અમદાવાદ, 15 ડિસેમ્બર, 2024: વસુધૈવ કુટુમ્બકમ આપણા માટે માત્ર સૂત્ર નહીં પરંતુ માનવજીવનના મૂળભૂત સિદ્ધાંતનો પાયો છે. આ પાયાને કેવી રીતે મજબૂત રાખી શકાય, તેનો કેવી રીતે વિસ્તાર કરી શકાય એ બાબતે વિવિધ સ્તરે, વિવિધ સંગઠનો અને વિવિધ મહાનુભાવો દ્વારા સમયાંતરે ચિંતા, ચિંતન અને વિમર્શ થાય છે. હાલ આવો વિમર્શ જૈનાચાર્ય યુગભૂષણસૂરિજી દ્વારા શરૂ કરવામાં આવ્યો છે. જૈનાચાર્ય યુગભૂષણસૂરિજી વસુધૈવ કુટુમ્બકમ કી ઓર નામે ગત બે વર્ષ દરમિયાન બે કોન્કલેવ કરી ચૂક્યા છે. આ વર્ષે અમદાવાદને વસુધૈવ કુટુમ્બકમ કી ઓર 3.0 કોન્ક્લેવમાં આધ્યાત્મિકતા, કાયદેસરતા અને ભૌગોલિક રાજનીતિના સંગમને જોવાની અનોખી તક મળી છે.
14 અને 15 ડિસેમ્બર- એમ બે દિવસ સુધી ચાલનારા વિચારવલોણામાં પ્રથમ દિવસે શનિવારે કાયદાકીય સત્ર સાર્વભૌમત્વ, મૂળભૂત માળખું સિદ્ધાંત અને બિનસાંપ્રદાયિકતાના વિષયો પર દેશના કેટલાક ટોચના દિગ્ગજોએ તેમના વિચાર રજૂ કર્યા હતા. જૈનાચાર્યની નિશ્રામાં પ્રથમ દિવસે શનિવારે સર્વ શ્રી પરસિવલ બિલિમોરિયા (વરિષ્ઠ વકીલ), સુરેશ પ્રભુ (ભારતના ભૂતપૂર્વ કેન્દ્રીય મંત્રી), ડૉ. અનિરુદ્ધ રાજપૂત (બેરિસ્ટર અને કન્સલ્ટન્ટ, લંડનમાં વિથર્સ એલએલપી), સી.એ. સુંદરમ (વરિષ્ઠ વકીલ, ભારતની સર્વોચ્ચ અદાલત), દેવદત્ત કામત (વરિષ્ઠ વકીલ, ભારતની સર્વોચ્ચ અદાલત), વિક્રમજીત બેનર્જી (ભારતના એડિશનલ સોલિસિટર જનરલ, ભારતની સુપ્રીમ કોર્ટ), જસ્ટિસ એમ. આર. શાહ (ભૂતપૂર્વ જજ, સુપ્રીમ કોર્ટ ઑફ ઈન્ડિયા), દેવાંગ નાણાવટી (વરિષ્ઠ વકીલ, ગુજરાત હાઈકોર્ટ), જસ્ટિસ મોહિત શાહ (ભૂતપૂર્વ ચીફ જસ્ટિસ, બોમ્બે હાઈકોર્ટ), ધવલ મહેતા (પાર્ટનર, વાડિયા ગેન્ડી એન્ડ કંપની), જય કંસારા (પાર્ટનર, વાડિયા ગેન્ડી એન્ડ કંપની) એ આ વિષય ઉપર તેમના વિચારો રજૂ કર્યા હતા.
આ વર્ષની કોન્કલેવની કાનૂની થીમ વિશેષ રીતે સુસંગત છે કારણ કે, આ વર્ષે વિવિધ બંધારણીય સીમાચિહ્નો જોવા મળ્યાં: જેમ કે, ભારતીય બંધારણના 75 વર્ષ, મૂળભૂત માળખાના સિદ્ધાંતના 51 વર્ષ અને બિનસાંપ્રદાયિકતા અંગે એસ.આર. બોમ્માઈ કેસના ચુકાદાના 30 વર્ષ. આ વર્ષે તીર્થંકર શ્રી મહાવીર સ્વામીનું 2550મું નિર્વાણ કલ્યાણક વર્ષ પણ છે. આ તમામ સુભગ સંયોગમાં 79મા અનુગામી પરમ પવિત્ર આધ્યાત્મિક સાર્વભૌમ જૈનાચાર્ય યુગભૂષણસૂરિજીના ચરણે ચર્ચામાં એક અલગ પરિમાણ ઉમેર્યું. આ સીમાચિહ્નો વિકસતી વાસ્તવિકતાઓને ધ્યાનમાં રાખીને અને આ વિભાવનાઓને પ્રાચીન ભારતીયો સાથે સરખાવીને વર્તમાન પરિસ્થિતિમાં તેમની સુસંગતતાની પુનઃવિચારણા કરવા માટે ચર્ચા તરફ દોરી ગયા.
આધ્યાત્મિક સાર્વભૌમ અંગે જૈનાચાર્ય યુગભૂષણસૂરિજી સાથે સંમત થતાં શ્રી સી. આર્યમા સુંદરમે સ્પષ્ટ કર્યું કે પશ્ચિમે તેનો પ્રચાર કરવાનું શરૂ કર્યું તે પહેલાં ભારતે મર્યાદિત ટેમ્પોરલ સાર્વભૌમત્વને આત્મસાત કર્યું અને તેનો અમલ કર્યો. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે મૂળભૂત માળખું સિદ્ધાંત એ બંધારણ માટે શ્રેષ્ઠ સાર્વભૌમ સિવાય બીજું કંઈ નથી કારણ કે તે શાસકની શક્તિને મર્યાદિત કરવા માટે તેમાં સુધારાને મર્યાદિત કરે છે.
ડૉ. અનિરુદ્ધ રાજપૂતે રાજ્યના મૂળભૂત ખ્યાલ પર ચર્ચા કરી. તેમણે રાજ્ય વિશે પશ્ચિમ અને પૂર્વની વ્યાખ્યાઓ વચ્ચે તફાવત કર્યો. પશ્ચિમ બાકાત રાખવાનું વલણ અપનાવે છે, તેઓ શું નથી તે ધ્યાનમાં લે છે અને તેથી, રાજ્ય શું છે તે વ્યાખ્યાયિત કરે છે. આ ઓરિએન્ટલ, ખાસ કરીને વસુધૈવ કુટુમ્બકમના ભારતીય ફિલસૂફીના સંપૂર્ણ વિરોધાભાસમાં છે. ભારતીય ફિલસૂભનો અર્થ થાય છે કે વિશ્વ એક કુટુંબ છે, જે સ્વાભાવિક રીતે સમાવિષ્ટ છે. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે ‘ટેમ્પોરલ સાર્વભૌમત્વ’ અને ‘રાષ્ટ્ર-રાજ્યો’નો ઉદય વેસ્ટફેલિયા સંધિ પછી જ વિકસિત થયો હતો, જ્યારે કૌટિલ્યની સપ્તાંગ થિયરીએ ખૂબ અગાઉ રાજ્યની વિભાવનાને વ્યાખ્યાયિત કરી હતી અને તે વધુ અસરકારક રીતે વ્યાપક સમાવેષક પરિપ્રેક્ષ્ય ધરાવે છે.
શ્રી દેવદત્ત કામતે ભારતીય શાસ્ત્રોમાંથી નીતિ, ન્યાય અને સાભ્યતાની ફિલસૂફી અંગેના ગુરુજીના જ્ઞાનથી આશ્ચર્યચકિત થઈને જણાવ્યું હતું કે તે આંતરિક સાર્વભૌમત્વને મર્યાદિત કરવા માટે આધુનિક મૂળભૂત માળખાના સિદ્ધાંત સાથે ગાઢ રીતે જોડાય છે. જસ્ટિસ મોહિત શાહે કહ્યું હતું કે, સંપૂર્ણ સાર્વભૌમત્વ ક્યારેય દેશ કે લોકોના હિતમાં હોતું નથી.
જૈનાચાર્ય યુગભૂષણસૂરિજીએ જણાવ્યું હતું કે, “આ થીમમાં સાર્વભૌમત્વ, મૂળભૂત માળખું સિદ્ધાંત અને બિનસાંપ્રદાયિકતાની ત્રણ કાનૂની વિભાવનાઓ ડિસ્કનેક્ટેડ લાગે છે પરંતુ હકીકતે આ તમામ સિનર્જિસ્ટિક રીતે જોડાયેલી છે અને જે સુમેળમાં શાસનની એક આદર્શ પ્રણાલીમાં વિકસિત થશે.” તેમણે કહ્યું હતું કે “સાર્વભૌમત્વ, પ્રાદેશિક અથવા બાહ્ય-પ્રાદેશિક, સંપૂર્ણ ન હોઈ શકે પરંતુ નૈતિક મૂલ્યો દ્વારા મર્યાદિત છે. રાજ્ય સાર્વભૌમત્વ પરની નૈતિક મર્યાદાઓમાંની એક બિનસાંપ્રદાયિકતા છે જે પ્રાચીન ભારતીય પ્રણાલીમાં નિર્ધારિત બિન-દખલગીરી છે, ઓછામાં ઓછા સમાન અને તમામ ધર્મો સાથે સમાન વ્યવહાર અને તેમને સુવિધા આપે છે.
જૈનાચાર્યજીએ વધુમાં કહ્યું કે, કેશવાનંદ ભારતી ચુકાદામાં જસ્ટિસ મેથ્યુના અવલોકનને વધુ સૂચવ્યું જેમાં તેઓ ભારતના બંધારણની પ્રસ્તાવનામાંની ઘોષણાનો નિર્દેશ કરે છે “અમે ભારતના લોકો… આ બંધારણ ઘડીએ છીએ અને અપનાવીએ છીએ”. તેમણે જોકે ખાસ કરીને ધર્મના નિયમનના સંદર્ભમાં બંધારણસભાની સત્તા પર પ્રશ્ન ઉઠાવ્યો હતો. સી એ સુંદરમે સહજતાથી સહમતિ વ્યક્ત કરતાં કહ્યું હતું કે, “કશું જ ન હોય તેમાંથી કંઈ જ બહાર આવતું નથી!”
પાર્ટનર્સ અને પેનલ વિચાર-વિમર્શના પરિણામ તરીકે ચોક્કસ વિચારો પર એકરૂપ થયા હોવાથી ઇવેન્ટ સંયુક્ત ઘોષણા સાથે સમાપ્ત થઈ. આ ઘોષણાનું નામ ગીતાર્થ ગંગા ઘોષણા છે. જ્યોત ઈન્ડિયા (એક એનજીઓ અને અરાજકીય સંસ્થા) એ રિસર્ચ પાર્ટનર તરીકે ગીતાર્થ ગંગા સાથે ભાગીદારીમાં આ કાર્યક્રમનું આયોજન કર્યું હતું જેમાં: વિવેકાનંદ ઈન્ટરનેશનલ ફાઉન્ડેશન, ઈન્ડિયા ફાઉન્ડેશન અને નોલેજ પાર્ટનર્સ તરીકે વાડિયા ગેન્ડી એન્ડ કંપની, મહારાષ્ટ્ર નેશનલ લો યુનિવર્સિટી મુંબઈ અને નિરમા યુનિવર્સિટી એજ્યુકેશન પાર્ટનર્સ તરીકે; મીડિયા એજ્યુકેશન પાર્ટનર તરીકે નેશનલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ માસ કોમ્યુનિકેશન એન્ડ જર્નાલિઝમ; ગ્રાન્ડ એકેડેમિક પોર્ટલ, BMK ફાઉન્ડેશન અને જિયોસ્ટ્રાટા સપોર્ટ પાર્ટનર્સ તરીકે અને પ્રવર્ષ ગ્રુપ ઓફ કંપનીઓ શુભેચ્છક તરીકે જોડાયા હતા. આ કોન્ક્લેવ શ્રેણી 79મી આધ્યાત્મિક સાર્વભૌમ પરમ પવિત્ર જૈનાચાર્ય યુગભૂષણસૂરિજીના નેજા હેઠળ યોજાઈ રહી છે.
આ પણ વાંચોઃ અમદાવાદમાં “વસુધૈવ કુટુંબકમ્ કી ઓર” સંમેલનનું આયોજનઃ દેશની ટોચની થિંકટેક કરશે વિચારવલોણું
