રોકેટની દુનિયામાં ભારતનું મોટું પગલું, ક્રાયોજેનિક એન્જિનની સંકલિત સુવિધા તૈયાર, US કરી રહ્યું છે અડચણ
લાંબા સમયથી અમેરિકાએ ભારતમાં બનવાના ક્રાયોજેનિક એન્જિનને રોકી રાખ્યું હતું. રાષ્ટ્રપતિ દ્રૌપદી મુર્મુ મંગળવારે તે એન્જિનની સમગ્ર ઉત્પાદન સુવિધા દેશને સમર્પિત કરવા જઈ રહ્યા છે. બેંગ્લોરમાં હિન્દુસ્તાન એરોનોટિક્સ લિમિટેડ (HAL) એ ક્રાયોજેનિક એન્જિનોની એક સંકલિત સુવિધા તૈયાર કરી છે, જે અવકાશમાં જતા રોકેટ માટે ખૂબ જરૂરી છે, જ્યાંથી આ એન્જિનોનું પરીક્ષણ કરવા માટે ઉત્પાદન કરવામાં આવશે. HAL અનુસાર, મંગળવારે રાષ્ટ્રપતિ દ્રૌપદી મુર્મુ બેંગલુરુમાં આ અદ્યતન ઇન્ટિગ્રેટેડ ક્રાયોજેનિક એન્જિન મેન્યુફેક્ચરિંગ ફેસિલિટી (ICMF)નું ઉદ્ઘાટન કરશે. આ સુવિધાના નિર્માણ સાથે ભારતીય અવકાશ સંશોધન સંસ્થા (ISRO) ના તમામ રોકેટ એન્જિન એક છતની નીચે આવશે.
રોકેટ એન્જિનના ઉત્પાદનમાં આત્મનિર્ભર બનવા માટે આ સુવિધાનું નિર્માણ એક મોટું પગલું છે. HAL અનુસાર, ICMF લગભગ 4,500 ચોરસ મીટર વિસ્તારમાં ફેલાયેલું છે અને તેણે ભારત માટે ક્રાયોજેનિક (CE-20) અને સેમી-ક્રાયોજેનિક (SE2000) અવકાશ પ્રક્ષેપણ વાહનોના ઉત્પાદન માટે 70 થી વધુ ઉચ્ચ-તકનીકી ઉપકરણો અને પરીક્ષણ સુવિધાઓનું નિર્માણ કર્યું છે.
ક્રાયોજેનિક એન્જિન શા માટે વપરાય છે?
ક્રાયોજેનિક એન્જિનનો ઉપયોગ અવકાશમાં મોકલવામાં આવતા પ્રક્ષેપણ વાહનોમાં થાય છે અને અત્યાર સુધી અમેરિકા, રશિયા, ચીન, ફ્રાન્સ અને જાપાન જેવા કેટલાક પસંદગીના દેશો જ તેને બનાવી શક્યા છે. હવે ભારત પણ આ શ્રેણીમાં સામેલ થઈ ગયું છે, પરંતુ એક સમય એવો હતો જ્યારે અમેરિકાએ ભારતમાં ક્રાયોજેનિક એન્જિન બનાવવામાં ઘણી મુશ્કેલીઓ ઊભી કરી હતી. અમેરિકાએ પણ રશિયાને ક્રાયોજેનિક એન્જિનની ટેક્નોલોજી આપવાથી રોકી દીધું હતું. જેના કારણે ભારતના સ્પેસ પ્રોગ્રામમાં ઘણી અડચણો આવી હતી. 90ના દાયકામાં ઈસરોના ભૂતપૂર્વ વૈજ્ઞાનિક નામ્બી નારાયણ આ ક્રાયોજેનિક એન્જિન વિંગના વડા હતા જેમને ષડયંત્ર હેઠળ ફસાવવામાં આવ્યા હતા અને તેમને જેલમાં મોકલવામાં આવ્યા હતા.
ક્રાયોજેનિક એન્જિનનો પ્રથમ વખત ઉપયોગ ક્યારે થયો હતો
વર્ષ 2014માં GSLV-D5 ઉપગ્રહના પ્રક્ષેપણ દરમિયાન ઈસરોએ પ્રથમ વખત સ્વદેશી ક્રાયોજેનિક એન્જિનનો ઉપયોગ કર્યો હતો. આ એન્જિન ખાનગી કંપનીઓની મદદથી તૈયાર કરવામાં આવ્યું છે. અવકાશમાં ભાવિ સંશોધન માટે ક્રાયોજેનિક ટેક્નોલોજી ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. ક્રાયોજેનિક એન્જિન પહેલાં, HAL ISRO માટે લિક્વિડ પ્રોપેલન્ટ ટાંકી અને PSLV, GSLV વગેરે માટે પ્રક્ષેપણ વાહનોનું માળખું પણ બનાવે છે.
