ગટર સફાઈમાં જાનહાનિ મામલે અત્યાર સુધી એક જ દોષિત ઝડપાયો !
કેન્દ્ર સરકારે સંસદીય સ્થાયી સમિતિને જાણ કરી છે કે 616 કેસોમાં એફઆઈઆર નોંધવામાં આવી છે જ્યાં કોન્ટ્રાક્ટરોએ ગટર કામદારોને સલામતી સામગ્રી અને સાધનો આપ્યા નથી. સરકારે કહ્યું કે, મેન્યુઅલ સ્કેવેન્જિંગ (પ્રતિબંધ) અધિનિયમ હેઠળ નોંધાયેલા કેસોમાંથી અત્યાર સુધીમાં એક કેસમાં દોષિત ઠેરવવામાં આવ્યો છે.
આ પણ વાંચો : ધોરણ 12 સંસ્કૃત વિષયનું પેપર 29 માર્ચે ફરી લેવાશે
સામાજિક ન્યાય અને અધિકારિતા વિભાગે આ માહિતી સામાજિક ન્યાય અને અધિકારિતા પરની સંસદીય સ્થાયી સમિતિ સમક્ષ રજૂ કરી હતી. જે ગુરુવારે સંસદના બંને ગૃહોમાં એક અહેવાલના રૂપમાં રજૂ કરવામાં આવી હતી. તે મુજબ, મેન્યુઅલ સ્કેવેન્જિંગ એક્ટનો અમલ કડક રીતે થવો જોઈએ અને ભ્રષ્ટ કોન્ટ્રાક્ટરોને તાત્કાલિક પકડીને દોષિત ઠેરવવા જોઈએ.
1993થી ગટર અને સેપ્ટિક ટાંકીની જોખમી સફાઈને કારણે ભારતમાં કુલ 1,035 લોકો મૃત્યુ પામ્યા છે, સરકારે સંસદીય સમિતિ સમક્ષ રજૂઆત કરી છે, અને 836 પીડિતોના પરિવારોને સુપ્રીમ કોર્ટ દ્વારા નિર્ધારિત રૂ. 10 લાખનું સંપૂર્ણ વળતર આપવામાં આવ્યું છે. 112 પીડિતોના પરિવારોને વળતર તરીકે 10 લાખ રૂપિયાથી થોડું ઓછું વળતર મળ્યું છે. ગત મહિને ફેબ્રુઆરીમાં સામાજિક ન્યાય અને અધિકારિતા મંત્રાલયે રાજ્યસભાને માહિતી આપી હતી કે, 2018 અને 2022 ની વચ્ચે ગટર અને સેપ્ટિક ટાંકીમાં 308 લોકોના મોત થયા હતા. જેમાના સૌથી વધુ 52 મૃત્યુ તમિલનાડુમાં નોંધાયા છે, ત્યારબાદ ઉત્તર પ્રદેશમાં 46 અને હરિયાણામાં 40 મૃત્યુ થયા છે.
સરકારના જણાવ્યા અનુસાર, ગટર અથવા સેપ્ટિક ટાંકીની સફાઈ કરતી વખતે મહારાષ્ટ્રમાં 38, દિલ્હીમાં 33, ગુજરાતમાં 23 અને કર્ણાટકમાં 23 લોકોના મોત થયા હતા. મીડિયા અહેવાસ અનુસાર, અત્યાર સુધી 74 મૃતકોના પરિવારોને વળતર મળ્યું નથી. સંસદીય સમિતિએ સરકારને કહ્યું છે કે, આ 74 લોકોના પરિવારોને જેમને સુપ્રીમ કોર્ટની માર્ગદર્શિકાને ધ્યાનમાં રાખીને હજુ સુધી વળતર મળ્યું નથી, તેમને ઝડપથી વળતર ચૂકવવામાં આવે.
આ પણ વાંચો : અસમાજિક તત્વો દ્વારા પૈસા પડાવવા માટે પાણી નિકાલની વ્યવસ્થા ખોરવી, નેશનલ હાઇવે અને ઇન્ડસ્ટ્રીયલ વિસ્તારના લોકો પરેશાન
જ્યારે પૂછવામાં આવ્યું કે ગટર અને સેપ્ટિક ટાંકીમાં પ્રવેશતા કામદારોને સલામતીના સાધનો પૂરા પાડવામાં નિષ્ફળ રહેલા કોન્ટ્રાક્ટરો સામે શું પગલાં લેવામાં આવે છે? ત્યારે સામાજિક ન્યાય મંત્રાલયના પ્રતિનિધિએ જણાવ્યું હતું કે, આ સંદર્ભે કેન્દ્ર સરકારની જવાબદારી FIR દાખલ કરવાની છે. તેમજ સરકારે કહ્યું કે, તેણે 616 એફઆઈઆર સફળતાપૂર્વક નોંધી છે. જેમાં મેન્યુઅલ સ્કેવેન્જિંગ એક્ટની જોગવાઈઓ લાગુ કરવામાં આવી છે. વધુમાં સરકારે કહ્યું કે, તે સંબંધિત મુખ્ય સચિવો સાથે આ કેસોની સ્થિતિનું નિયમિતપણે નિરીક્ષણ પણ કરી રહ્યા છે.
આ પણ વાંચો : રાહુલ ગાંધીના સીધા પ્રહાર, “હું સવાલ પૂછવાનું બંધ નહીં કરું, અદાણીની કંપનીમાં કોના 20 હજાર કરોડ ?”
દોષિત ઠેરવવા પર સામાજિક ન્યાય સચિવે કહ્યું, “અત્યાર સુધી એક દોષિત ઠેરવવામાં આવ્યો છે, તેથી આ ક્ષેત્રમાં અમારે ઘણું કરવાનું છે.” જો કે, મંત્રાલયના અધિકારીએ જણાવ્યું હતું કે, હાલમાં ટોચની પ્રાથમિકતા એ ખાતરી કરવાની છે કે વળતર આપીને તાત્કાલિક અને જોખમી ગટર સફાઈથી કોઈ મૃત્યુ ન થાય. મેન્યુઅલ સ્કેવેન્ગિંગ એક્ટના કેસોમાં દોષિત ઠેરવવા માટે લેવામાં આવેલી કાર્યવાહી અંગે અપડેટ મેળવવા માટે ભાજપના સાંસદ રમા દેવીના નેતૃત્વ હેઠળની સંસદીય સમિતિએ અહેવાલમાં જણાવ્યું છે કે, આ સંબંધમાં નિયમોનો કડકપણે અમલ થવો જોઈએ જેથી કોન્ટ્રાક્ટરોને તરત જ પકડવામાં આવે અને દોષિત ઠેરવી શકાય.
ઉલ્લેખનીય છે કે આ વર્ષના કેન્દ્રીય બજેટમાં 1 ફેબ્રુઆરીના રોજ કેન્દ્રીય નાણાપ્રધાન નિર્મલા સીતારમણે ગટર અને સેપ્ટિક ટાંકીની સફાઈની જોખમી પ્રથાઓને ટાળવા માટે 100 ટકા યાંત્રિક ગટર સફાઈ પર ભાર મૂક્યો હતો. તેમણે કહ્યું હતું કે, સ્વચ્છતાને ‘મેનહોલથી મશીનહોલ’ મોડમાં લાવવામાં આવશે. ગટરોમાં ગેસના કારણે થતા મૃત્યુને રોકવા માટે શહેરી સ્વચ્છતામાં મશીનોના ઉપયોગ પર ધ્યાન આપવામાં આવશે તેમ પણ જણાવ્યું હતું.
1993માં દેશમાં સૌપ્રથમ વખત મેન્યુઅલ સ્કેવેન્જિંગની પ્રથા પર પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવ્યો હતો. આ પછી 2013માં કાયદો બનાવીને તેને સંપૂર્ણપણે પ્રતિબંધિત કરવામાં આવ્યો હતો. આજે પણ સમાજમાં હાથથી સફાઈ કરવાની પ્રથા છે અને ગટરની સફાઈ દરમિયાન લોકોના મોતના સમાચારો આવતા રહે છે. મેન્યુઅલ સ્કેવેન્જિંગ એક્ટ 2013 હેઠળ, કોઈપણ વ્યક્તિને ગટરમાં મોકલવા પર સંપૂર્ણ પ્રતિબંધ છે. જો સફાઈ કામદારને વિષમ પરિસ્થિતિમાં ગટરની અંદર મોકલવામાં આવે તો તેના માટે 27 પ્રકારના નિયમોનું પાલન કરવું પડે છે. જો કે, આ નિયમોના સતત ઉલ્લંઘનને કારણે ગટરની સફાઈ દરમિયાન કામદારોને જીવ ગુમાવવો પડે છે.
27 માર્ચ, 2014 ના રોજ સર્વોચ્ચ અદાલતે સફાઈ કર્મચારી આંદોલન Vs ભારત સરકાર કેસમાં 1993 થી ગટરના કામ (મેનહોલ, સેપ્ટિક ટાંકી) માં જીવ ગુમાવનારા તમામ લોકોના પરિવારોની ઓળખ કરવાનો આદેશ આપ્યો હતો, અને તેમના પર તેના આધારે પરિવારના સભ્યોને 10 રૂપિયા આપો.10 લાખનું વળતર આપવું જોઈએ.
