ઓમર અબ્દુલ્લા CM તો બન્યા પણ આગળનો રસ્તો એટલો સરળ નહીં હોય, જાણો કેમ? 

નવી દિલ્હી, 16 ઓક્ટોબર : ઓગસ્ટ 2019માં કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ બનેલા જમ્મુ અને કાશ્મીરને પાંચ વર્ષ બાદ પ્રથમ મુખ્યમંત્રી મળ્યા છે. નેશનલ કોન્ફરન્સના નેતા ઓમર અબ્દુલ્લા હવે જમ્મુ-કાશ્મીરના મુખ્યમંત્રી બનશે. તેમણે બુધવારે સીએમ તરીકે શપથ લીધા હતા.

ઓમર અબ્દુલ્લાની સાથે સકીના ઇટ્ટુ, જાવેદ ડાર, સુરિન્દર ચૌધરી અને જાવેદ રાણાએ પણ મંત્રી તરીકે શપથ લીધા. છંબ બેઠક પરથી અપક્ષ તરીકે જીતીને ધારાસભ્ય બનેલા સતીશ શર્માને ઓમર સરકારમાં મંત્રી બનાવવામાં આવ્યા છે. સુરિન્દર ચૌધરી ઓમર અબ્દુલ્લાની સરકારમાં ડેપ્યુટી સીએમ હશે. નૌશેરાથી ધારાસભ્ય બનેલા સુરિન્દર ચૌધરીએ જમ્મુ-કાશ્મીર બીજેપી અધ્યક્ષ રવિન્દ્ર રૈનાને 7,819 મતોથી હરાવ્યા હતા.

ઓમર અબ્દુલ્લા આ પહેલા જાન્યુઆરી 2009 થી જાન્યુઆરી 2014 સુધી જમ્મુ અને કાશ્મીરના મુખ્યમંત્રી રહી ચુક્યા છે. પણ ત્યારે અને હવેમાં ઘણો તફાવત છે. તે સમયે જમ્મુ અને કાશ્મીર સંપૂર્ણ રાજ્ય હતું અને હવે તે કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ છે. ત્યારે જમ્મુ-કાશ્મીર વિધાનસભાનો કાર્યકાળ 6 વર્ષનો હતો, હવે તે અન્ય રાજ્યોની જેમ 5 વર્ષનો રહેશે. તે સમયે રાજ્યને લગતા નિર્ણયો લેવાની તમામ સત્તા વિધાનસભા અને મુખ્યમંત્રી પાસે હતી, પરંતુ હવે ઘણી હદ સુધી સમગ્ર નિયંત્રણ લેફ્ટનન્ટ ગવર્નરના હાથમાં રહેશે.

હવે જ્યારે જમ્મુ-કાશ્મીરમાં સ્થિતિ ઘણી બદલાઈ ગઈ છે, એવું માનવામાં આવે છે કે જે રીતે દિલ્હીમાં આમ આદમી પાર્ટીની સરકાર અને લેફ્ટનન્ટ ગવર્નર વચ્ચે તણાવ છે, તે જ રીતે જમ્મુ-કાશ્મીરમાં પણ તણાવ જોવા મળી શકે છે. એટલા માટે થોડા દિવસો પહેલા દિલ્હીના પૂર્વ સીએમ અરવિંદ કેજરીવાલે કહ્યું હતું કે જો અડધા રાજ્યમાં સરકાર ચલાવવામાં કોઈ સમસ્યા હોય તો ઓમર અબ્દુલ્લા તેમની સલાહ લઈ શકે છે.

ખેર, ઓમર અબ્દુલ્લા હવે મુખ્યમંત્રી બની ગયા છે. જો બધું બરાબર રહ્યું તો તેમની સરકારને પાંચ વર્ષનો કાર્યકાળ પૂરો કરવામાં કોઈ મુશ્કેલીનો સામનો કરવો નહીં પડે. પરંતુ આ પાંચ વર્ષમાં સરકારના કામકાજમાં લેફ્ટનન્ટ ગવર્નરની દખલ ચોક્કસપણે થશે.

પણ આમ કેમ?

કારણ કે, જમ્મુ-કાશ્મીર હવે કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ છે. જમ્મુ અને કાશ્મીર પુનર્ગઠન કાયદો 2019માં સંસદમાં પસાર કરવામાં આવ્યો હતો. આ દ્વારા, રાજ્યને બે ભાગોમાં વિભાજિત કરવામાં આવ્યું – જમ્મુ અને કાશ્મીર અને લદ્દાખ અને બે અલગ કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો બનાવવામાં આવ્યા. જમ્મુ-કાશ્મીરમાં વિધાનસભા છે, જ્યારે લદ્દાખમાં કોઈ વિધાનસભા નથી.

બંધારણની કલમ 239 કહે છે કે દરેક કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશનો વહીવટ રાષ્ટ્રપતિ પાસે રહેશે. આ માટે રાષ્ટ્રપતિ દરેક કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશમાં એક પ્રશાસકની નિમણૂક કરશે. આંદામાન-નિકોબાર, દિલ્હી, પુડુચેરી અને જમ્મુ-કાશ્મીરમાં લેફ્ટનન્ટ ગવર્નર છે. જ્યારે દમણ દીવ અને દાદરા નગર હવેલી, લક્ષદ્વીપ, ચંદીગઢ અને લદ્દાખમાં પ્રશાસકો છે.

જમ્મુ અને કાશ્મીર પુનર્ગઠન અધિનિયમ 2019 કહે છે કે પુડુચેરીમાં લાગુ બંધારણની કલમ 239A જમ્મુ અને કાશ્મીરમાં પણ લાગુ થશે. દિલ્હી એ વિધાનસભા ધરાવતો એકમાત્ર કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ છે, જ્યાં 239AA લાગુ છે. દિલ્હી સરકારને દિલ્હીમાં પોલીસ, જમીન અને કાયદો અને વ્યવસ્થા સિવાય તમામ બાબતોમાં કાયદો બનાવવાનો અધિકાર છે.

જમ્મુ-કાશ્મીર વિધાનસભાની સત્તા શું હશે?

1947માં જ્યારે જમ્મુ અને કાશ્મીર ભારતમાં જોડાયું ત્યારે તેને સંરક્ષણ, વિદેશી બાબતો અને સંદેશાવ્યવહાર સિવાય તમામ બાબતોમાં કાયદો બનાવવાનો અધિકાર હતો. કલમ 370 નાબૂદ કરતા પહેલા, જમ્મુ અને કાશ્મીર વિધાનસભા પાસે ઘણી સત્તાઓ હતી, જ્યારે સંસદની સત્તા ત્યાંના મુદ્દાઓ માટે મર્યાદિત હતી.

જો કે, 2019 પછી, જમ્મુ અને કાશ્મીરનું બંધારણીય માળખું સંપૂર્ણપણે બદલાઈ ગયું છે અને હવે લેફ્ટનન્ટ ગવર્નરની સરકાર કરતાં મોટી ભૂમિકા છે.

2019નો કાયદો કહે છે કે પોલીસ અને કાયદો અને વ્યવસ્થા સિવાય, જમ્મુ અને કાશ્મીર વિધાનસભા અન્ય તમામ બાબતો પર કાયદો બનાવી શકે છે. પરંતુ એક કેચ પણ છે. જો રાજ્ય સરકાર રાજ્યની યાદીમાં સમાવિષ્ટ કોઈપણ વિષય પર કાયદો બનાવે છે તો તેની કેન્દ્રના કાયદાને અસર ન થાય તેનું ધ્યાન રાખવું પડશે.

આ સિવાય આ કાયદામાં એવી પણ જોગવાઈ છે કે જ્યાં સુધી લેફ્ટનન્ટ ગવર્નરની મંજૂરી ન મળે ત્યાં સુધી કોઈ બિલ કે સુધારો વિધાનસભામાં રજૂ કરવામાં આવશે નહીં.

લેફ્ટનન્ટ ગવર્નર પાસે કઈ સત્તાઓ હોય છે?

હવે એક રીતે લેફ્ટનન્ટ ગવર્નર જ જમ્મુ-કાશ્મીરમાં સર્વસ્વ છે. પોલીસ અને કાયદો અને વ્યવસ્થા સિવાયની બાબતોમાં કાયદો બનાવવાનો અધિકાર સરકાર પાસે હોવા છતાં તેના માટે લેફ્ટનન્ટ ગવર્નરની મંજૂરી જરૂરી રહેશે.

આટલું જ નહીં બ્યુરોક્રેસી અને એન્ટી કરપ્શન બ્યુરો પર પણ લેફ્ટનન્ટ ગવર્નરનું નિયંત્રણ રહેશે. મતલબ કે સરકારી અધિકારીઓની બદલી અને પોસ્ટિંગ લેફ્ટનન્ટ ગવર્નરની મંજૂરીથી કરવામાં આવશે.

તદુપરાંત, લેફ્ટનન્ટ ગવર્નરની કોઈપણ કાર્યવાહીની કાયદેસરતા પર આ આધાર પર પ્રશ્ન ઉઠાવી શકાય નહીં અથવા તેમણે આમ કરતી વખતે તેમની વિવેકબુદ્ધિનો ઉપયોગ કરવો જોઈએ અથવા તેમણે વિવેકબુદ્ધિનો ઉપયોગ કર્યો ન હતો. નિર્ણય લેતી વખતે તેમણે મંત્રી પરિષદની સલાહ લીધી કે નહીં તેના આધારે તેના કોઈપણ નિર્ણયને કોર્ટમાં પડકારી શકાય નહીં.

શું સંઘર્ષ પણ શરૂ થયો છે?

તાજેતરમાં જ આવા બે નિર્ણય લેવામાં આવ્યા છે, જેને સરકાર અને લેફ્ટનન્ટ ગવર્નર વચ્ચેના સંઘર્ષની શરૂઆત માનવામાં આવી રહી છે.

તાજેતરમાં જમ્મુ અને કાશ્મીર પોલીસ (રાજપત્રિત) સેવા ભરતી નિયમોમાં સુધારો કરવામાં આવ્યો છે. હવે પોલીસમાં સીધી ભરતી જમ્મુ-કાશ્મીર પબ્લિક સર્વિસ કમિશન દ્વારા કરવામાં આવશે. તેમજ વિભાગીય બઢતી સમિતિ બઢતીની બાબતો નક્કી કરશે. આ સુધારો 10 ઓક્ટોબરે જ કરવામાં આવ્યો છે. એટલે કે ચૂંટણી પરિણામો પછી. અગાઉ, જમ્મુ અને કાશ્મીરમાં પોલીસ ભરતી માટે પોતાનું ભરતી બોર્ડ હતું.

આ પછી 11 ઓક્ટોબરે જમ્મુ-કાશ્મીર સિવિલ સર્વિસ નિયમોમાં પણ સુધારો કરવામાં આવ્યો છે. આ મુજબ, હવે જમ્મુ અને કાશ્મીર પસંદગી બોર્ડને તમામ PSU, સરકારી કંપનીઓ, કોર્પોરેશનો અને બોર્ડમાં સેવાઓ અને નોન-ગેઝેટેડ પોસ્ટની સાથે વર્ગ-4ની ભરતી કરવાનો અધિકાર હશે. એટલે કે હવે ચૂંટાયેલી સરકાર વર્ગ-4 કેટેગરીમાં પણ ભરતી કરી શકશે નહીં.

હવે જમ્મુ-કાશ્મીરનું બંધા

આ પણ વાંચો : ખેડૂતોની સુધરી દિવાળી,  ઘઉં-સરસવ સહિત અનેક પાક પર MSP વધારવાનો સરકારે કર્યો નિર્ણય