 1962ના ભારત-ચીન યુદ્ધમાં બંને દેશોની સેનાઓ વચ્ચે ચુશુલના રેઝાંગ પાસમાં જ લડાઈ થઈ હતી.
15 જૂન 2020ના રોજ પૂર્વી લદ્દાખમાં ગાલવાન ખીણ પાસે બંને દેશોની સેનાઓ વચ્ચે હિંસક અથડામણ થઈ હતી.. ત્યારબાદ એક ભારતીય સૈન્ય અધિકારી સહિત 20 જવાનો શહીદ થયા હતા. અનેક ચીની સૈનિકો પણ માર્યા ગયા હતા. આ અથડામણને છેલ્લા 6 દાયકામાં બંને દેશોની સરહદ પરની સૌથી મોટી અથડામણોમાંની એક માનવામાં આવે છે. આ વિસ્તારમાં તણાવ ઓછો કરવા માટે ચીન-ભારત વચ્ચે 15 રાઉન્ડની વાટાઘાટો થઈ છે, પરંતુ પરિણામ કંઈ આવ્યું નથી.
હજુ પણ આ મામલો સંપૂર્ણ રીતે ઉકેલાયો નથી. પ્રસંગની નાજુકતા જોતા બંને દેશોના 50 થી 60 હજાર સૈનિકો હજુ પણ LAC પર હાજર છે. ગાલવાન ખીણ ચીનના દક્ષિણ શિનજિયાંગ અને ભારતના લદ્દાખ સુધી વિસ્તરેલી છે. તે અક્સાઈ ચીનમાં આવે છે. સૈન્ય દૃષ્ટિકોણથી તે ભારત માટે મહત્વપૂર્ણ છે. 60 વર્ષ પહેલા ભારત અને ચીન વચ્ચેના યુદ્ધનું કેન્દ્ર પણ આ જ હતું.
ચીન હંમેશા અહીં નિર્માણ કરવાનો પ્રયાસ કરે છે અને ભારત તેને ગેરકાયદે માને છે કારણ કે બંને દેશો વચ્ચે LAC નજીક બાંધકામ ન કરવા માટે કરાર છે. ડિસેમ્બર 2022 ની શરૂઆતમાં અરુણાચલ પ્રદેશના તવાંગ સેક્ટરમાં યાંગત્સે ક્ષેત્રમાં ભારતીય સેના અને ચીનની પીપલ્સ લિબરેશન આર્મી (PLA) સૈનિકો વચ્ચેની તાજેતરની અથડામણ પણ ગલવાન અથડામણ સાથે સુસંગત છે. ચીન અને ભારત વચ્ચેનો આ સીમા વિવાદ આજનો નથી પરંતુ ભારતની આઝાદી બાદથી ચાલી રહ્યો છે. નિષ્ણાતોનું માનવું છે કે આ જ કારણ છે કે ચીન ભારતને વૈશ્વિક મંચ પર સ્થાન અપાવવાના માર્ગમાં અવરોધ ઉભો કરી રહ્યું છે અને તે આમ કરતું રહેશે.
ચીને શિમલા સમજૂતી સ્વીકારવાનો ઇનકાર કર્યો હતો
ભારતમાં બ્રિટિશ શાસન દરમિયાન, ભારત અને તિબેટ વચ્ચે કોઈ નિશ્ચિત સીમા ન હતી, પરંતુ 1906માં બ્રિટિશ સરકારે ભારત અને તિબેટ વચ્ચેની સરહદ દર્શાવતો નકશો બનાવ્યો અને 1914માં ભારત અને તિબેટ વચ્ચેની સીમા રેખાને લઈને શિમલા કરાર પર હસ્તાક્ષર કરવામાં આવ્યા. . જો કે ચીને તેના પર હસ્તાક્ષર કર્યા ન હતા અને તેને સ્વીકારવાનો ઇનકાર કર્યો હતો, તે તિબેટને પોતાનો ભાગ માનતો હતો.
1929માં બ્રિટિશ સરકારે નોટો મૂકીને શિમલા કરારને માન્ય ગણાવ્યો હતો. વર્ષ 1935માં, બ્રિટિશ વહીવટી અધિકારી ઓલાફ કેરોના આદેશ પર, બ્રિટિશ સરકારે સત્તાવાર રીતે 1937માં મેકમોહન રેખા દર્શાવતો નકશો જારી કર્યો. 1938માં તેમણે ચીનને સિમલા કરાર લાગુ કરવા કહ્યું. ચીને તેનો સ્વીકાર કરવાનો ઇનકાર કર્યો હતો.
1947માં આઝાદી મળ્યા બાદ, ભારતે મેકમોહન લાઇન પર તેની સીમા નક્કી કરીને તવાંગ વિસ્તાર (1950-51) પર તેનો સત્તાવાર દાવો કર્યો. વર્ષ 1947માં, તિબેટની સરકારે મેકમોહન લાઇનની દક્ષિણે આવેલા તિબેટીયન જિલ્લાઓ પર દાવો કર્યો અને ભારત સરકારને એક સત્તાવાર નોંધ લખી, પરંતુ તે જ સમયે 1949માં ચીનમાં સત્તામાં આવેલી કમ્યુનિસ્ટ પાર્ટીએ આઝાદીની જાહેરાત કરી. તિબેટ. નોંધપાત્ર રીતે, બિન-સામ્યવાદી દેશોમાં, ભારત એકમાત્ર એવો દેશ હતો જેણે ચીનની આ નવી સરકારને માન્યતા આપી હતી. આમ છતાં ચીન ક્યારેય ભારતનું પોતાનું બની શક્યું નથી.
જૂન 1954માં ચીનના પ્રથમ વડાપ્રધાન ઝોઉ એનલાઈ ભારતની મુલાકાતે આવ્યા હતા. આ પછી વડા પ્રધાન જવાહરલાલ નેહરુ પણ ચીનના પ્રવાસે ગયા હતા. તે જ વર્ષે, બંને વચ્ચે શાંતિપૂર્ણ સહઅસ્તિત્વના સિદ્ધાંત પર સમજૂતી થઈ. જેમાં ભારતે તિબેટ પર ચીનના અધિકારને સત્તાવાર માન્યતા આપી હતી. આ પછી ‘હિન્દી ચીની ભાઈ ભાઈ’ ના નારા ગુંજી ઉઠ્યા અને તત્કાલીન વડાપ્રધાન જવાહરલાલ નેહરુએ પણ આ નારાને સ્વીકાર્યો.
તે સમયે ભારત અને ચીન વચ્ચેના સારા સંબંધોને જોતા તત્કાલિન વડાપ્રધાન જવાહરલાલ નેહરુની સરકારે આ સમજૂતીને લઈને ચીન સામે એક શરત મૂકી હતી. આ અંતર્ગત એવું કહેવામાં આવ્યું હતું કે સરહદ વિવાદને આગળ વધારવા પર ચીન સાથે કોઈ વાતચીત ન કરવી જોઈએ.
આ તે વર્ષ હતું જ્યારે ભારતે 1954માં વિવાદિત વિસ્તારનું નામ બદલીને નોર્થ ઈસ્ટ ફ્રન્ટિયર એજન્સી (NEFA) રાખ્યું હતું. તે તવાંગ અને બાહ્ય તિબેટ સહિત ભારતના પૂર્વોત્તર સરહદી ક્ષેત્ર વચ્ચેની સરહદને ઓળખવાનો હતો. પછી અરુણાચલ પ્રદેશ અસ્તિત્વમાં ન આવ્યું અને 1972 સુધી તેને માત્ર નેફા કહેવામાં આવતું હતું. ભારતે 20 જાન્યુઆરી 1972ના રોજ નેફાને અરુણાચલ પ્રદેશ નામ આપીને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ બનાવ્યું. 15 વર્ષ પછી 1987માં તેને પૂર્ણ રાજ્યનો દરજ્જો આપવામાં આવ્યો.
જોકે, 23 મે 1951ના રોજ તિબેટ પર કબજો મેળવ્યા બાદ જ ભારત અને ચીન વચ્ચેના ખટાશના સંબંધો શરૂ થયા હતા. ચીનના દબાણ હેઠળ તિબેટ તેના માટે સંમત થયું. ચીન તિબેટને આઝાદ કરવાની વાત કરતું હતું અને ભારતે તેને સત્તાવાર રીતે સ્વતંત્ર દેશનો દરજ્જો આપ્યો હતો. આ પછી, ભારત અને ચીન વચ્ચે સરહદ વિવાદ અને 1962 માં યુદ્ધના બીજ ખીલ્યા.
ચીને હિન્દી-ચીની ભાઈ-ભાઈના નારા લગાવ્યા
વર્ષ 1961માં જ ચીનની સરહદ પર વલણ બદલાવા લાગ્યું. સરહદ પર ચીનના કાવતરાનો અંત આવ્યો નથી. એપ્રિલ 1962માં એક દિવસ એવો પણ આવ્યો જ્યારે ચીને ભારતની ફોરવર્ડ પોસ્ટ પરથી સૈનિકોને હટાવવાનો આદેશ જારી કર્યો. ભારતે તેનો જડબાતોડ જવાબ આપ્યો અને તેના સૈનિકોને અહીં મોકલ્યા. ચીને તેના નાપાક ઈરાદાઓને અમલમાં મૂકવાનું શરૂ કર્યું અને 10 જુલાઈ 1962ના રોજ 350 ચીની સૈનિકોએ ભારતની ચુશુલ ચોકી પર કબજો કર્યો.
19 ઓક્ટોબર 1962ના રોજ, ચીની સેનાએ વહેલી સવારે ભારે ગોળીબાર કર્યો અને 20 ઓક્ટોબરે યુદ્ધ શરૂ કર્યું. ચીનની પીપલ્સ લિબરેશન આર્મીએ લદ્દાખમાં હુમલો કર્યો અને કહ્યું કે ચીને ભારત સાથે મિત્રતાની આડમાં છેતરપિંડી કરી છે. જ્યારે સપ્ટેમ્બર 1962માં બંને દેશો પોતપોતાની સરહદો પર 20-20 કિલોમીટર દૂર કરવાના પ્રસ્તાવ પર સહમત થયા હતા.
ચીને આ વાત સ્વીકારી નહીં અને ઓક્ટોબરના બીજા મહિનામાં જ મેકમોહનને નેફામાં લાઇનમાં ઊભા રાખ્યા. ચીની સેનાએ અહીં બનેલી ભારતીય સેનાની ચોકીઓને નિશાન બનાવી હતી. લદ્દાખમાં ચીને હુમલો કર્યો. ચીને નિર્લજ્જતાપૂર્વક હુમલા પછી તરત જ ભારતને ત્રણ મુદ્દાના યુદ્ધવિરામની ઓફર કરી હતી, પરંતુ તત્કાલીન વડા પ્રધાન પંડિત જવાહરલાલ નેહરુએ તેને ફગાવી દીધો હતો.
વર્ષ 1962માં, નવેમ્બરમાં, ચીન ફરીથી પૂર્વ અને પશ્ચિમી વિસ્તારોમાં તેની નાપાક હરકતો પર ઉતરી આવ્યું અને બોમડિલા (હવે અરુણાચલ પ્રદેશમાં) ના ભારતીય ક્ષેત્ર સુધી વિસ્તર્યું. આ સમયગાળા દરમિયાન, ચીની પીપલ્સ લિબરેશન આર્મીએ અરુણાચલ પ્રદેશના અડધાથી વધુ ભાગ પર અસ્થાયી રૂપે કબજો જમાવ્યો હતો.
જો કે ચીને 21 નવેમ્બર 1962ના રોજ એકપક્ષીય યુદ્ધવિરામની જાહેરાત કરી હતી, પરંતુ એક મહિના સુધી ચાલેલા આ યુદ્ધ માટે ભારત તૈયાર નહોતું. ચીનના 80 હજાર સૈનિકોની સરખામણીમાં તેમની પાસે માત્ર 10 થી 20 હજાર સૈનિકો હતા. આમાં ભારતને ઘણું જાન-માલનું નુકસાન વેઠવું પડ્યું હતું.
આ દરમિયાન કેટલાક એશિયન અને આફ્રિકન દેશોએ ભારત અને ચીન વચ્ચેના સરહદ વિવાદને ઉકેલવા માટે પહેલ કરી હતી. જેમાં શ્રીલંકા, બર્મા (મ્યાનમાર), કંબોડિયાનો સમાવેશ થાય છે. ઇન્ડોનેશિયા, ઘાના અને સંયુક્ત આરબ રિપબ્લિકનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો હતો. કોલંબોમાં 10 થી 12 ડિસેમ્બર 1962 દરમિયાન કોલંબો કોન્ફરન્સમાં પ્રસ્તાવ મૂક્યો. તેને કોલંબો પ્રસ્તાવ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. ભારતે આ પ્રસ્તાવ સ્વીકારી લીધો, પરંતુ ચીન ફરી અહીં છેતરપિંડી પર ઉતરી આવ્યું. આ પ્રસ્તાવને ફગાવીને તેણે લદ્દાખના વિસ્તારમાં 7 ચીની સૈન્ય ચોકીઓ બનાવી અને સેનાનું વિસ્તરણ ચાલુ રાખ્યું.
