ચૂંટણી પૂરી થયા પછી ચૂંટણી પંચ શું કરશે, બીજી કઈ કામગીરી માટે હોય છે જવાબદાર

નવી દિલ્હી, 10 જૂન: ચૂંટણી પંચે ચૂંટણીના ઘણા સમય પહેલા જ કામ કરવાનું શરૂ કરી દીધું હતું. આયોગની વિશાળ સંસ્થા એ સુનિશ્ચિત કરવા માટે સતત તૈયાર રહી કે દૂરના વિસ્તારોથી લઈને હિંસા પ્રભાવિત વિસ્તારોમાં મતદાન શાંતિપૂર્ણ અને પારદર્શક રીતે થઈ શકે, હવે ચૂંટણી પરિણામો પણ આવી ગયા છે અને મોદી 3.0 કાર્યકાળ પણ શરૂ થઈ ગયો છે. પરંતુ હવે પણ EC નિષ્ક્રિય નહીં બેસે, જાણો, ચૂંટણી પછી ચૂંટણી પંચ શું કરે છે, તેની મુખ્ય જવાબદારીઓ શું છે.

ચૂંટણી પંચ એક પ્રકારની કોર્ટ તરીકે કામ કરે છે, જેનું કામ રાજકીય પક્ષો વચ્ચેના વિવાદોને ઉકેલવાનું છે. તે જુએ છે કે કયા નેતાઓને કયા પક્ષ પર સત્તા મળશે. ઉદાહરણ તરીકે, થોડા સમય પહેલા મહારાષ્ટ્રમાં એનસીપી બે ભાગમાં વહેંચાઈ ગઈ હતી. તે સમયે વાસ્તવિક NCPને લઈને ઘણો વિવાદ થયો હતો, જેનો નિર્ણય ચૂંટણી પંચે જ આપ્યો હતો. તેમણે નક્કી કર્યું કે NCP અજિત પવાર સાથે રહેશે અને શરદ પવારે તેમની પાર્ટીનું નામ બદલવું પડશે. પક્ષકારો વચ્ચેના વિવાદોને ઉકેલવા માટે કમિશન જવાબદાર છે. આ દરમિયાન તે તમામ દસ્તાવેજો જુએ છે અને કોર્ટની જેમ દલીલો સાંભળે છે.

રાજકીય પક્ષોના નામ અને ચિન્હો વહેંચવાનું કામ ચૂંટણી પંચ કરે છે. જેમ એકનાથ શિંદે જૂથને શિવસેનાના અધિકારો મળ્યા તેમ ઉદ્ધવ જૂથને શિવસેના (ઉદ્ધવ બાળાસાહેબ ઠાકરે) નામ મળ્યું. તે ચૂંટણી પહેલા પક્ષને સત્તાવાર ચૂંટણી ચિન્હ પણ આપે છે. દેશમાં અનેક રાજકીય પક્ષો છે. કયો પક્ષ રાષ્ટ્રીય અને કયો પક્ષ પ્રાદેશિક હશે તે નક્કી કરવાનો અધિકાર પણ ચૂંટણી પંચને છે. આ માટે તે પક્ષોને મળેલા મતોની ટકાવારી જુએ છે.

EC પાસે સંસદ અને વિધાનસભામાં ચૂંટાયેલા સભ્યોની ગેરલાયકાત અંગે ટિપ્પણી કરવાનો પણ અધિકાર છે. ઉદાહરણ તરીકે, ગંભીર ગુનાઓના આરોપસર જેલમાં રહેલા બે કેદીઓ ચૂંટણી જીત્યા છે. હવે એવી ચર્ચા ચાલી રહી છે કે શું આતંક ફેલાવવાના કે દેશને તોડવાના ઈરાદાથી કામ કરનારાઓને ચૂંટણી લડવાનો અને પોતાના વિસ્તારનું પ્રતિનિધિત્વ કરવાનો અધિકાર મળવો જોઈએ. હાલમાં EC એ આ અંગે કોઈ ટિપ્પણી કરી નથી, પરંતુ શક્ય છે કે ભવિષ્યમાં આ અંગે થોડી ચર્ચા થઈ શકે. એ જ રીતે, ચૂંટણી દરમિયાન ભ્રષ્ટાચારમાં દોષિત લોકોને ગેરલાયક ઠેરવવાના મામલે પણ EC સલાહ આપે છે. જો કોઈ નેતા કે પક્ષ ચૂંટણી ખર્ચમાં કોઈ ગેરરીતિ આચરે તો તેને ગેરલાયક પણ ઠેરવી શકાય છે.

મતદાર ઓળખ કાર્ડ જારી કરે છે

મતદાર આઈડી જારી કરવાનું ખૂબ જ મહત્ત્વપૂર્ણ કાર્ય છે. કમિશન મતદાર ઓળખ કાર્ડ જારી કરે છે. જો કોઈ મતદાર લાંબા સમય સુધી એક જગ્યાએથી બીજી જગ્યાએ જાય છે તો તેનું નામ મતદાર યાદીમાં સ્થાનાંતરિત કરવાની જવાબદારી પંચની રહેશે. એ જ રીતે મતદારના મૃત્યુ બાદ તેનું નામ યાદીમાંથી કાઢી નાખવામાં આવે છે.

ચૂંટણી પહેલા, EC આદર્શ આચાર સંહિતા માટે તમામ રાજકીય પક્ષોની સંમતિ લે છે, અને પછી તેનો અમલ કરે છે જેથી પક્ષોને પ્રચાર માટે સમાન તકો મળે. આદર્શ આચાર સંહિતાની સમયાંતરે સમીક્ષા અને ચર્ચા કરવામાં આવે છે.

સામાન્ય ચૂંટણીઓ પૂરી થઈ ગઈ છે, પરંતુ તેના પછી પણ ઘણા રાજ્યોમાં ચૂંટણી અને પેટ ચૂંટણી થવાની છે. તેની જવાબદારી પણ ચૂંટણી પંચની છે. આ સિવાય ચૂંટણી પંચ કોઈ નેતાના મૃત્યુ અથવા સજા બાદ તેને અયોગ્ય ઠેરવવાના કિસ્સામાં ફરીથી ચૂંટણી પણ કરાવી શકે છે, પરંતુ તે આ નિર્ણય એકલા નહીં પરંતુ માત્ર રાજકીય પક્ષોની સંમતિથી લઈ શકે છે.

ચૂંટણી દરમિયાન મળી આવેલી જંગી રકમના નિકાલની જવાબદારી પણ EC પાસે છે. લોકસભા અને સ્થાનિક ચૂંટણીઓમાં પણ ઘણી પાર્ટીઓ મતદારોને પોતાના પક્ષમાં ખેંચવા માટે રોકડ, કિંમતી ધાતુઓ અને દારૂ વગેરેનું વિતરણ કરે છે. ચૂંટણીના તબક્કા દરમિયાન જપ્ત કરવામાં આવે છે, જે સંભાળવાની જવાબદારી પંચની રહે છે.