ફટાકડાને દિવાળી સાથે લેવાદેવા નથી એવી દલીલ કરનારાઓને આપ્યો આ વિદ્વાને જવાબ
નવી દિલ્હી, 31 ઑક્ટોબર, 2024: “ફટાકડાને દિવાળી સાથે કોઈ લેવાદેવા નથી.” “ધૂળેટી તો સૂકી ઉજવવી જોઈએ, પાણીનો બગાડ ન કરવો જોઈએ.” “ઉતરાણમાં પતંગ ચગાવવાથી પક્ષીઓ ઘાયલ થાય છે.” “નવરાત્રિ તો માત્ર માતાજીની ભક્તિનો તહેવાર છે, ગરબા ગાવાની ક્યાં જરૂર છે?” “જન્માષ્ટમીના દિવસે દહીં હાંડી વધારે ઊંચાઈ પર રાખવાથી જીવનું જોખમ છે.” “ગણપતિ ઉત્સવ સ્વતંત્રતા ચળવળ સમયનો ઉત્સવ હતો, હવે એ ન ઉજવવો જોઈએ” … આવી દલીલો દરેક હિન્દુ તહેવાર સમયે ચોક્કસ લોકો દ્વારા વહેતી કરવામાં આવે છે. જોકે, અનેક દાયકાથી થઈ રહેલી આવી પોકળ દલીલોને કોઈ ગણકારતું નથી. ઉપરથી હવે વિદ્વાનો ભારતીય તહેવારો અને ઉત્સવો વૈદિક પરંપરા સાથે જોડાયેલા છે તે વાતને તથ્ય અને પુરાવા સાથે રજૂ કરવા લાગ્યા છે.
આવો જ એક પ્રયાસ @TrueIndology નામના X હેન્ડલ દ્વારા કરવામાં આવ્યો છે. ટ્રુ-ઈન્ડોલોજીનું કહેવું છે કે, ફટાકડા એ હિન્દુ સભ્યતાનું અભિન્ન અંગ છે અને હજારો વર્ષથી હિન્દુઓ ફટાકડા ફોડે છે. હા, એ વાત અલગ છે કે, પ્રાચીન સમયમાં જે ફટાકડા હતા તેનાથી માત્ર રોશની થતી. વધારે પડતો ધૂમાડો કે ઘોંઘાટ એ સમયના ફટાકડાથી થતો નહીં. સમય જતાં તેમાં ખાસ કરીને ચીન દ્વારા જે ફેરફાર કરવામાં આવ્યા એ ફટાકડા ઘોંઘાટ અને ધૂમાડો વધારે કરે છે જેને કારણે પ્રદૂષણનું જોખમ ઊભું થયું છે. આ હેન્ડલ ફટાકડા અને તેના વિશે ફેલાવવામાં આવતી ખોટી માન્યતાઓને ફગાવી દઈને પૌરાણિક પુરાવા અને તથ્યો દ્વારા સિલસિલાબંધ વિગતો આપે છે કે ફટાકડા એ પ્રાચીન કાળથી ભારતીય હિન્દુ પરંપરાનો જ એક ભાગ રહ્યો છે.
આ સમગ્ર દંતકથાના મૂળમાં એવી ધારણા છે કે ગનપાઉડર (સીએફ ફટાકડા)ની શોધ 9મી સદીમાં ચીનમાં થઈ હતી અને મુસ્લિમ શાસકો દ્વારા ભારતમાં લાવવામાં આવી હતી. આ થ્રેડ આ વ્યાપક માન્યતાને દૂર કરે છે અને દીપાવલી અને ગનપાવડરના અજાણ્યા/છુપાયેલા ઇતિહાસ પર પ્રકાશ ફેંકે છે.
સ્વયં ચીની સૂત્રોના જણાવ્યા અનુસાર, એક ભારતીય બૌદ્ધ સાધુ વર્ષ 664માં ચીનમાં ગનપાઉડર ટેકનોલોજી લાવ્યા હતા. તેમણે ચીનમાં સોલ્ટપેટર (ગનપાઉડરનો પ્રાથમિક ઘટક) ધરાવતી જગ્યા શોધી કાઢી. સોલ્ટપેટરના રસાયણશાસ્ત્રના ચાઇનીઝ અભ્યાસો ભારતીય મૂળના પુરાવા દર્શાવે છે. અલબત્ત, આનો અર્થ એ નથી કે ગનપાઉડર ટેક્નોલોજીમાં ચીનનો કોઈ ફાળો નથી. તેઓએ તેમાં સુધારા કર્યા અને કેટલીક નવીનતા ઉમેરી.
જોકે, ગનપાઉડરની શરૂઆતની જાણકારી ચીનને ભારતમાંથી જ મળી હતી. વિદ્વાન રોજર પાઉલી, એક પ્રખર સિનોફાઈલ પણ ફટાકડા પાછળ “ભારતીય પ્રેરણા” હોવાનું સ્વીકારે છે.
શાસ્ત્રીય પુરાવાઃ
ભારતીય સાહિત્યથી પરિચિત લોકો માટે, આ ભાગ્યે જ આશ્ચર્યજનક હોવું જોઈએ. ભારતીય સાહિત્યમાં ગનપાઉડરના પ્રારંભિક સ્વરૂપ તરીકે જોઈ શકાય તેવા પર્યાપ્ત સંદર્ભો છે. દિપાવલી વિશેની ચર્ચામાં ઝંપલાવતા પહેલા આ સંદર્ભો તપાસીએ.
મહાભારતના કથાકાર વૈશમ્પાયન, પ્રાચીન ભારતીયો દ્વારા ધુમાડાના ગોળા બનાવવાનું વર્ણન કરે છે જેને ઘણા વિદ્વાનો ગનપાઉડર તરીકે જુએ છે. આ અંગેના શ્લોકના મધ્યયુગીન સમીક્ષક અનુસાર ઉપરોક્ત ધુમાડાના ગોળા ખરેખર ગનપાઉડરના બનેલા હતા.
પરંપરાગત લોકપ્રિય માન્યતાઃ
દીપાવલીના મૂળમાં એવી માન્યતા છે કે આપણા દિવંગત પૂર્વજો આ રાત્રે પાછા આવશે. એવું માનવામાં આવે છે કે ચતુર્દશી અને અમાવસ્યાની રાત્રે પિતૃઓ પાછા આવે છે. તે પ્રકાશ અને અવાજ છે જે તેમને અંધારામાં રસ્તો બતાવે છે. તેથી અમે અમારા ઘરોને પ્રકાશિત કરીએ છીએ. સ્કંદ પુરાણ 18 મહાપુરાણોમાં સૌથી મોટું છે. તે દીપાવલી પર કરવામાં આવતા સંસ્કારોનું વર્ણન કરે છે અને તે આ માન્યતાનો ઉલ્લેખ કરે છે.
સ્કંદ પુરાણનું વૈષ્ણવ-ખંડ કહે છે
उल्काहस्ता नराः कुर्युः पितॄणां मार्गदर्शनम्।
नरकस्थास्तु ये प्रेतास्ते मार्गं तु व्रतेसदा ।
———————————-
આનંદ રામાયણમાં પણ આ વાતને સમર્થન મળે છે. આનંદ રામાયણ એ એક મહાકાવ્ય છે જે પરંપરાગત રીતે વાલ્મીકિને આભારી છે. તેમાં ઉલ્લેખ છે કે ભગવાન રામની વતન પરત ફરતી વખતે ફટાકડા ફોડવામાં આવ્યા હતા. તે ફટાકડાનો ઉલ્લેખ કરે છે જે આકાશમાં ફૂટે છે અને ચમકે છે (ગગનાંતરવિરાજિતન)
અહીં વાંચો @TrueIndology ની સંપૂર્ણ થ્રેડઃ
[Mythbusting Thread] ckers
In this thread, I will debunk the MYTH that bursting firecrackers is a new innovation that was recently introduced into dīpāvali festivities.
It will be shown that bursting firecrackers has always been integral and central part of dīpāvali . Since… pic.twitter.com/4Y3mUgKdJ8
— True Indology (@TrueIndology) October 30, 2024
આ પણ વાંચોઃ શું તમારા ઘરમાં 70 વર્ષથી વધુ ઉંમરના વડીલો છે? એમને આયુષ્યમાન યોજનાનો લાભ કેવી રીતે મળશે? જાણો
