કેનેડા ખાલિસ્તાનીઓનો ગઢ કેવી રીતે બન્યું?

HD ન્યૂઝ ડેસ્ક, 16 ઓકટોબર:  ભારત અને કેનેડા વચ્ચે જે દુશ્મનાવટ ઊભી થઈ છે તેનું એકમાત્ર કારણ ખાલિસ્તાન છે. ખાલિસ્તાન કે જેનો ભારતીય ઈતિહાસ આટલો રક્તપાતથી ભરેલો છે, જેમાં વડાપ્રધાનથી લઈને મુખ્યમંત્રી સુધી અનેકની હત્યા કરવામાં આવી છે, તે કેનેડા કેવી રીતે પહોંચ્યું? વિશ્વનો એકમાત્ર દેશ જ્યાં ખાલિસ્તાને પોતાનો આધાર સ્થાપિત કર્યો છે, ચાલો આજે તેના વિશે વિગતવાર વાત કરીએ-

વર્ષ હતું 1897. તે રાણી વિક્ટોરિયાની ડાયમંડ જ્યુબિલી હતી. તે ડાયમંડ જ્યુબિલી સેલિબ્રેશનની ઉજવણી કરવા માટે વિશ્વભરમાંથી લોકો વાનકુવર પહોંચ્યા હતા. આમાંથી એક બ્રિટિશ આર્મીની 25મી કેવેલરી ફ્રન્ટિયર ફોર્સ હતી જે હોંગકોંગ રેજિમેન્ટનો ભાગ હતી. આમાં ભારતીય સૈનિકો ઉપરાંત ચીન અને જાપાનના સૈનિકો પણ સામેલ હતા. રિસાલદાર મેજર કેસર સિંહ આ ટુકડીનો એક ભાગ હતા, જેઓ ટુકડી સાથે કેનેડાના વાનકુવર પહોંચ્યા હતા. કેસર સિંહને ભારતમાંથી પ્રથમ શીખ માનવામાં આવે છે જેઓ કેનેડા પહોંચ્યા હતા.

આ પછી, 1900 ના દાયકાની શરૂઆતમાં, મજૂરો અને શીખોનું એક જૂથ વાનકુવર અને ઓન્ટારિયો, કેનેડા પહોંચ્યું. તેમની સંખ્યા લગભગ 5 હજાર હતી, જેઓ કામની શોધમાં કેનેડા આવ્યા હતા. તે સમયે તેનો કેનેડામાં સ્થાયી થવાનો કોઈ ઈરાદો નહોતો. તે ત્યાં માત્ર ચાર-પાંચ વર્ષ કામ કરવા ગયો હતો, પૈસા ભેગા કરીને ભારત પાછો ફર્યો હતો. હવે ભારતમાંથી કેનેડા ગયેલા શીખોને સરળતાથી કામ મળી ગયું, પરંતુ સમસ્યા ત્યારે શરૂ થઈ જ્યારે સ્થાનિક નાગરિકોએ વિરોધ કરવાનું શરૂ કર્યું કે ભારતમાંથી આવેલા આ લોકોના કારણે કેનેડાના સ્થાનિક લોકોને રોજગાર નથી મળી રહ્યો. બાકી  ભારતીય શીખો કેનેડામાં તેમની રહેવાની સ્થિતિ અને પર્યાવરણને લઈને મુશ્કેલીઓનો સામનો કરી રહ્યા હતા.

તેથી કેનેડામાં થોડી કડકતા શરૂ થઈ અને પરિણામ એ આવ્યું કે 1906 સુધીમાં દર વર્ષે લગભગ 2500 ભારતીય શીખો કેનેડા જતા રહ્યા. 1907-08માં તેમાંથી માત્ર એક ડઝન જ રહ્યા. જો કે, કેનેડા પહોંચી ગયેલા ભારતીય શીખોએ હાર ન માની અને કેનેડામાં પોતાની જાતને નિશ્ચિતપણે જાળવી રાખવા માટે તેમના શ્રેષ્ઠ પ્રયાસો ચાલુ રાખ્યા. આ પ્રયાસના ભાગરૂપે, તમામ વિરોધને અવગણીને, શીખોએ 19 જાન્યુઆરી, 1908ના રોજ કેનેડામાં પ્રથમ જાહેર કીર્તનનું આયોજન કર્યું. જો કે, તે સમયે ભારતથી કેનેડા ગયેલા લોકોમાં મહિલાઓ અને બાળકોનો સમાવેશ થતો ન હતો, પરંતુ જ્યારે બલવંત સિંહને કેનેડા જવાનું થયું ત્યારે તેમની પત્ની કરતાર ગર્ભવતી હતી. તેથી તેમણે પોતાની  પત્નીને સાથે લઈ જવાની પરવાનગી માંગી અને દલીલ કરી કે તેની પત્નીની સંભાળ રાખનાર કોઈ નથી. તેથી તેમને પત્નીને સાથે લઈ જવાની પરવાનગી મળી. આ રીતે, બળવંત સિંહ અને કરતારથી જન્મેલા બાળકનો જન્મ કેનેડામાં થયો હતો અને તેનું નામ હરદયાલ સિંહ રાખવામાં આવ્યું હતું. 28 ઓગસ્ટ, 1912ના રોજ જન્મેલા હરદયાલ સિંહને કેનેડામાં જન્મેલા પ્રથમ શીખ માનવામાં આવે છે.

દરમિયાન, તારીખ 23 મે, 1914 આવી. આ દિવસે કોમાગાટા મારુ નામનું જાપાની જહાજ કેનેડાના વાનકુવર પહોંચ્યું, જેમાં 376 ભારતીયો પણ સવાર હતા. આમાંના મોટાભાગના શીખો હતા. આ જહાજને ભારતીય ઉદ્યોગપતિ ગુરદિત સિંહ સંધુએ ભંડોળ પૂરું પાડ્યું હતું, પરંતુ તે પછી કેનેડાએ આ જહાજના લોકોને વાનકુવરમાં ઉતરવાની મંજૂરી આપી ન હતી. જહાજમાં સવાર દરેક જણ લગભગ બે મહિના સુધી બંધક રહ્યા હતા. બે મહિના સુધી બંધક બનાવ્યા બાદ કેનેડાએ આ જહાજને એશિયા પરત મોકલ્યું હતું. 23 જુલાઈ 1914 ના રોજ, જ્યારે આ જહાજ ભારતના કલકત્તાના દરિયાકિનારે પહોંચ્યું, ત્યારે અંગ્રેજોએ વિચાર્યું કે બોર્ડમાં બળવાખોરો છે જેઓ ભારતમાંથી બ્રિટિશ શાસનને જડમૂળથી ઉખેડી નાખવા માગે છે. બીજી તરફ જહાજમાં બંધક બનેલા લોકોની ધીરજ પણ તૂટી ગઈ હતી. પરિણામ એ આવ્યું કે બ્રિટિશ સેના અને વહાણમાં સવાર લોકો વચ્ચે યુદ્ધ જેવી સ્થિતિ ઊભી થઈ. જેમાં કુલ 22 લોકો માર્યા ગયા હતા.

આ સમય દરમિયાન, જ્યારે પ્રથમ વિશ્વ યુદ્ધ શરૂ થયું, ત્યારે વિશ્વ સ્થિર થઈ ગયું. જ્યારે વિશ્વ યુદ્ધ સમાપ્ત થયું, ત્યારે પરિસ્થિતિ થોડી બદલાઈ ગઈ. કેનેડાએ પણ બાળકો અને મહિલાઓને સ્થાયી થવાની છૂટ આપી. ક્રમ ચાલુ રહ્યો. પછી જ્યારે બીજું વિશ્વયુદ્ધ થયું ત્યારે ભારતથી કેનેડા જવાની પ્રક્રિયા બંધ થઈ ગઈ. છેવટે, જ્યારે બીજું વિશ્વ યુદ્ધ પણ સમાપ્ત થયું, ત્યારે પરિસ્થિતિ સંપૂર્ણપણે બદલાઈ ગઈ. તેનું એક કારણ એ હતું કે બીજા વિશ્વયુદ્ધ પછી સંયુક્ત રાષ્ટ્ર એક સંગઠન બન્યું અને કેનેડા તેનું સભ્ય છે. તેથી કેનેડા હવે બીજા દેશમાંથી આવતા લોકો પર જુલમ કરી શકશે નહીં, કારણ કે સંયુક્ત રાષ્ટ્ર અને માનવાધિકાર આડે આવી રહ્યા હતા. બીજું, જો કેનેડા તેની અર્થવ્યવસ્થાને વિસ્તારવા માંગતું હતું, તો તેને સસ્તા મજૂરોની જરૂર હતી, જે ભારતમાં હાજર હતા. ધીરે ધીરે, કેનેડામાં શીખોને પણ મત આપવાનો અધિકાર મળ્યો અને તેમના અધિકારો પણ કેનેડાના સ્થાનિક લોકોની જેમ ઓછા-વત્તા પ્રમાણમાં બન્યા. 1962 સુધીમાં, ભારતમાંથી કેનેડા આવેલા શીખોને તે તમામ અધિકારો મળ્યા જે એક સામાન્ય કેનેડિયન નાગરિક પાસે છે. એ પછી એવું થયું કે શીખોની વસ્તીની દૃષ્ટિએ કેનેડા ભારત પછી વિશ્વનો બીજો સૌથી મોટો દેશ બની ગયો. કેનેડામાં આજે લગભગ 18.6 લાખ ભારતીયો છે. આમાં, શીખોની સંખ્યા લગભગ 7.8 લાખ છે, જે કેનેડાની કુલ વસ્તીના લગભગ 2.1 ટકા છે.

હવે આ શીખોના કેનેડા પહોંચવાની કહાની છે, પરંતુ ખાલિસ્તાન કેનેડા કેવી રીતે પહોંચ્યો તેનો જવાબ હજુ મળવાનો બાકી છે. તો તેની વાર્તા 1971થી શરૂ થાય છે. 12 ઓક્ટોબર, 1971ના રોજ અમેરિકન અખબાર ધ ન્યૂ યોર્ક ટાઈમ્સમાં એક જાહેરાત પ્રકાશિત થઈ. આ જાહેરાતમાં ખાલિસ્તાનને અલગ દેશ તરીકે માન્યતા આપવાની વાત હતી. આ જાહેરાત જગજીત સિંહ ચૌહાણ દ્વારા પ્રકાશિત કરવામાં આવી હતી, જેઓ અકાલી દળની સરકારમાં ડેપ્યુટી સ્પીકર હતા અને પંજાબ જનતા પાર્ટીના લક્ષ્મણ સિંહ ગિલ જ્યારે મુખ્યમંત્રી બન્યા ત્યારે નાણામંત્રી હતા. 1969માં વિધાનસભા ચૂંટણીમાં હાર્યા બાદ તેઓ બ્રિટન ગયા અને ત્યાંથી ખાલિસ્તાન ચળવળનો પ્રચાર શરૂ કર્યો. જ્યારે પાકિસ્તાનના સરમુખત્યાર યાહ્યા ખાને જોયું કે જગજીત ચૌહાણનો ઉપયોગ ભારત વિરુદ્ધ થઈ શકે છે, ત્યારે તેમણે જગજીત સિંહને પાકિસ્તાનના નનકાના સાહિબમાં બોલાવ્યા, જે શીખોનું પવિત્ર સ્થળ છે. ત્યાંથી જગજીત ફરીથી બ્રિટન ગયો અને ખાલિસ્તાન વિશે એક જાહેરાત પ્રકાશિત થઈ, જેના કારણે ખાલિસ્તાન ભારતથી આગળ અને વિદેશમાં પણ ફેલાઈ ગયું.

દરમિયાન, પંજાબ, ભારતમાં, 1973માં અકાલી દળે આનંદપુર સાહિબનો ઠરાવ પસાર કરાવ્યો હતો, જેનો ઈન્દિરા ગાંધીએ વિરોધ કર્યો હતો. દરમિયાન, 1974માં ભારતે પણ ઈન્દિરા ગાંધીના નેતૃત્વમાં પોખરણમાં પરમાણુ પરીક્ષણ કર્યું હતું. જેના કારણે કેનેડાના તત્કાલિન વડાપ્રધાન પિયર ટ્રુડો ભારત અને ખાસ કરીને ઈન્દિરા ગાંધીથી નારાજ થઈ ગયા હતા. બીજી તરફ ઈન્દિરા ગાંધીએ આનંદપુર સાહિબના ઠરાવ સામે કડક પગલાં લીધા, જ્યારે અકાલી દળ અને તેની સાથે જોડાયેલા લોકો કેનેડા તરફ વળ્યા. ત્યારે કેનેડાના વડાપ્રધાન પિયર ટ્રુડોએ આવા લોકોને આવકાર્યા અને તેમને પોતાના દેશમાં આશ્રય આપ્યો.

હવે ખાલિસ્તાનીઓ કે જેઓ ભારતમાં તેમની માંગણીઓ સંતોષવામાં નિષ્ફળ ગયા હતા, તેઓ કેનેડા પહોંચ્યા અને કેનેડાની સરકારે ઈન્દિરા ગાંધી પાસેથી બદલો લેવાના ઈરાદાથી ખાલિસ્તાનીઓને સમર્થન આપવાનું શરૂ કર્યું. દરમિયાન, 19 નવેમ્બર, 1981ના રોજ પંજાબના ખાલિસ્તાની આતંકવાદી તલવિંદર સિંહ પરમારે લુધિયાણામાં પંજાબ પોલીસના બે જવાનોની હત્યા કરી હતી અને કેનેડા ભાગી ગયો હતો. પિયર ટ્રુડોએ તેમને રાજકીય આશ્રય પણ આપ્યો હતો. ઈન્દિરા ગાંધી પણ પિયર ટ્રુડોને મળ્યા હતા અને આ અંગે ફરિયાદ કરી હતી. તેમણે કહ્યું કે ખાલિસ્તાનનું સમર્થન પિયર ટ્રુડો માટે મોંઘુ સાબિત થઈ શકે છે. ઈન્દિરાએ પિયરને તલવિંદર પરમારને ભારતને સોંપવા પણ કહ્યું. પરંતુ પિયર સંમત ન હતા. અને તેનું કારણ કેનેડામાં શીખ સમુદાયની મોટી વસ્તી હતી, જે હવે મતદાર પણ હતી અને જેનો એક વર્ગ ખાલિસ્તાન સમર્થકો તરફ ઝુકાવતો હતો. દરમિયાન, 26 જાન્યુઆરી, 1982ના રોજ, અન્ય ખાલિસ્તાની સમર્થક સુરજન સિંહ ગીલે કેનેડાના વાનકુવરમાં દેશનિકાલમાં ખાલિસ્તાન સરકારની ઓફિસ ખોલી. તેણે ખાલિસ્તાની પાસપોર્ટ અને ચલણ પણ જારી કર્યું હતું.

તે જ સમયે, ભારતમાં જે ખાલિસ્તાન ચળવળ ચાલી રહી હતી અને જેને ઇન્દિરા ગાંધી કચડી નાખવા માટે શક્ય તમામ પ્રયાસો કરી રહી હતી, તેને કેનેડામાં બેઠેલા ખાલિસ્તાની સમર્થકો દ્વારા સમગ્ર શીખ સમુદાય પરના જુલમ તરીકે વ્યાખ્યાયિત કરવામાં આવી રહ્યું હતું. દરમિયાન, ઈન્દિરા ગાંધીના આદેશ પર ભારતમાં ઓપરેશન બ્લુ સ્ટાર થયું, જેમાં ભારતના સૌથી મોટા ખાલિસ્તાની આતંકવાદી જનરલ સિંહ ભિંડરાનવાલે માર્યા ગયા. તેમના મોતનો બદલો લેવા માટે વડાપ્રધાન ઈન્દિરા ગાંધીની પણ હત્યા કરવામાં આવી હતી. આ પછી, દેશભરમાં શીખ વિરોધી રમખાણો ફાટી નીકળ્યા, જેમાં ઓછામાં ઓછા 3000 શીખો માર્યા ગયા અને લાખો શીખોને તેમના ઘર છોડવાની ફરજ પડી.

અલગ ખાલિસ્તાનની માંગ કરી રહેલા ઉગ્રવાદી શીખોના એક જૂથે આ કરાર સ્વીકારવાનો ઇનકાર કર્યો હતો. આ એવા લોકો હતા જેઓ ખુલ્લેઆમ ભિંડરાનવાલેને પોતાનો આદર્શ માનતા હતા. અને તેમના અધૂરા કામ એટલે કે અલગ ખાલિસ્તાનની માંગને પૂર્ણ કરવા માટે કોઈપણ હદ સુધી જવા તૈયાર હતા. આ સંગઠનોમાંનું એક બબ્બર ખાલસા ઇન્ટરનેશનલ હતું, જેની રચના 1978માં ત્યારે કરવામાં આવી હતી જ્યારે ભિંડરાનવાલેનો શીખોના અન્ય જૂથ, નિરંકારીઓ સાથે લોહિયાળ સંઘર્ષ ચાલી રહ્યો હતો. ભિંડરાનવાલેના મૃત્યુ પછી, બબ્બર ખાલસાએ કેનેડા, જર્મની, બ્રિટન અને ભારતના ભાગોમાંથી અલગ ખાલિસ્તાનની માંગ પર ભાર મૂકવાનું શરૂ કર્યું. કેનેડામાં બબ્બર ખાલસાનો નેતા એ જ ખાલિસ્તાની આતંકવાદી તલવિંદર સિંહ પરમાર હતો, જે પોલીસકર્મીઓની હત્યા કરીને કેનેડા ભાગી ગયો હતો. તેણે જાહેરાત કરી હતી કે હવે ખાલિસ્તાન ભારતીય વિમાનોને નિશાન બનાવવાનું શરૂ કરશે.

આ જાહેરાતના લગભગ એક વર્ષ બાદ ખાલિસ્તાની આતંકવાદીઓએ કેનેડામાં એર ઈન્ડિયાના વિમાન કનિષ્કને નિશાન બનાવ્યું હતું. મોન્ટ્રીયલ-લંડન-દિલ્હી-બોમ્બે માટે ઊડતી એર ઈન્ડિયાની ફ્લાઈટ નંબર 182 કનિષ્ક પર 23 જૂન, 1985ના રોજ આયર્લેન્ડમાં બોમ્બ વિસ્ફોટ કરવામાં આવ્યો હતો. તેમાં સવાર કુલ 329 લોકો માર્યા ગયા હતા, જેમાંથી 268 કેનેડિયન, 27 બ્રિટિશ અને 24 ભારતીય હતા. એ જ દિવસે જાપાનની રાજધાની ટોક્યોના નરિતા એરપોર્ટ પર વિસ્ફોટ થયો હતો, જે લગેજ બોમ્બ હતો અને જે એર ઈન્ડિયાની ફ્લાઈટમાં રાખવામાં આવ્યો હતો. આ બોમ્બ વિસ્ફોટમાં સામાન લઈ જઈ રહેલા બે લોકોના મોત થયા હતા. આ બંને વિસ્ફોટો માટે બબ્બર ખાલસા જવાબદાર હતો, જે ભારત સિવાય કેનેડામાં સૌથી વધુ સક્રિય હતો.

આ પણ વાંચો : ઓમર અબ્દુલ્લા CM તો બન્યા પણ આગળનો રસ્તો એટલો સરળ નહીં હોય, જાણો કેમ? 

ભિંડરાવાલેની હત્યા બાદ ખાલિસ્તાન સમર્થકો દ્વારા સૌથી મોટો હુમલો 1995માં પંજાબમાં થયો હતો. પંજાબના તત્કાલીન મુખ્યમંત્રી બિઅંત સિંહ હતા, જેઓ કોંગ્રેસના નેતા હતા. 31 ઓગસ્ટ, 1995ના રોજ, બબ્બર ખાલસાની આત્મઘાતી ટુકડીએ પંજાબના મુખ્યમંત્રીની હત્યા કરી હતી. જો કે, એવું પણ કહેવાય છે કે બિઅંત સિંહની હત્યા અન્ય એક પ્રો-ખાલિસ્તાન જૂથ ખાલિસ્તાન કમાન્ડો ફોર્સ દ્વારા કરવામાં આવી હતી. પરંતુ આ હત્યા બાદ પંજાબમાં ધીમે ધીમે ખાલિસ્તાન સમર્થકોની સંખ્યા ઘટવા લાગી. આમાં પોલીસની કડકતા પણ મહત્ત્વની હતી. સમય સાથે, આ મુદ્દા પર ધૂળ ઉડવા લાગી, જેણે 1981 થી 1995 વચ્ચે 21 હજારથી વધુ લોકોના જીવ લીધા હતા, જેમાં દેશના વડાપ્રધાનથી લઈને પંજાબના મુખ્યમંત્રી સુધી દરેકનો સમાવેશ થાય છે.

કેનેડામાં આ મુદ્દે ક્યારેય ધૂળ ચઢી જ નથી. તેનું કારણ કેનેડાનું ચૂંટણી રાજકારણ છે, જેમાં હવે શીખો મહત્ત્વની ભૂમિકા ભજવે છે. હવે, કેનેડામાં દર વૈશાખી પર, લગભગ એક લાખ પાઘડી પહેરેલા શીખો એક જગ્યાએ ભેગા થાય છે, તેથી કેનેડિયન નેતાઓ તેમની વિરુદ્ધ બોલતા નથી કારણ કે તેઓ તેમના સંભવિત મતદારો છે. તેથી, શીખોમાં કેટલાક પસંદગીના ખાલિસ્તાની સમર્થકોનું મનોબળ પણ વધે છે અને તેનું પરિણામ એ આવે છે કે કેનેડામાં ખાલિસ્તાનનો ક્યારેય ખુલ્લેઆમ વિરોધ થતો નથી. તે જ સમયે, 1980 ના દાયકામાં ભારતમાં ખાલિસ્તાન વિરોધી કાર્યવાહી દરમિયાન જેઓ કેનેડા ભાગી ગયા હતા અને જેમને પિયર ટ્રુડોનું સમર્થન મળ્યું હતું, તેઓ હજી પણ તે જૂની વાર્તાઓ સંભળાવીને કેનેડાના શીખોને ઉશ્કેરતા રહે છે. અને કેટલાક એવા પણ છે જેઓ આ વસ્તુઓથી ગુસ્સે થઈ જાય છે. પરિણામ એ આવ્યું છે કે ખાલિસ્તાન જે માત્ર ભારતનો મુદ્દો હતો તે ભારતમાં ખતમ થઈ ગયો છે અને હવે કેનેડામાં બેઠેલા કેટલાક ખાલિસ્તાની આતંકવાદીઓ તે મુદ્દાને ઉશ્કેરીને કેનેડાના રાજકારણમાં હસ્તક્ષેપ કરતા રહે છે.

આ જ કારણ છે કે 2002માં જ્યારે કેનેડાના ટોરોન્ટોમાં સાંજ-સવેરા મેગેઝીનમાં ઈન્દિરા ગાંધીની હત્યાનો ફોટો પ્રકાશિત થયો હતો અને લખવામાં આવ્યું હતું કે આપણે પાપીઓને મારનારા શહીદોને સલામ કરીએ, ત્યારે કેનેડાની સરકારે કોઈ વાંધો ઉઠાવ્યો ન હતો. તે સમયે, તેણે તે મેગેઝિનમાં સરકારી જાહેરાતો આપવાનું શરૂ કર્યું. ત્યારબાદ 2007માં કેનેડાના સરેમાં વૈશાખીના દિવસે પરેડ યોજાઈ ત્યારે કેનેડાના તત્કાલિન વડાપ્રધાન સ્ટીફન હાર્પરના પ્રતિનિધિઓ અને વિપક્ષી પાર્ટીના પ્રતિનિધિઓ પણ તેમાં હાજર રહ્યા હતા, પરંતુ એ જ રેલીમાં એર ઈન્ડિયાના વિમાન કનિષ્કમાં બોમ્બ વિસ્ફોટ કરીને 329 લોકોને મોતને ઘાટ ઉતારનાર  તલવિંદર સિંહ પરમારના ફોટાને હાર પહેરાવવામાં આવ્યો ત્યારે પણ કોઈએ વાંધો ઉઠાવ્યો ન હતો, બલ્કે આ બધા મોટા નેતાઓ એ જ તલવિંદર સિંહ પરમારના પુત્ર સાથે સ્ટેજ શેર કરી રહ્યા હતા. આ જ કારણ છે કે જ્યારે જસ્ટિન ટ્રુડો કેનેડાના વડા પ્રધાન બન્યા ત્યારે તેઓ કહે છે કે તેમની કેબિનેટમાં ભારત સરકારની કેબિનેટ કરતાં વધુ શીખ પ્રધાનો છે.

આ વોટ બેંકની રાજનીતિ છે જેણે ભારતમાં મૃત મુદ્દાને કેનેડામાં એટલી હદે જીવંત રાખ્યો છે કે કેનેડાના રાજકારણીઓ ખાલિસ્તાનના મુદ્દે મૌન જાળવી રાખે છે અથવા તેના સમર્થનમાં ઉભા રહે છે. અને પરિણામ એ આવ્યું છે કે હવે કેનેડા ભારત કરતાં ખાલિસ્તાનીઓનો મોટો અડ્ડો બની ગયું છે, જેના કારણે જસ્ટિન ટ્રુડોએ ભારત સાથેના સંબંધો એટલા બગાડ્યા છે કે ટ્રુડોના ઉત્તરાધિકારીઓએ તેમને સુધારવા માટે સખત મહેનત કરવી પડશે.

આ પણ વાંચો : ખેડૂતોની સુધરી દિવાળી,  ઘઉં-સરસવ સહિત અનેક પાક પર MSP વધારવાનો સરકારે કર્યો નિર્ણય