શું આપ જાણો છો ? ચક્રવાત અને ટોર્નેડો શું છે ?

ચક્રવાત અને ટોર્નેડો બંને કુદરતી આફતો છે. દર વર્ષે જુદા જુદા સમયે આપણને વિવિધ પ્રકારના ચક્રવાત વિશે સાંભળવા અને વાંચવા મળે છે, જે એક કુદરતી આફત છે. તે જ સમયે, આની સાથે બીજી પણ કુદરતી આફત છે, તે છે ટોર્નેડો. આ બંને ખતરનાક કુદરતી આફતો છે, જેના કારણે જાન-માલનું ઘણું નુકસાન થાય છે. આવી સ્થિતિમાં, હવામાન એજન્સીઓ આગાહી કરીને આવી કુદરતી આફતો વિશે ચેતવણી આપતી રહે છે તો આવો જાણીએ ચક્રવાત કોને કહેવાય

 

ચક્રવાત શું છે? 

ચક્રવાત એ એક તોફાન છે તે હંમેશા પાણીની સપાટી પર રચાય છે, જ્યાં ગરમ ​​હવાના તરંગો હાજર હોય છે, જ્યારે પવન તોફાની વર્તુળમાં ફરે છે ત્યારે ચક્રવાત થાય છે. ભારતમાં, તે દરિયાકાંઠાના પ્રદેશોમાંથી ઉદ્ભવે છે, હેરિકેન અને ટાયફૂન પણ આ જ પ્રકારમાં આવે છે.

ફ્લોરિડાના દરિયાકાંઠેથી ઉછળતા વાવાઝોડાને હેરિકેન તરીકે ઓળખવામાં આવે છે, જ્યારે તે ફિલિપાઈન્સના દરિયાકાંઠે પહોંચે છે ત્યારે તેને ટાયફૂન કહેવામાં આવે છે. આ પણ પાણીની સપાટીથી ઉપર ઉછળતું વાવાઝોડું છે. હેરિકેન એટલાન્ટિક મહાસાગરમાં રચાય છે, જ્યારે ટાયફૂન પેસિફિક મહાસાગરમાં રચાય છે.

ટોર્નેડો શું છે? 

ટોર્નેડો એ તોફાન છે જે જમીનની સપાટી પર ઉગે છે. આમાં પણ પવન તોફાની વર્તુળમાં ફરે છે, જે તેના માર્ગમાં આવતી દરેક વસ્તુને ઉખેડી નાખે છે. ભારતમાં આપણે તેને બાવંદર તરીકે ઓળખીએ છીએ.ક્યારેક ટોર્નેડોની ઝડપ 325 કિલોમીટર પ્રતિ કલાકથી વધી શકે છે. તેમના આકાર વિશે વાત કરીએ તો, તે ફનલ જેવું લાગે છે,

જેમાં તીવ્ર પવનનું વર્તુળ છે. આવા તોફાનો મોટે ભાગે ઉત્તર અને દક્ષિણ અમેરિકામાં જોવા મળે છે. ટોર્નેડો ગણતરીની મિનિટોમાં વિનાશ વેરીને આગળ નીકળી જાય છે.સૌથી વધુ ટોર્નેડો અમેરિકામાં થાય છે. ટોર્નેડો વર્ષમાં ગમે તે ઋતુમાં આવી શકે છે.

અમેરિકાના ટેક્સાસથી કેનેડા સુધીની ભૌગોલિક પટ્ટીનો વિસ્તાર ટોર્નેડો ગ્રસ્ત કહેવાય છે. આ સાથે જ હેરિકેન પણ વમળનું તોફાન છે. તે ખૂબ જ ઊંચી વમળ ગતિ સાથે આગળ વધે છે. તેને ટાયફૂન પણ કહેવામાં આવે છે. ટોર્નેડો સામાન્ય રીતે ઉષ્ણકટિબંધીય પ્રદેશોમાં જોવા મળે છે. તોફાન 80 થી 320 કિમીની ત્રિજ્યામાં આવતા વિસ્તારોને લપેટમાં લે છે.

જેમાં પવનની ઝડપ 12 થી 200 કિલોમીટર પ્રતિ કલાક સુધી જઈ શકે છે. 5 થી 15 કિલોમીટર સુધી ફેલાયેલા વાવાઝોડાનો મધ્ય ભાગ સંપૂર્ણપણે શાંત રહેશે. આ ભાગને “તોફાનની આંખ” કહેવામાં આવે છે. જ્યારે આંખ કોઈ ચોક્કસ વિસ્તારમાં પહોંચે છે, ત્યારે હવા સ્થિર થઈ જાય છે, જે દર્શાવે છે કે, તોફાન સમાપ્ત થઈ ગયું છે.

ચક્રવાત અને ટોર્નેડો વચ્ચેનો તફાવત

ચક્રવાત હંમેશા પાણીની સપાટી પર રચાય છે, જ્યાં ગરમ ​​હવાના તરંગો હાજર હોય છે, જ્યારે ટોર્નેડો જમીનની ઉપર રચાય છે, જે જમીનથી આકાશ સાથે જોડાયેલા હોય છે.ચક્રવાત લાંબી અવધિ ધરાવે છે. કેટલાક કિસ્સાઓમાં તે 31 દિવસ સુધી હોય છે, જ્યારે ટોર્નેડોના કિસ્સામાં આવું નથી.

આ થોડી મિનિટોથી લઈને થોડા કલાકો સુધીની હોઈ શકે છે.ચક્રવાતમાં પવનની ઝડપ 300 કિલોમીટર પ્રતિ કલાકથી ઓછી હોય છે, જ્યારે ટોર્નેડોમાં પવનની ઝડપ વધુ હોય છે.ચક્રવાતની આગાહી થોડા દિવસો અગાઉ કરી શકાય છે, જ્યારે ટોર્નેડોને શોધવા માટે ઓછો સમય મળે છે.

વાવાઝોડાના પ્રકારો 

પવનની ગતિ અનુસાર ચક્રવાતને મૂળભૂત રીતે 5 કેટેગરીમાં રાખવામાં આવ્યો છે. પ્રથમ શ્રેણીમાં વાવાઝોડાની ઝડપ 119 કિમીથી 153 કિમી પ્રતિ કલાકની છે. બીજી શ્રેણીમાં, ચક્રવાત 154 થી 177 કિલોમીટર પ્રતિ કલાકની ઝડપે વધે છે. ત્રીજું તોફાન 178 થી 208 કિલોમીટર પ્રતિ કલાકની ઝડપે આગળ વધે છે. ચોથા ચક્રવાતની ઝડપ 209 થી 251 કિલોમીટર પ્રતિ કલાક છે.

તે જ સમયે, પાંચમા અને સૌથી ઝડપી ચક્રવાતની ઝડપ – 252 કિલોમીટર પ્રતિ કલાક અથવા તેથી વધુ છે.સૌથી વિનાશક ચક્રવાત નવેમ્બર 1970 માં બાંગ્લાદેશમાં ત્રાટક્યું હતું. તેનું નામ ગ્રેટ ભોલા ચક્રવાત હતું, જેના કારણે લગભગ 5 લાખ લોકોના મોત થયા હતા.ભારતમાં પણ વાવાઝોડાએ આવો જ હોબાળો મચાવ્યો હતો. તે1737 માં આવ્યું હતું, જે હુગલી નદી ચક્રવાત તરીકે ઓળખાય છે. તેમાં લગભગ સાડા ત્રણ લાખ લોકોના જીવ ગયા.

આ પણ વાંચો : બિપરજોય વાવાઝોડાની અસરને પગલે રાજ્યભરમાં 18 જૂન સુધી 99 ટ્રેનો રદ