- રાજસ્થાનના કુંભલગઢમાં 9 મે, 1540ના રોજ મહારાણા પ્રતાપનો થયો હતો જન્મ
- નાની સેના સાથે હલ્દીઘાટીનું યુદ્ધ લડીને મુગલ સમ્રાટ અકબર સામે જીત હાંસલ કરી
અમદાવાદ, 19 જાન્યુઆરી: ભારતના સૌથી સક્ષમ અને મહાન યોદ્ધા મહારાણા પ્રતાપની આજે પુણ્યતિથિ છે જેમણે ધર્મ માટે પોતાના જીવનનું બલિદાન આપ્યું હતું. બહાદુર યોદ્ધા મહારાણા પ્રતાપનો જન્મ 9 મે, 1540ના રોજ રાજસ્થાનના કુંભલગઢમાં થયો હતો. તેમને માત્ર રાજસ્થાનના જ નહીં પરંતુ સમગ્ર ભારતના બહાદુર પુત્ર કહેવામાં આવે છે. મહારાણા પ્રતાપના પિતાનું નામ ઉદય સિંહ અને માતાનું નામ મહારાણી જયવંતા બાઈ હતું. મહાન રાજપૂત રાજા મહારાણા પ્રતાપનું અવસાન 19 જાન્યુઆરી 1597ના રોજ થયું હતું.
મહારાણા પ્રતાપ મેવાડના રાજપૂત રાજા હતા. તેઓ “મેવારી રાણા” તરીકે પણ જાણીતા હતા અને કેટલાક વર્ષો સુધી મુઘલો સામેના તેમના યુદ્ધ માટે પ્રખ્યાત હતા. તેમને 1572માં મેવાડના શાસક તરીકે તાજ પહેરાવવામાં આવ્યો હતો. ઈતિહાસકારોએ મહારાણા પ્રતાપની હિંમત અને તેમની લડાઈઓ વિશે ઘણા પુસ્તકોમાં લખ્યું છે પરંતુ મોટાભાગે તેમના હલ્દીઘાટીના પ્રખ્યાત યુદ્ધ વિશે લખ્યું છે જે તેમણે તત્કાલીન મુગલ સમ્રાટ અકબર સામે લડ્યું હતું અને જીત હાંસલ કરી હતી.
નાની સેના સાથે અકબરને હરાવ્યો
મહારાણા પ્રતાપની બહાદુરી સાથે જોડાયેલી કહાનીઓથી દરેક વ્યક્તિ વાકેફ છે. હલ્દી ઘાટીના યુદ્ધ વિશેની તેમની વાર્તાઓ આજે પણ દેશભરમાં લોકપ્રિય છે. પ્રાથમિક શિક્ષણથી લઈને ઉચ્ચ શિક્ષણ સુધી, મહારાણા પ્રતાપ અને મુઘલ શાસક અકબર વચ્ચેની લડાઈ શીખવવામાં આવે છે. મહારાણા પ્રતાપે કોઈપણ ભોગે મેવાડમાં અકબરની તાબેદારી સ્વીકારી ન હતી. આ બાબતે યુદ્ધ થયું હતું. મહારાણા પ્રતાપે પોતાની નાની સેના વડે અકબરની વિશાળ સેનાને હરાવીને આ યુદ્ધ જીત્યું હતું.
મેવાડનું પર્વતીય રાજ્ય મહારાણાના નિયંત્રણમાં હતું. અકબર મેવાડમાંથી પસાર થતા ગુજરાતના બંદરો સુધીનો માર્ગ સુરક્ષિત કરવા મેવાડને નિયંત્રિત કરવા માગતો હતો. જો કે, રાજા મહારાણા પ્રતાપે અન્ય કેટલાક રાજપૂતોની જેમ અકબરને પોતાનું રાજ્ય સોંપવાનો ઇનકાર કર્યો હતો. આથી મુઘલોએ મેવાડને કબ્જે કરવા માટે યુદ્ધ શરૂ કર્યું. 18 જૂન 1576ના રોજ હલ્દીઘાટીની લડાઈ થઈ હતી. આ યુદ્ધ ગોગુંડા ગામમાં હલ્દીઘાટી નજીક એક સાંકડા પહાડ પર થયું હતું. આ ગામ હાલમાં રાજસ્થાનના ઉદયપુરમાં આવેલું છે.
મેવાડની સેનાએ મુઘલો સામે સખત લડાઈ આપી. તેઓ સંખ્યામાં બહુ ઓછા હતા. અંબરના માનસિંહ-1ની આગેવાની હેઠળ અકબરના 85,000 ઘોડેસવારોની સરખામણીમાં રાજા મહારાણા પ્રતાપના અશ્વદળમાં માત્ર 3,000 માણસો અને 400 ભીલ તીરંદાજ હતા. મુઘલો યુદ્ધ જીત્યા હોવા છતાં, તે હંમેશા મહારાણા પ્રતાપના જીવનની સૌથી મોટી લડાઈ તરીકે યાદ કરવામાં આવે છે કારણ કે તેઓએ મુઘલોને સખત લડાઈ આપી હતી, અને ભાગવામાં પણ સફળ થયા હતા. તે યુદ્ધના મેદાનમાંથી ‘ચેતક’ નામના તેના પ્રખ્યાત ઘોડાની મદદથી બચી ગયા. જે અંગે કવિ શ્યામનારાયણ પાંડેએ ‘ચેતક કી વીરતા’ નામની કવિતા લખી છે જે દર્શાવે છે કે, ઘોડાએ રાજાને કેવી રીતે મદદ કરી. જો કે, ચેતક બાદમાં યુદ્ધના ઘાને કારણે મૃત્યુ પામ્યો.
કેટલાક ઈતિહાસકારોના મતે, મહારાણા પાસે 81 કિલો વજનની જેવલીન હતી અને જ્યારે તેઓ હલ્દીઘાટીની લડાઈમાં લડ્યા ત્યારે તેમની છાતી પર 72 કિલોનું બખ્તર હતું. તેના ભાલા, બખ્તર, ઢાલ અને બે તલવારોનું વજન પણ લગભગ 208 કિલો જેટલું ભારે હતું.
રાજા મહારાણા પ્રતાપ વિશેના અજાણ્યાં તથ્યો
- મહારાણા પ્રતાપના પિતા, ઉદય સિંહ-II મેવાડ વંશના 12મા શાસક અને ઉદયપુરના સ્થાપક હતા. રાજા મહારાણા પ્રતાપ પરિવારમાં સૌથી મોટા સંતાન હતા, તેમને ત્રણ ભાઈઓ અને બે સાવકી બહેનો હતી.
- મહારાણા પ્રતાપ દેવેર(Dewair)ના યુદ્ધ માટે પણ પ્રખ્યાત છે. તેણે ઇ.સ. 1577, 1578 અને 1579માં મુગલ સમ્રાટ અકબરને ત્રણ વખત હરાવ્યો હતો.
- મહારાણા પ્રતાપને 11 પત્નીઓ અને 17 બાળકો હતા. તેમના સૌથી મોટા પુત્ર મહારાણા અમરસિંહ હતા જે તેમના અનુગામી બન્યા હતા અને મેવાડ વંશના 14મા રાજા હતા.
- મહારાણા પ્રતાપ શિકાર કરતી વખતે ઘાયલ થયા હતા અને 19 જાન્યુઆરી, 1597ના રોજ 56 વર્ષની ઉંમરે મૃત્યુ પામ્યા હતા.
