પ્રધાનોના વાહિયાત નિવેદનો પર સુપ્રીમ કોર્ટે કહ્યું, ‘ભાષણની સ્વતંત્રતા પર પ્રતિબંધ મૂકી શકાય નહીં’
સુપ્રીમ કોર્ટે મંત્રીઓના વાહિયાત નિવેદનો પર પ્રતિબંધ મૂકવાનો ઇનકાર કર્યો હતો. કોર્ટે કહ્યું કે વાણી સ્વાતંત્ર્ય પર અંકુશ લગાવી શકાય નહીં. અપરાધિક મામલાઓમાં મંત્રીઓ અને ઉચ્ચ હોદ્દા પર રહેલા લોકોના વાહિયાત નિવેદનો પર સુપ્રીમ કોર્ટે મહત્વનો નિર્ણય સંભળાવ્યો છે. કોર્ટની બંધારણીય બેંચે કહ્યું કે મંત્રીના નિવેદનને સરકારનું નિવેદન કહી શકાય નહીં. તેમણે કહ્યું કે દરેક નાગરિકને બોલવાની સ્વતંત્રતા છે. બંધારણની બહાર જઈને તેના પર પ્રતિબંધ મૂકી શકાય નહીં. બેન્ચે કહ્યું કે જો મંત્રીના નિવેદનથી કેસ પ્રભાવિત થયો હોય તો કાયદાનો સહારો લઈ શકાય છે.
મામલો આઝમના નિવેદનથી શરૂ થયો હતો
30 જુલાઈ 2016ના રોજ યુપીના બુલંદશહેરમાં હાઈવે પર માતા-પુત્રીના સામૂહિક બળાત્કારના મામલામાં યુપીના તત્કાલિન મંત્રી આઝમ ખાનના નિવેદન બાદ આ મામલો શરૂ થયો હતો. આઝમ ખાને પીડિત પક્ષના આરોપને રાજકીય કાવતરું ગણાવ્યું હતું. બાદમાં સુપ્રીમ કોર્ટની નારાજગી પર તેણે પીડિતાની માફી માંગી હતી, પરંતુ મંત્રીઓના નિવેદનો પર પ્રતિબંધ મૂકવાનો મામલો પેન્ડિંગ રહ્યો હતો.
ગયા વર્ષે, જસ્ટિસ એસ અબ્દુલ નઝીર, બીઆર ગવઈ, એએસ બોપન્ના, વી રામાસુબ્રમણ્યમ અને બીવી નાગરત્નની બેન્ચ દ્વારા આ મામલાની સુનાવણી કરવામાં આવી હતી. મંગળવારે (3 જાન્યુઆરી), ન્યાયમૂર્તિ વી રામસુબ્રમણ્યમે ચાર ન્યાયાધીશો વતી ચુકાદો વાંચી સંભળાવ્યો, જ્યારે ન્યાયમૂર્તિ નાગરત્ને કેટલાક મુદ્દાઓ પર બાકીના ન્યાયાધીશો સાથે અસંમત થતાં અલગથી ચુકાદો વાંચ્યો.
‘વધારાના નિયંત્રણો લાદી શકતા નથી’
સુપ્રીમ કોર્ટની બંધારણીય બેંચે આ કેસમાં 6 પ્રશ્નોનો નિર્ણય કર્યો હતો. તેમને એક પછી એક જવાબ આપ્યા. ન્યાયાધીશોએ કહ્યું કે બંધારણના અનુચ્છેદ 19 (2)માં લખેલા નિયંત્રણો સિવાય વાણીની સ્વતંત્રતા પર અન્ય કોઈ પ્રતિબંધ લાદી શકાય નહીં. કલમ 19 (અભિવ્યક્તિની સ્વતંત્રતા) અને 21 (જીવનનો અધિકાર) જેવા મૂળભૂત અધિકારોના ઉલ્લંઘનના કિસ્સામાં સરકાર સિવાય, ખાનગી વ્યક્તિઓ સામે હાઈકોર્ટ અથવા સુપ્રીમ કોર્ટનો પણ સંપર્ક કરી શકાય છે. 4 ન્યાયાધીશોએ પણ સહમતિ દર્શાવી છે કે નાગરિકોને સુરક્ષા આપવાની જવાબદારી સરકારની છે.
Supreme Court says that no additional restrictions, other than those prescribed under Article 19(2) of the Constitution, can be imposed on a citizen under right to freedom of speech & expression.
Statement made by a minister can't be vicariously attributed to the govt, says SC pic.twitter.com/iLBb0vP9kb
— ANI (@ANI) January 3, 2023
‘પ્રધાનનું અંગત નિવેદન સરકારનું નિવેદન નથી’
મંત્રીઓના નિવેદનના મુદ્દા પર ચર્ચા કરતી વખતે બેન્ચે કહ્યું છે કે મંત્રીના નિવેદનને સરકારનું નિવેદન કહી શકાય નહીં. સરકારની સામૂહિક જવાબદારીનો સિદ્ધાંત મંત્રીના ખાનગી નિવેદન પર લાગુ થઈ શકે નહીં, પરંતુ જો કોઈ નાગરિક વિરુદ્ધ મંત્રીના નિવેદનથી ટ્રાયલ પર અસર થઈ હોય અથવા વહીવટીતંત્રે પગલાં લીધા હોય તો કાયદો લઈ શકાય છે.
‘રાજકીય પક્ષો આચારસંહિતા બનાવે’
ખંડપીઠના સભ્ય જસ્ટિસ નાગરત્ને બહુમતીના મંતવ્ય સાથે સંમત થયા કે બંધારણની બહાર અભિવ્યક્તિની સ્વતંત્રતા પર અંકુશ લગાવી શકાય નહીં, પરંતુ તેમણે કહ્યું કે અંગત વ્યક્તિઓ પર કલમ 19 અથવા 21ના ઉલ્લંઘન માટે દાવો કરી શકાય નહીં. તેમણે સંસદને વિનંતી કરી કે ઉચ્ચ હોદ્દા પર બેઠેલા લોકો દ્વારા બિનજરૂરી રેટરિકના મુદ્દાને ધ્યાનમાં લઈને નિયમો બનાવવામાં આવે. તેમણે એમ પણ કહ્યું કે રાજકીય પક્ષોએ તેમના સભ્યો માટે આચારસંહિતા ઘડવી જોઈએ.
