શું છે BRICS, જેમાં થઈ શકે છે મોદી-જિનપિંગ બેઠક? શા માટે અમેરિકા છે ચિંતિત ?

HD ન્યૂઝ ડેસ્કઃ દક્ષિણ આફ્રિકાના જોહાનિસબર્ગમાં આજથી BRICS સમિટ શરૂ થઈ રહી છે. 2019 પછી આ પ્રથમ વખત છે જ્યારે બ્રિક્સની આ પ્રથમ ઑફલાઇન બેઠક હશે. 22 થી 24 ઓગસ્ટ દરમિયાન યોજાનારી આ સમિટમાં પોતાના ચલણમાં વેપાર કરવા પર પણ વાતચીત કરવામાં આવશે.

રશિયાના રાષ્ટ્રપતિ વ્લાદિમીર પુતિન પહેલા જ આ સમિટમાં આવવાની ના પાડી ચૂક્યા છે. જેમાં ચીનના રાષ્ટ્રપતિ શી જિનપિંગ હાજરી આપશે. તે જ સમયે, વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી તેમાં ભાગ લેવા માટે મંગળવારે સવારે જોહાનિસબર્ગ જવા રવાના થઈ ગયા છે. જો કે હજુ સુધી એ સ્પષ્ટ નથી થયું કે વડાપ્રધાન મોદી અને ચીનના રાષ્ટ્રપતિ શી જિનપિંગ વચ્ચે બ્રિક્સની બહાર વાતચીત થશે કે કેમ? પીએમ મોદી અને શી જિનપિંગ છેલ્લે ગયા વર્ષે નવેમ્બરમાં જી-20 બેઠક દરમિયાન મળ્યા હતા.

આ વખતે શું છે એજન્ડા?: આ વખતે બ્રિક્સ સમિટના બે એજન્ડા છે. પ્રથમ- બ્રિક્સનું વિસ્તરણ. બીજું- BRICS દેશોમાં તેમના પોતાના ચલણમાં વેપાર. સાઉથ આફ્રિકાના પ્રેસિડેન્ટ સિરિલ રામાફોસાએ કહ્યું કે અમે BRICS સભ્યોની સંખ્યા વધારવાનું સમર્થન કરીએ છીએ. વિશ્વના લગભગ 23 દેશોએ BRICSનો ભાગ બનવા માટે અરજી કરી છે. આ અંગે ભારતના વિદેશ સચિવ વિનય ક્વાત્રાએ કહ્યું કે વિસ્તરણ અંગે અમારો ઈરાદો સકારાત્મક છે. આ સિવાય બીજો એજન્ડા કોમન કરન્સીમાં બિઝનેસનો પણ છે. તેના પર પણ વિદેશ સચિવ ક્વાત્રાએ કહ્યું કે બ્રિક્સમાં રાષ્ટ્રીય ચલણમાં કારોબાર પર પણ ચર્ચા કરવામાં આવશે.

BRICS નો અર્થ શું છે?: BRICS એ વિશ્વની પાંચ સૌથી ઝડપી અર્થવ્યવસ્થાઓનો સમૂહ છે. બ્રિક્સનો દરેક અક્ષર દેશનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે. BRICS માં બ્રાઝિલમાંથી B, રશિયામાંથી R, ભારત તરફથી I, ચીનમાંથી C અને દક્ષિણ આફ્રિકામાંથી S.  2001માં, ગોલ્ડમૅન સૅક્સના અર્થશાસ્ત્રી જિમ ઓ’નીલે એક સંશોધન પેપરમાં BRIC શબ્દનો ઉપયોગ કર્યો હતો. BRICમાં બ્રાઝિલ, રશિયા, ભારત અને ચીનનો સમાવેશ થાય છે. વર્ષ 2006માં પ્રથમ વખત BRIC દેશોની બેઠક યોજાઈ હતી. તે જ વર્ષે સપ્ટેમ્બરમાં, સંયુક્ત રાષ્ટ્ર મહાસભા દરમિયાન, આ ચાર દેશોના વિદેશ પ્રધાનોની બેઠક યોજાઈ, ત્યારબાદ આ જૂથનું નામ ‘બ્રિક’ રાખવામાં આવ્યું. BRIC દેશોની પ્રથમ સમિટ સ્તરની બેઠક 2009માં રશિયાના યેકાટેરિનબર્ગમાં યોજાઈ હતી. આ પછી 2010માં બ્રાઝિલના બ્રાઝિલિયામાં બીજી શિખર બેઠક મળી હતી. તે જ વર્ષે દક્ષિણ આફ્રિકા પણ તેમાં જોડાયું, પછી તે BRICમાંથી BRICS બન્યું. BRICS ના સભ્ય બનવાનો કોઈ ઔપચારિક માર્ગ નથી. તમામ સભ્ય દેશો પરસ્પર સંમતિથી આ અંગે નિર્ણય લે છે.

એમેરીકા છે ચિંતિંતઃ અત્યારે વિશ્વના 23 દેશોએ BRICS ના સભ્યપદ માટે અરજી કરી છે. જેમાં અલ્જીરિયા, આર્જેન્ટિના, બાંગ્લાદેશ, બહેરીન, બેલારુસ, બોલિવિયા, કઝાખસ્તાન, કુવૈત, સાઉદી અરેબિયા, થાઈલેન્ડ, યુએઈ જેવા દેશોનો સમાવેશ થાય છે.વિશ્વની ખાસ કરીને અમેરિકાની નજર મંગળવારથી શરૂ થઈ રહેલી બ્રિક્સ દેશોની સમિટ પર છે. કારણ કે એવું માનવામાં આવે છે કે તેના દ્વારા પશ્ચિમી વર્ચસ્વને પડકારવાની તૈયારી કરવામાં આવી રહી છે. આ સિવાય બ્રિક્સ તેના સભ્યોની સંખ્યા વધારવા પર પણ વિચાર કરી રહ્યું છે. ઈરાન, ક્યુબા અને વેનેઝુએલાએ પણ બ્રિક્સમાં સામેલ થવાની ઈચ્છા વ્યક્ત કરી છે. આ એવા દેશો છે જે ખુલ્લેઆમ અમેરિકા સામે ઉભા છે.

સમિટ દર વર્ષે યોજાય છેઃ એટલું જ નહીં, જો વધુ દેશો બ્રિક્સમાં જોડાય છે, તો તે તેમની રાષ્ટ્રીય ચલણમાં વેપાર કરવા માટે પણ સંમત થઈ શકે છે. આનો અર્થ એ છે કે યુએસ ચલણ ડોલરને સીધો નબળો પાડવો. ચીન અને રશિયા આ જ ઈચ્છે છે. બ્રિક્સનું મુખ્યાલય ચીનના શાંઘાઈમાં છે. તેની સમિટ દર વર્ષે યોજાય છે. આ સમિટમાં પાંચેય દેશોના રાષ્ટ્રાધ્યક્ષો ભાગ લે છે. તે દર વર્ષે એક પછી એક હોસ્ટ કરવામાં આવે છે. અત્યારે દક્ષિણ આફ્રિકા તેની યજમાની કરી રહ્યું છે. આવતા વર્ષે તે કોઈ અન્ય દેશ હશે. 

બ્રિક્સ કેટલું મોટું છે?: બ્રિક્સમાં સમાવિષ્ટ પાંચ દેશો વિશ્વની સૌથી ઝડપથી વિકસતી અર્થવ્યવસ્થા છે. વિશ્વના જીડીપીમાં તેમનો હિસ્સો 31.5% છે. વિશ્વની 41 ટકાથી વધુ વસ્તી પાંચેય બ્રિક્સ દેશોમાં રહે છે. વૈશ્વિક કારોબારમાં તેમનો હિસ્સો 16 ટકા છે. આ તમામ દેશો જી-20નો પણ ભાગ છે. નિષ્ણાતોનું માનવું છે કે 2050 સુધીમાં આ દેશો વૈશ્વિક અર્થવ્યવસ્થા પર પ્રભુત્વ જમાવશે. અમેરિકાની ચિંતા પણ વધી છે કારણ કે ગયા વર્ષે બ્રિક્સ દેશોએ 122 વખત રશિયા સાથે જોડાણ કર્યું છે. જ્યારે યુક્રેન સંકટને કારણે અમેરિકા અને પશ્ચિમી દેશો રશિયા વિરુદ્ધ છે.

મહત્વપૂર્ણ કરાર: બ્રિક્સમાં રશિયાની હાજરીથી અમેરિકા અસ્વસ્થ છે. વર્ષ 2015માં રશિયાની અધ્યક્ષતામાં બ્રિક્સ સમિટમાં ઘણા મહત્વપૂર્ણ કરાર થયા હતા. આ તે સમયગાળો હતો જ્યારે રશિયાએ એક વર્ષ અગાઉ ક્રિમિયાને યુક્રેનથી અલગ કરીને તેના પર કબજો જમાવ્યો હતો. આવી સ્થિતિમાં, પશ્ચિમી પ્રતિબંધોને બાયપાસ કરીને, તેણે સફળતાપૂર્વક બ્રિક્સનું આયોજન કર્યું. ચીન અને દક્ષિણ આફ્રિકા સાથેના સંબંધો મજબૂત કર્યા, જેનાથી અમેરિકા વધુ અસ્વસ્થ બન્યું.

અમેરિકા સાથે સમસ્યા: અમેરિકાનું ધ્યાન બ્રાઝિલ, ભારત અને દક્ષિણ આફ્રિકા સાથેના તેના દ્વિપક્ષીય સંબંધોને વધુ મજબૂત બનાવવા પર છે. જ્યારે બીજી તરફ ચીન સાથે અમેરિકાનો તણાવ વધી ગયો છે અને તેણે રશિયાને અલગ કરી દીધું છે. આવી સ્થિતિમાં બ્રિક્સ સાથે એક સંગઠન તરીકે કામ કરવું પણ અમેરિકા માટે એક પડકાર બની રહેશે. બ્રિક્સનું વિસ્તરણ નવા પ્રશ્નો ઉભા કરશે. અલ્જેરિયા અને ઇજિપ્ત જેવા અમેરિકાના મિત્રો બ્રિક્સમાં સામેલ થવા માંગે છે, જેના કારણે તેને ભવિષ્યમાં મુશ્કેલીનો સામનો કરવો પડી શકે છે. બિડેન સરકારે પહેલાથી જ સ્પષ્ટ કરી દીધું છે કે તે નથી ઈચ્છતી કે તેના મિત્રો અન્ય દેશો સાથે સંબંધો બનાવે. એટલું જ નહીં, આર્ટિફિશિયલ ઈન્ટેલિજન્સ, એનર્જી સિક્યુરિટી, કેમિકલ અને બાયો વેપન્સ જેવા મુદ્દાઓ પર બ્રિક્સમાં સર્વસંમતિથી અમેરિકા સાથે સમસ્યા ઊભી થઈ શકે છે..