મહારાષ્ટ્રના શિંદે અને ઉદ્ધવ વિવાદ પર સુનાવણી પૂર્ણ, સુપ્રીમ કોર્ટે ચુકાદો અનામત રાખ્યો

સુપ્રીમ કોર્ટે મહારાષ્ટ્રના શિંદે અને ઉદ્ધવ વિવાદ પર સુનાવણી પૂર્ણ કરી છે. ચીફ જસ્ટિસ ડીવાય ચંદ્રચુડની આગેવાની હેઠળની બેંચે બંને પક્ષકારો અને રાજ્યપાલ કાર્યાલયના વકીલોની 9 દિવસ સુધી સુનાવણી કરી. આ દરમિયાન ઉદ્ધવ કેમ્પે શિંદેના વિદ્રોહ અને તેમની સરકારની રચનાને ગેરકાયદેસર ગણાવી હતી. બીજી તરફ, શિંદે કેમ્પે કહ્યું કે વિધાનસભ્ય પક્ષમાં વિભાજન પછી, રાજ્યપાલ ફ્લોર ટેસ્ટના આદેશમાં યોગ્ય હતા.

સુનાવણી દરમિયાન રાજ્યપાલના કાર્યાલય તરફથી હાજર થયેલા સોલિસિટર જનરલ તુષાર મહેતાએ જણાવ્યું હતું કે, “એક ગઠબંધનમાં ચૂંટણી લડ્યા બાદ અને બીજા ગઠબંધન સાથે સરકાર બનાવ્યા બાદ શિવસેનામાં આંતરિક મતભેદો હતા. જેના કારણે પાર્ટીમાં ભાગલા પડ્યા હતા.” આના પર ચીફ જસ્ટિસ સહિત બાકીના જજોએ સવાલ કર્યો હતો કે જો એકનાથ શિંદેની પાર્ટીના ધારાસભ્યો ભાજપ સાથે ચૂંટણી લડીને અને કોંગ્રેસ અને એનસીપી સાથે સરકાર બનાવ્યા પછી નારાજ હતા તો તેઓ 3 વર્ષ માટે સરકાર સાથે કેમ રહ્યા?

કોર્ટે એવો સવાલ પણ ઉઠાવ્યો કે જો શિવસેનાના ધારાસભ્યોએ નેતૃત્વ સામે બળવો કર્યો હતો તો રાજ્યપાલે શા માટે દરમિયાનગીરી કરી? તેમણે ફ્લોર ટેસ્ટનો ઓર્ડર કેમ આપ્યો?

શું છે મામલો?

વર્ષ 2022માં શિવસેનાના વરિષ્ઠ નેતા એકનાથ શિંદેના નેતૃત્વમાં ધારાસભ્યોના બળવા બાદ મુખ્યમંત્રી ઉદ્ધવ ઠાકરેએ રાજીનામું આપવું પડ્યું હતું. આ પછી શિંદેના નેતૃત્વમાં નવી સરકારની રચના થઈ. આ સમગ્ર ઘટનાક્રમ દરમિયાન જૂન અને જુલાઈ 2022માં દાખલ કરાયેલી અનેક અરજીઓ સુપ્રીમ કોર્ટમાં પેન્ડિંગ હતી. ઓગસ્ટમાં આ મામલો બંધારણીય બેંચને મોકલવામાં આવ્યો હતો. 5 ન્યાયાધીશોની બંધારણીય બેન્ચે શિંદે કેમ્પના ધારાસભ્યોને ગેરલાયક ઠેરવવા, શિંદેને સરકાર રચવા માટેનું આમંત્રણ, નવા સ્પીકરની ચૂંટણી જેવી અનેક બાબતો પર ઉદ્ધવ જૂથ દ્વારા ઉઠાવવામાં આવેલા પ્રશ્નો પર વિચાર કર્યો.

સ્પીકરની સત્તાનો પ્રશ્ન

આ મામલે પહેલી અરજી એકનાથ શિંદે દ્વારા દાખલ કરવામાં આવી હતી. આ અરજીમાં કહેવામાં આવ્યું હતું કે, વિધાનસભાના ડેપ્યુટી સ્પીકર દ્વારા તેમના જૂથના ધારાસભ્યોને મોકલવામાં આવેલી ગેરલાયકાતની નોટિસ ખોટી છે. શિંદેએ કહ્યું હતું કે ડેપ્યુટી સ્પીકરને પદ પરથી હટાવવાનો પ્રસ્તાવ પહેલેથી જ મોકલવામાં આવ્યો હતો, તેથી નબામ રેબિયા કેસમાં સુપ્રીમ કોર્ટના નિર્ણયને કારણે તેઓ ધારાસભ્યો વિરુદ્ધ ગેરલાયકાતની કાર્યવાહી કરી શક્યા નથી.

ઉદ્ધવના રાજીનામાથી પરિસ્થિતિ બદલાઈ

સુપ્રીમ કોર્ટે ડેપ્યુટી સ્પીકરની સત્તાને ધ્યાનમાં રાખીને ડેપ્યુટી સ્પીકરને નિર્ણય લેવા પર રોક લગાવી હતી. દરમિયાન, રાજકીય ગતિવિધિઓ સતત બદલાતી રહી. રાજ્યપાલે મુખ્ય પ્રધાન ઉદ્ધવ ઠાકરેને ગૃહમાં તેમની બહુમતી સાબિત કરવા કહ્યું, પરંતુ બહુમત પરીક્ષણ પહેલાં ઉદ્ધવે રાજીનામું આપી દીધું. આ પછી રાજ્યપાલે એકનાથ શિંદેને સરકાર બનાવવાની તક આપી. શિંદેએ તેમના સમર્થક ધારાસભ્યો અને ભાજપના સમર્થનથી ગૃહમાં બહુમતી સાબિત કરી.

ઉદ્ધવ છાવણીની મુખ્ય દલીલો?

ઉદ્ધવ કેમ્પ વતી વરિષ્ઠ વકીલ અભિષેક મનુ સિંઘવી, કપિલ સિબ્બલ અને દેવદત્ત કામતે દલીલો કરી હતી. ઉદ્ધવ કેમ્પે કહ્યું કે શિંદે તરફી ધારાસભ્યોએ પક્ષ દ્વારા બોલાવવામાં આવેલી બેઠકમાં હાજરી ન આપીને વ્હીપનો ભંગ કર્યો. આ કારણે તેઓ ધારાસભ્ય રહેવા માટે અયોગ્ય બન્યા, પરંતુ કોર્ટની દરમિયાનગીરીને કારણે તેમનું સભ્યપદ જળવાઈ રહ્યું.

બાદમાં રાજ્યપાલે આના આધારે બહુમત પરીક્ષણ માટે કહ્યું. આ ખોટું હતું. ચર્ચાના અંતે, ઉદ્ધવ પક્ષના વકીલ કપિલ સિબ્બલે પણ કહ્યું કે ગઠબંધન આધારિત સરકારના કોઈપણ એક પક્ષમાં ભંગાણ ફ્લોર ટેસ્ટનો આધાર બની શકે નહીં. રાજ્યપાલે આ આદેશ ત્યારે જ આપવો જોઈએ જ્યારે કોઈ પક્ષે સમર્થન પાછું ખેંચ્યું હોય.

શિંદે જૂથનો જવાબ

શિંદે કેમ્પનું પ્રતિનિધિત્વ નીરજ કિશન કૌલ, હરીશ સાલ્વે, મનિન્દર સિંહ અને મહેશ જેઠમલાણીએ કર્યું હતું. શિંદે કેમ્પના વકીલોએ જવાબ આપ્યો કે ઉદ્ધવ, જેમણે તેમની પાર્ટીના ધારાસભ્યોનું બહુમતી સમર્થન ગુમાવ્યું હતું, તેઓ ગેરકાયદેસર રીતે સત્તામાં રહેવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા હતા. શિંદે વિધાયક દળના નેતા હતા. તેમની જાણ વગર ધારાસભ્ય પક્ષની બેઠક બોલાવવામાં આવી હતી.

તેમાં 49માંથી માત્ર 16 ધારાસભ્યોએ ભાગ લીધો હતો. આ મીટિંગમાં ગેરહાજરી ગેરલાયક ઠરવાનું કારણ બની શકે નહીં. મોટાભાગના ધારાસભ્યોએ પહેલાથી જ ચીફ વ્હીપ બદલી નાખ્યા હતા. દૂર કરાયેલા ચાબુકનું કોઈ કાયદાકીય મહત્વ નહોતું. શિંદે પક્ષના વકીલ નીરજ કિશન કૌલે પણ બોમાઈ કેસના નિર્ણયનો ઉલ્લેખ કર્યો હતો. તેમણે કહ્યું, “બોમાઈ ચુકાદો સ્પષ્ટપણે કહે છે કે જો પાર્ટીમાં વિભાજન થાય તો પણ રાજ્યપાલ બહુમત પરીક્ષણનું નિર્દેશન કરી શકે છે.”

રાજ્યપાલ કાર્યાલયે શું કહ્યું?

રાજ્યપાલ કાર્યાલય તરફથી સોલિસિટર જનરલ તુષાર મહેતા હાજર થયા હતા. રાજ્યપાલ કાર્યાલય વતી, એવું કહેવામાં આવ્યું હતું કે બંધારણની કલમ 175 (2) હેઠળ રાજ્યપાલની ફરજ છે કે જો સરકારની બહુમતી પર શંકા હોય તો ફ્લોર ટેસ્ટ માટે પૂછે. તે જ તેણે કર્યું. જો તે આવું ન કરે તો બીજું પગલું એ હોઈ શકે કે તેણે કલમ 356 હેઠળ રાજ્યમાં રાષ્ટ્રપતિ શાસનની ભલામણ કરી હોત.

પરિસ્થિતિ બદલાઈ ગઈ

શિંદેના બળવાથી અત્યાર સુધી મહારાષ્ટ્રમાં રાજકીય પરિસ્થિતિ ઘણી બદલાઈ ગઈ છે. અત્યારે મહારાષ્ટ્રમાં બીજેપીના સમર્થનથી શિંદેની બહુમતી સરકાર છે. ચૂંટણી પંચે પણ એક નિર્ણય આપ્યો છે કે શિંદેની શિવસેના જ અસલી શિવસેના છે. એકનાથ શિંદેની સરકાર ત્યારે જ જોખમમાં આવી શકે છે જો બંધારણીય બેંચ નક્કી કરે કે જે સમયે શિંદે અને તેમના ધારાસભ્યોએ સરકાર બનાવી તે સમયે તેઓ વિધાનસભાના સભ્ય બનવા માટે અયોગ્ય હતા.